متوسط تیراژ کتاب در کشور ما چیزی حدود 1000 نسخه است، یعنی در حد تیراژ کتاب در یکی از محله های پاریس! آمار مطالعه هم که در بین مردم چیزی در حدود 2 دقیقه در طول 24 ساعت است! نویسندگان هم که عموما در فقر و تنگدستی به سر می برند و ناشران خصوصی و مستقل و غیر دولتی هم که عموما یا ورشکسته اند و یا در آستانه ورشکستی و معمولا با سیلی صورتشان را سرخ نگه می دارند. وضعیت صنعت نشر هم که چندان تعریفی ندارد و... . حال سوال اساسی این است که با چنین وضعیتی برگزاری نمایشگاه کتاب چه فایده ای دارد؟!
بی تردید نمایشگاه کتاب بزرگترین و مهم ترین آوردگاه فرهنگی کشور ماست. هیچ برنامه ای در طول سال به این وسعت و عظمت و جمعیت در باب فرهنگ برگزار نمی شود ومورد استقبال همه اقشار از فرهیختگان تا عمومی و عادی ترین سطوح جامعه را دربر نمی گیرد.
اما براستی نمایشگاه کتاب چه ویژگی هایی دارد و چه فوایدی بر آن مترتب است؟ آن هم در حالی که متوسط تیراژ کتاب در کشور ما چیزی حدود 1000 نسخه است. یعنی در حد تیراژ کتاب در یکی از محله های پاریس! آمار مطالعه هم که در بین مردم چیزی در حدود 2 دقیقه در طول 24 ساعت است!
نویسندگان هم که عموما در فقر و تنگدستی به سر می برند و ناشران خصوصی و مستقل و غیر دولتی هم که عموما یا ورشکسته اند و یا در آستانه ورشکستی و معمولا با سیلی صورتشان را سرخ نگه می دارند. وضعیت صنعت نشر هم که چندان تعریفی ندارد و... .
حال سوال اساسی این است که با چنین وضعیتی برگزاری نمایشگاه کتاب چه فایده ای دارد؟!
یکی از پاسخ هایی که به این سوال می توان داد این است که با همه این اوصاف آمارها نشان می دهد، اولا استقبال مردم کتابخوان از نمایشگاه طی سال های متوالی گذشته خیلی خوب بوده است.
علاوه بر این، این حضور مردمی و این فروش هم حتما حساب شده و با برنامه و تعینی است؛ یعنی مثلا کسی این همه راه نمی کوبد بیاید شهر آفتاب تا صرفا تفرج کند و ساندویچ بخورد. فروش کتاب هم خیلی خوب بوده است. در واقع نمایشگاه به رونق نشر و کتابخوانی «کمک» می کند. اما بنا نیست نمایشگاه کتاب، همه مشکلات اینچنینی را از بین ببرد. حل مشکل نشر بحثی است که باید راه کارهای همه جانبه در بحث های حقوقی، انتظامی، اقتصادی، فرهنگی و صنفی برایش درنظر گرفته شود. همان طور که جشنواره فیلم فجر برای سینمای ایران صرفا یک ارائه و کمک مقطعی است و کسی به آن به عنوان حلال مشکل نمی نگرد، نمایشگاه کتاب هم یک ارائه و کمک است و تلقی آن به عنوان حل مساله نشر و کتاب ناصواب است.
اما واقعیت آن است که هم آن سوال ها به قوت خود باقی و منطقی هستند و هم این پاسخ ها.
نمایشگاه قطعا کمک به فرهنگ کتابخوانی و حتی صنعت نشر و نویسندگی محسوب می شود ولی نمی توان توقعی بیش از همین چیزی که الان از دست این محفل بر می آید از آن داشت.
از طرفی نمایشگاه تنها یک قطعه از پازل وضعیت فرهنگی کشور در حوزه کتاب و کتابخوانی است و باید دید سایر قطعات این پازل چه هستند و جایشان کجاست و الان در چه وضعیتی به سر می برند.
تنها با چنین نگاه جامع و مانعی است که می توان یک بررسی و سنجش درست و نسبتا دقیق از وضعیت نمایشگاه و خوبی ها و بدی هایش داشت.
اما بد نیست اشاره ای هم به «شهر آفتاب» به عنوان محل برگزاری نمایشگاه و چند و چونش داشته باشیم. به نظر می رسد شهر آفتاب از نظر دسترسی مکانی موقعیت خوبی است برای نمایشگاه. که البته هنوز کمبودهای زیادی دارد و کامل نیست. به خصوص از جهت دسترسی به امکانات رفاهی. گرچه درباره استقبال امسال مردم هنوز آماری ارائه نشده و باید منتظر بود تا رسما اعلام شود. اما مدیران وزارت ارشاد و حتی ناشران عموما از آمارهای فروش سال قبل خیلی راضی بوده و به تکرار این تجربه در سال جاری هم امیدوار هستند.
واقعیت آن است که مردم کتابخوان کشور در طول همه این سال ها از نمایشگاه استقبال کرده و می کنند. مشاهدات عینی نگارنده هم از نمایشگاه امسال همین را تأیید می کند.
نکته دیگری که درباره نمایشگاه امسال باید به آن اشاره کرد این است که مدیران نمایشگاه اجازه نداده اند فضای نمایشگاه به بحث های جنجالی و سوء استفاده احزاب و جناح های سیاسی آلوده شود و از این جهت جای خوشوقتی و سپاس گزاری است.
تنها یک نکته باقی می ماند و آن این که مدیریت نمایشگاه و مسوول امر کتاب چه برنامه و راهبردی برای نظارت بر محتوای آثار ارائه شده در نمایشگاه دارند؟!
و اینکه ایا اساسا چنین نظارتی وجود خارجی و واقعی دارد یا خیر؟
در طول سال های گذشته شاهد بوده ایم که گاه اتفاقات ناخوشایندی در خصوص جمع آوری برخی کتاب ها در فضای عمومی نمایشگاه رخ می داد که این امر اساسا وجاهت ندارد و می تواند توهین به غرفه داران، ناشران و عموم مردم تلقی شود که می شد.
بهتر است امر نظارت و ممیزی نه در شکل سخت افزاری بلکه در صورت نرم افزارانه و البته مبتنی بر قانونی شفاف و نه سلیقه ای مورد اجرا به خود بگیرد. که تنها در آن صورت است که می توان از آن به عنوان یک امر قانونی و عقلایی دفاع کرد و برایش فوایدی مترتب دانست. الف/ی
آفرین