نقد و بررسی نگرش های اساسی نامزدهای مطرح انتخابات ریاست جمهوری

پایگاه بصیرت / گروه سیاسی/ حمزه عالمی

رقابت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم که از 31 فروردین آغاز شده، اکنون وارد مرحله جدّی شده است.  سیدمصطفی آقا میرسلیم، حسن روحانی، سیدابراهیم رئیسی، مصطفی هاشمی طبا، محمدباقر قالیباف و اسحاق جهانگیری، نامزدهایی هستند که بعد از اعلام اسامی آن ها توسط وزارت کشور، رسما تبلیغات انتخاباتی خود را آغاز کرده اند. چنانچه گفته می شود، میرسلیم وابسته به بخشی از اصولگرایان سنتی، یعنی حزب مؤتلفه اسلامی و رئیسی و قالیباف از سوی کلیت جریان اصولگرایی و نواصولگرایان نامزد شده اند. حسن روحانی و اسحاق جهانگیری، نامزدهای جریان اعتدال و اصلاح طلب و مصطفی هاشمی طبا نیز تا حدّی وابسته به کارگزاران و اصلاح طلبان، هستند. در این میان، سید مصطفی هاشمی طبا را بسیاری یک رقیب جدّی نمی دانند و مصطفی میرسلیم را چندان احتمال پیروزی نمی دهند. درباره اسحاق جهانگیری نیز نظر رایج این است که وی را نامزد پوششی به نفع روحانی خطاب می کنند، هرچند بعد از مناظره اول، اعتماد به نفس جهانگیری و حملات تند وی به قالیباف، زمزمه هایی را در بین برخی اصلاح طلبان ایجاد کرد، مبنی بر این که به جای حمایت از روحانی، طرف جهانگیری را بگیرند و از روحانی عبور کنند، اما این زمزمه ها اکنون خوابیده است. از سوی دیگر می توان گفت مصطفی میرسلیم و به ویژه هاشمی طبا از شانس چندانی برای پیروزی در انتخابات برخوردار نیستند. درهفته دوم تبلیغات انتخاباتی، حمایت اسدالله بادامچیان، از اعضای ارشد حزب مؤتلفه، که میرسلیم نامزد آن در انتخابات است، از روحانی و انتقاد وی از قالیباف، این گمانه را ایجاد کرد که شاید میرسلیم به نفع روحانی کنار برود و مؤتلفه سبد رأیش را در اختیار روحانی قرار دهد، اما انتقادات زیاد میرسلیم از روحانی در مناظره دوم و سوم، این گمانه را از بین برده است. اکنون میرسلیم در کنار دیگر نامزدهای اصولگرا به شدّت منتقد وضع موجود است و قصد دارد تا پایان در صحنه انتخابات باقی بماند و مستقل از سایر نامزدها شانس خود را امتحان کند.

بنابراین در صحنه دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، شاهد چهار نامزد اصلی، یعنی جهانگیری، روحانی، قالیباف و رئیسی هستیم و در این میان به صورت نسبی می توان گفت رئیسی و قالیباف در یک جبهه و روحانی و جهانگیری در جبهه دیگری مقابل آنها هستند. 

با توجه به این وضعیت، بررسی دیدگاه ها و مواضع، آقایان رئیسی، روحانی، جهانگیری و قالیباف، به عنوان چهار نامزد اصلی انتخابات اولویت بیشتری نسبت به بقیه دارد، با این حال نامزدهای محترم هر یک در حوزه های مختلف، صاحب ایده و برنامه هستند و بررسی همه این مواضع در یک نوشته ممکن نیست، از این رو سعی می شود، بدون جانبداری از فرد خاصی، کلیدواژه های مهم مواضع آنان استخراج و معرفی شود. بدیهی است که هر یک از نامزدهای انتخابات سعی دارند خود را در همه زمینه ها صاحب برنامه معرفی کنند، اما روشن است که در ذیل برنامه های مختلف آنان، چند مفهوم اساسی دیده می شود و مواضع آنان در حوزه های مختلف با توجه به این مفاهیم قابل درک است. فرض بر این است که با استنباط این مفاهیم اصلی، می توان دیدگاه آن نامزد در سایر حوزه ها را گمانه زنی کرد:

حجت الاسلام رئیسی از زمان آغاز فعالیت های انتخاباتی خود، دو مفهوم کلیدی را بیشتر از دیگر مفاهیم به کار برده است: فقرزدایی و توجه به مستضعفین و مقابله با فساد. ایشان در بیانیه رسمی که جهت ورود به انتخابات صادر کرد، گفت: «... ایران اسلامی بن بست ندارد و کلید واقعی حل مشکلات حضور و اراده همه ما مردم برای تحول جدی در مدیریت اجرائی کشور است و گام اول در ایجاد این تغییر، تشکیل  دولتی توانمند و آگاه است که برای خدمت به مردم و بازگرداندن کرامت به آنان و مبارزه با تبعیض فقر و فساد شب از روز نشناسد. ...»[1]

 حجت الاسلام رئیسی در مواضع بعدی خود و از جمله در گفتگو ویژه خبری، مقوله ریشه کنی فقر و فساد را در کانون توجه قرار داد و اولین رسالت دولت را اصلاح ساختار های فسادزا دانست. طبق گفته های رئیسی، فقر و محرومیت های دوران کودکی و نوجوانی از یک سو و تجربه مدیریتی وی در زمینه مقابله با فساد و نظارت بر دستگاه های اداری، از عوامل مهم توجه او به فقرزدایی و مبارزه با فساد است و می توان این دو مفهوم را کلیدواژه های اساسی حجت الاسلام رئیسی دانست. رئیسی که شعار انتخاباتی خود را «کار و کرامت» اعلام کرده است، «آن را تعهد دولت به مردم نامید و بیان کرد که دولت کار و کرامت از کارهایی که انجام شده سخن خواهد گفت نه از بایدهایی که باید بشود. وی همچنین افزود کرامت برای آن است که دیگر مادری برای بیکاری فرزندش اشک نریزد و هیچ پدری شرمنده خانواده اش نباشد.»[2] در مجموع یکی از فرازهای حجت السلام رئیسی در جمع مردم قم، خلاصه ای از برنامه های ایشان است که می گوید: «ایجاد اشتغال پایدار، رفع بیکاری، افزایش یارانه دهک های پایین تا سه برابر، رفع مشکل ازدواج جوانان، اصلاح سیستم و ساختارهای معیوب اداری و اقتصادی کشور می تواند به رفع مشکلات مردم منجر شود.»[3]

جهت اصلی سخنان حجت الاسلام رئیسی، بر استفاده از منابع موجود برای رفع فقر و فساد است و وی به جدّ معتقد است منابع موجود از ظرفیت لازم برای این کار برخوردار است. در مواضع ایشان، فراهم سازی حداقلی از زندگی برای محرومترین افراد جامعه تا حل مسائل و مشکلات مردم و تأمین منافع آنان، زمینه کرامت افراد بیان شده است و به عبارت دیگر رویکرد حجت الاسلام رئیسی، بیشتر حل مشکلات موجود است تا ارائه برنامه های جدید و طرح های ناگفته. 

 این رویکرد البته گام اولیه ورود به حل مشکلات کشور است و بدون پاک سازی کشور از فقر، فساد و تبعیض، هر گونه طرح و برنامه جدید با مشکل مواجه می شود، اما عدم طرح برنامه های ناگفته سبب نوعی ابهام در رویکرد نامزد مورد نظر به حوزه های مختلف می شود. در سخنان و مواضع حجت السلام رئیسی، درباره حوزه های مختلف صحبت شده است، اما در این مواضع حرف ناگفته و جدیدی مشاهده نمی شود، هرچند اگر فردی با رویکرد از بین بردن فقر، فساد و تبعیض وارد همه حوزه ها شود، خود امتیاز مهمی است، اما این رویکرد بیشتر وجه سلبی دارد و باید دید طرح و برنامه آن نامزد در ادامه چه خواهد بود؟ در حالی که کلیدواژه ریشه کنی فقر و مبارزه با فساد، چنین پاسخی را روشن نمی کند.  

حجت الاسلام رئیسی در همین حال مسائل دیگری را مدّ نظر قرار داده است که اصلاح طلبان خود را مدعی این مفاهیم و دیدگاه ها می دانند. ایشان در همان روز ثبت نام در انتخابات گفت: «حقوق شهروندی تا به حال چندین بار نوشته شده است و باید نوشتن را بس کنیم و در عمل آن را اجرائی کنیم.»[4] رئیسی در مواضع بعدی خود نیز بر این موضوع تأکید کرد. موضع گیری رئیسی در این باره برآمده از تخصص حقوقی ایشان است و رئیسی با این موضوع بیگانه نیست، اما منتقدان وی چنین اعتقادی ندارند و او را به برخوردهای امنیتی و قضائی متهم می کنند، از جمله رئیس جمهور روحانی در سخنان انتخاباتی خود در همدان موضع تندی در این زمینه گرفت[5]. اشاره حجت الاسلام رئیسی به موضوع حقوق شهروندی، در همان چارچوب موجود بودن قانون در این زمینه است و او این بحث را جدید نمی داند، بلکه خواهان اجرای قانون موجود است. در مجموع وی می خواهد از این حوزه چالشی عبور کند و همچنان توجهات را به مسائل اقتصادی معطوف سازد.

حجت الاسلام حسن روحانی، بیش از هر چیز اکنون در مقام پاسخ گویی به انتقادات است. اصولگرایان از زمان آغاز فعالیت های انتخاباتی خود، انتقاد همه جانبه از دولت را با ذکر مستنداتی در دستور کار قرار داده اند و مواجهه آنان با دولت روحانی، انتقاد گسترده در دو حوزه مشکلات اقتصادی و سیاست خارجی بوده است. این انتقادات، روحانی و نامزد همراهش، یعنی اسحاق جهانگیری را وا می دارد تا بیشتر پاسخ گوی مشکلات وضع موجود باشند و در این زمینه بخش زیادی از مشکلات را ناشی از دولت  های نهم و دهم می دانند. درعین حال حسن روحانی سعی دارد دولتش را در بسیاری از حوزه ها موفق جلوه دهد و یا دست کم از توجه دولت به همه عرصه ها سخن بگوید. بهبود وضعیت اقتصادی کشور، ارتقا سطح آزادی بیان، عدالت جنسیتی، و... از جمله مفاهیمی هستند که روحانی با استفاده از آنها زمینه فعالیت دولتش در حوزه های مختلف را تعریف می کند. روحانی ضمن ارائه کارنامه دولتش در طول چهار سال، همان جهت گیری های اساسی خود، یعنی تدبیر و امید، تعامل سازنده و مؤثر با دنیا و اقتصاد درون زا و برون نگر و... را مورد توجه قرار داده و در ضمن خواسته های اصلاح طلبان را با تأکید بیشتری مطرح می کند. او که در یک دوسال گذشته از سوی اصلاح طلبان جهت عدم اقدام جدّی در تأمین تقاضاهایشان، همچون رفع حصر، بیشتر تحت فشار گرفته است، در اولین سخنانی که در مناظره اول انتخاباتی و در پاسخ به سؤالی که مربوط به مسئله ازدواج جوانان بود، تصریح کرد: «...زمانی که جامعه نسبت به آینده خود در تردید باشد هر روز یک تهدیدی جامعه اش را بتواند تحت فشار قرار دهد  آینده برایش روشن نباشد هر روز یک تهدید  جدید و حصر جدیدی برای کشور خودش شاهد باشد، نشاطی را برای جامعه باقی نگذاریم هر روز یک محدودیتی به غیر از آن‌چه در قانون آمده و سلیقه ای برای جوانان به وجود بیاوریم مسلما در زندگی و نشاط و ازدواج و آینده زندگی مردم را دچار مشکل می کنیم. جامعه را باید نسبت به آینده امیدوار کنیم.»[6] روحانی همچنین بر مفاهیم توسعه سیاسی تأکید بیشتری دارد. وی در گفتگوی انتخاباتی با شبکه خبر گفت: «انقلابی بودن یعنی درست عمل کردن و به نفع مردم و آزادی جامعه حرکت کردن. هر کس برای آزادی، استقلال و اخلاق در کشور تلاش کند انقلابی است.»[7]

یکی دیگر از کلید واژهای اساسی حجت الاسلام روحانی، جذب سرمایه داخلی و خارجی است. او برخلاف آقایان رئیسی و قالیباف که معتقدند با ظرفیت های موجود می توان نه تنها مشکلات اساسی کشور در حوزه اقتصاد را حل کرد، بلکه می توان زندگی و رفاه مناسبی را نیز برای مردم تأمید کرد، از نبود سرمایه حاضر به کار و فعال جهت حل مشکلات سخن می گوید و جذب سرمایه را راه آسانی نمی داند، بلکه آن را نیازمند ایجاد آرامش و به ویژه اعتماد و امید در کشور می داند. این نگاه روحانی می تواند در اهمیتی که او به تعامل و ارتباط به صورت کلی و تعامل با خارج به صورت ویژه می دهد، ریشه داشته باشد. به عبارت دیگر روحانی تعامل و ارتباط با دیگری را – دیگریِ داخلی و بیشتر دیگریِ خارجی- سبب تحرک و فعال شدن ظرفیت های داخل و حل مشکلات می داند، بنابراین قصد او تحرک بخشیدن به داخل و اقتصاد درون زا است، اما وسیله و ابزارش تکیه به دیگری است و این کلیدی ترین مفهوم در مواضع و گفتارهای دکتر حسن روحانی است. وی در سخنان انتخاباتی در همدان گفت: دولت یازدهم دولت اتصال ایران به جهانیان است.[8] 

در مجموع به صورت خلاصه و کلی، می توان گفت حجت الاسلام روحانی سعی دارد، دال ها و عناصر مختلف گفتارهای موجود در جامعه را در گفتمانش جمع کند. این نگرش با رویکردی اعتدالی و اصلاح طلبانه دنبال می شود. اساس این رویکرد بر تعامل، بحث و گفتگو استوار است و اقدام و تلاشی که اصولگرایان از آن با عنوان اقدام جهادی یاد می کنند در رویکرد روحانی تعریف شده نیست. روحانی حل مشکلات کشور را به وسیله تعامل و ارتباط بر حل فوری ترجیح می دهد. منتقدان روحانی این رویکرد او را نگاه به بیرون تعریف می کنند و معتقدند این رویکرد علاوه بر این که به شکوفایی اقتصادی داخل منجر نمی شود، سبب اشتغال برای خارجی ها می شود، چرا که در دولت روحانی واردات کالاهایی که در داخل امکان تولید آنها وجود داشت، افزایش یافته است. دولت روحانی این موضوع را ردّ می کند و معتقد است صادرات غیر نفتی ایران در دولت یازدهم ۲۳ درصد افزایش داشته است[9]. در مجموع کارشناسان اقتصادی این افزایش صادرات را تأیید می کنند و تراز تجاری ایران در این دولت را مثبت می دانند، اما معقتدند مثبت شدن تراز تجاری به جهت خام فروشی نفت و گاز است و دستاورد آن این بوده که واردات کالاهای لوکس و غیرضرور نیز را بسیار افزایش داده است. در مجموع روحانی در عرصه اقتصادی کارنامه قابل دفاعی ندارد و بخشی از این عدم موفقیت مربوط به اقدامات دولت قبل است. 

اگر بپذیریم که در زمینه اقتصادی نمی توان دولت روحانی را مورد سنجش قرار داد، چرا که هرچند کارنامه اش موفق نیست، اما تقصیرات قبلی در این عدم موفقیت ها مؤثر بوده است، در زمینه سیاسی و فرهنگی، شخص روحانی، به ویژه در روزهای اخیر روندی را دنبال می کند که با اصول توسعه سیاسی و فرهنگی در تضاد است. مهم ترین اقدام روحانی این که سابقه نمایشی و غیرواقعی از عملکرد سیاسی خود ارائه می دهد و در مواردی علیه اقدامات سیاسی و امنیتی در گذشته موضع می گیرد، که مشخص نیست شخص وی در آن زمان موافق این مسائل بوده یا مخالف. در حالی که برخی مستندات از موافقت حجت الاسلام روحانی با این نوع اقدامات در آن زمان سخن می گوید، آیا مخالفت کنونی وی با این مسائل برای کسب رأی است یا واقعی است؟ روحانی پاسخ این سوال را معطّل گذاشته است و انتقادات اصلاح طلبان از وی در دوران چهار ساله ریاست جمهوری ناشی از همین ابهام است.

 نقد عملکرد دولت در زمینه اقتصادی و تلاش برای ارائه نسخه جایگزین، گفتار اصلی دکتر قالیباف را شکل می دهد. به عبارت دیگر قالیباف بخش زیادی از جهت گیری دولت را در توجه به مسائل اقتصادی می داند و معتقد است وزارت امور خارجه نیز باید در خدمت اهداف اقتصادی باشد. وی طرح خود در این زمینه را  تشکیل "وزارت خارجه و تجارت بین‌الملل" در دولت اعلام کرد و گفت: باید دیپلماسی در خدمت اقتصاد کشور باشد و این مهم نیاز به تغییر ساختار وزارت خارجه دارد از این رو طرح تشکیل وزارت خارجه و گسترش تجارت بین الملل از اولویت‌های دولت من در صورت پیروزی است[10].

قالیباف معتقد است دولت کنونی «خسته و بسته» و در حالی که ظرفیت ها و فرصت های مهمی در کشور وجود دارد، این دولت در استفاده از این ظرفیت ها و حل مشکلات کشور ناموفق بوده است. قالیباف دولت روحانی را در انحصار تنها 4 درصد افراد کشور می داند و این نخبه گرایی را عامل بی خبری دولت از اوضاع کشور و ناکامی در حل مشکلات می داند. این موضوع در بیانیه انتخاباتی قالیباف آمده است.[11]

دکتر قالیباف که شعار خود را «به عمل کار برآید ...» و نماد انتخاباتی خود را ساعت انتخاب کرده است، معتقد است با «مدیریت جهادی» می توان در فرصت کوتاهی مشکلات اقتصادی را حل کرد، چرا که «مردم نه صبر ایوب دارند و نه عمر نوح». قالیباف معتقد به یک برنامه ریزی کوتاه مدت جهت حل فوری برخی مشکلات و نیز برنامه ریزی بلند مدت است. وی در این باره تصریح می کند: «ما در دولت مردم اولویت را بر تحول در عرصه اقتصادی گذاشتیم. ... در این تحول در گام اول 25 میلیون نفر را باید با سرعت بیشتر و به صورت اورژانسی مورد رسیدگی قرار دهیم. در همین بخش باید برای یک اشتغال پایدار و در مرحله اول یک اشتغال عمومی تلاش کنیم تا بتوانیم در طول دوره چهار ساله 5 میلیون شغل را با کمک مردم، کارآفرینان، صنعتگران و افراد مولد کالا و تولید کنندگان ثروت ایجاد کنیم.»[12]

بنابراین محمدباقر قالیباف خود را تمام عیار در مقابل وضع موجود قرار داده و با اعتماد به نفس، حل فوری مشکلات اقتصادی کشور را وعده می دهد. بر مبنای اظهارات انتخاباتی قالیباف در جای جای مختلف، می توان حل مشکلات معیشتی، اقتصادی و تلاش برای ایجاد یک اقتصاد قوی را مبنای عمل دانست. این مبنا در برنامه انتخاباتی حجت الاسلام رئیسی نیز وجود دارد و نامزدهای اصولگرا، اقتصاد را عامل رسیدن به وضع مطلوب می دانند و این که آیا اقتصاد دولتی را بیشتر بها می دهند یا خصوصی و یا این که تا چه اندازه به بخش تعاون نظر دارند، هنوز چندان شفاف نشده، اما رئیسی و بیشتر قالیباف، بر نقش مردم در اقتصاد تأکید می کنند و اساسا قالیباف نام دولت خود را «دولت مردم» گذاشته است. وی درباره نقش مردم در اقتصاد هم می گوید: « ما در دولت مردم، مهم ترین کارمان این خواهد بود که مردم را دوباره به عرصه های تصمیم گیری و مشارکت معنی دار در حوزه اقتصاد، سیاست، فرهنگی و اجتماعی وارد کنیم.»[13]

از سوی دیگر محمدباقر قالیباف در گفتگوی 19 اردیبهشت با شبکه چهار، اعلام کرد علاوه بر این که برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدتی را برای حل مشکلات اقتصادی دارد، همزمان دو وزارت خانه آموزش و پرورش و وزارت علوم را به صورت ویژه مورد توجه قرار خواهد داد و حتی خود کفالت آن ها را برعهده خواهد گرفت. با این حال تعهدات قالیباف در زمینه حل مشکلات اقتصادی و به ویژه تأکید چندباره او بر ایجاد 5 میلیون شغل، مجال لازم را برای توجه او به دیگر حوزه ها فراهم نخواهد کرد. در واقع مهم ترین انتقاد به رویکرد رئیسی و قالیباف این است که نگرش آن ها بسیار اقتصادمحور است و هرچند این نگرش به سبب مشکلات کشور در زمینه اقتصادی است و توجیه منطقی دارد، اما این موضوع نباید به معنای غفلت از حوزه های فرهنگی و سیاسی باشد. غفلت از حوزهای فرهنگی و سیاسی سبب مشکلات در حوزه اقتصاد می شود و در آینده همین مشکلات فرهنگی و سیاسی، دستاوردهای اقتصادی را با مشکل مواجه می کنند. در مجموع برنامه اقتصادی قالیباف اگر در کوتاه مدت برای خروج کشور از مشکلات اقتصادی مناسب باشد، در بلندمدت باید پیوست های فرهنگی و سیاسی این برنامه ها مشخص و در نظر گرفته شود وگرنه نتایج مطلوب را کسب نخواهد کرد.

مهندس اسحاق جهانگیری، یکی دیگر از نامزدهای انتخابات است که بعد از مناظره اول توانست نگاه ها را به خود جلب کند و حتی در مقطع کوتاهی، زمزمه هایی از سوی برخی اصلاح طلبان مبنی بر حمایت جهانگیری به جای روحانی شنیده می شد، هرچند این زمزمه ها اکنون فروکش کرده است، به ویژه این که محمدرضا عارف تصریح کرد: روحانی را کاندیدای اصلی خود می دانیم.

جهانگیری که نام دولتش را «امید و آینده» اعلام کرده است، تاکنون نشان داده که نقش پشتیبان برای روحانی را در رقابت های انتخاباتی دارد و اساسا او که به صراحت بیان مشهور است، جهت دفاع صریح از روحانی در کارزار انتخابات پیشنهاد شده است. وقتی در جریان مناظره اول، قالیباف سعی کرد جهانگیری را فاقد اراده از سوی خود و دستاویز یک جریان سیاسی خاص معرفی کند، معاون اول رئیس جمهور واکنش تندی نشان داد و خود را نامزد اصلاح طلبان معرفی کرد. با این حال وی کاملا با هدف پیروزی روحانی در انتخابات تلاش می کند و هیچ گونه فاصله ای بین خود و روحانی در جریان رقابت انتخاباتی صورت نداده است. جهانگیری نیز همانند روحانی بخش زیادی از اظهارات خود را در دفاع از عملکرد دولت گذاشته است و البته او با صراحت بیشتری ایده های اصلاح طلبان را مطرح می کند. یکی از مهم ترین محورهای سخنان جهانگیری، زنده نگه داشتن دو قطبی اصلاح طلبان-اصولگرایان است و در جریان این رویکرد سعی می کند از کارنامه اصلاح طلبان و رهبران آنان دفاع کند و اصولگرایان را با وصل کردن به دولت احمدی نژاد ناکارآمد معرفی نماید. جهانگیری این گزاره را در اظهاراتش در مناظره اول به نمایش گذاشت و سعی اصلی او جلب کردن هرچه بیشتر نگاه های اصلاح طلبان به سوی خود بود و این روزها نیز حداقل کار او استفاده از فضای تبلیغات انتخاباتی جهت زنده کردن گرایشات اصلاح طلب و رهبران آنهاست. وی با بیان اینکه در دوره اصلاحات گام‌های بسیار بزرگی در کشور برداشته شد، گفت: متاسفانه بعد از اصلاحات دوران جدیدی شروع شد که در آن مسیر توسعه کشور منحرف و سرمایه‌های انسانی و مادی کشور نابود شد. هفتصد میلیارد دلار منابع این کشوررا از بین بردند[14].

در همین جهت اسحاق جهانگیری با اشاره به اینکه مهمترین سرمایه کشور امید است، تصریح کرد: ما باید به همه اقوام و مذاهب در کشور احترام بگذاریم و کسی را به خاطر مذهب و قومیتش از حقوقش محروم نکنیم. اقوام باید احساس همبستگی و انسجام ملی داشته باشند. زنان هم باید در نیمی از مدیریت و اقتصاد کشور سهیم باشند[15].  در مجموع جهانگیری «توسعه فناوری‌های نوین، توسعه صادرات برای حمایت از تولید داخلی، توسعه گردشگری، هدفگذاری بر صنایع دانش‌بنیان، توسعه حمل‌ونقل، توسعه کشاورزی و توسعه فعالیت‌های حوزه نفت و گاز، حفظ محیط زیست و توسعه سواحل مکران»[16] را از اولویت‌های دولت خود ذکر کرده است.

یکی از مفاهیم اساسی جهانگیری که در مناظره اول رونمایی شد، اتکاء به سرمایه اجتماعی و توانمندسازی انسان ها است. این دیدگاه برگرفته از مباحث جدید توسعه است که راه توسعه را فقط توسعه اقتصادی و افزایش رشد اقتصادی و حتی توزیع عادلانه درآمدها نمی داند، بلکه این موارد و همچنین توسعه در دیگر حوزه ها را از طریق توانمندشدن افراد با فراهم کردن آزادی های اساسی آن ها را دنبال می کند. اندیشمند مطرح در این زمینه آمارتیا سِن است که عدالت و توسعه را از طریق دادن آزادی های اساسی به فرد دنبال می کند. نظریات سِن که به نوعی تلفیقی از جامعه گرایی و فردگرایی و نیز تلفیق اقتصاد لیبرالیستی و سوسیالیستی با یکدیگر است، در کشورهای اروپایی و به ویژه ایالات متحده آمریکا در سیاست های برخی از این دولت ها مورد توجه زیادی قرار گرفته است، با این حال با ظهور جریانات ملی گرا در اروپا و پیروزی فردی همچون ترامپ در آمریکا، می توان گفت پذیرش این نظریات در جوامع غربی با موانع مهمی مواجه است. از این رو مهندس جهانگیری باید توضیح دهد که چگونه می خواهد این سیاست ها را در جامعه ایران بومی کند و آیا به مسئله مطابقت آزادی های اساسی که مبنای نظریه توانمندسازی انسان هاست با چارچوب های جمهوری اسلامی اندیشده است یا خیر؟ 

در نهایت این که جهانگیری با جمع کردن بخش زیادی از مفاهیم اصلاح طلبان، رویکرد توسعه ای را دنبال می کند که به فرهنگ و سیاست نیز نظر دارد، اما الگوی توسعه سیاسی و فرهنگی آن در سخنان جهانگیری مبهم است و او این بحث را سربسته باقی گذاشته است. این دیدگاه سربسته در ادامه می تواند به تفسیرها و روش های مختلفی بینجامد.

دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران با توجه جدّی همه نامزدها به مسائل کشور همراه است. در این دوره شاهد دو رویکرد اصلی در انتخابات هستیم: رویکردی که بیشتر بر حل مسائل اقتصادی تأکید دارد و هرچند از توجه به سایر حوزها غافل نیست، اما بنای خود را در گام اول حل مشکلات اقتصادی گذاشته است و بسیار ضروری است که در این رویکرد ابعاد فرهنگی و سیاسی مسائل مورد توجه قرار گیرد.

رویکرد دیگر که روحانی و جهانگیری دنبال می کنند، توسعه ارتباطات سیاسی را راه حل مشکلات کشور می داند و به اقتصاد دورن گرا به تنهایی معتقد نیست، بلکه از اقتصاد درون گرای برون نگر حمایت می کند. در این رویکرد سعی بر توجه همزمان به همه حوزه هاست و توسعه سیاسی را همچنان در دستور کار دارد، اما نکته بسیار مهم این که اقدامات طرفداران این رویکرد، به ویژه روحانی در روزهای اخیر گویای تن دادن به شیوه هایی جهت پیروزی در انتخابات است که با مقدمات توسیعه سیاسی، یعنی مواجهه صادقانه با گذشته سیاسی خود، در تضاد است. آنان همچنین پیوست های فرهنگی و سیاسی برنامه های خود را به صورت کلی و سربسته ارائه داده اند که خود می تواند سبب تفاسیر و جهت گیری های مختلفی شود./ 

پی نوشت ها:

  - http://raisi.ir/post/358/بیانیه-رسمی-حجت-الاسلام-سید-ابراهیم-رییسی-برای-ورود-به-انتخابات-ریاست-جمهوری

2 - http://raisi.ir/post/420/گفتگوی-زنده-تلویزیونی-حجه-الاسلام-دکتر-رییسی

3 - http://www.omidnews.com

4 - http://www.khabaronline.ir/(X(1)S())/detail/659972/Politics/election

5 - http://www.isna.ir/news/96021811193

6 - https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/02/08/1391866/متن-کامل-سخنان-6-کاندیدای-ریاست-جمهوری-در-اولین-مناظره-عکس-و-فیلم

7 - https://rouhani96.ir/285234

8 - http://www.isna.ir/news/96021811193/

9 - http://entekhab.ir/fa/news/340692/افزایش-صادرات-غیرنفتی-ایران-در-دولت-یازدهم

10 - https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/02/12/1395430/قالیباف-وزارت-خارجه-و-تجارت-بین-الملل-تشکیل-می-دهم-نماد-انتخاباتی-ام-ساعت-است

11 - http://ghalibaf.ir/post/news13960126-01

12 - http://ghalibaf.ir/post/news13960213-01

13 - http://ghalibaf.ir/post/news13960213-01

14 - http://www.arnanews.ir/election/4433

15 - http://www.arnanews.ir/election/4433

16 - http://www.arnanews.ir/election/4433