تنش عربستان و قطر سبب جهت گیری مختلفی در میان کشورهای منطقه شده و در این جهت جبهه بندی اخوانی- وهابی به وجود آمده است. اگر چه جنگ سرد عربستان و قطر فعلا پابرجاست، اما با توجه به سابقه درگیری های دو طرف این امر دوام زیادی نخواهد داشت و دیر یا زودتمام خواهد شد. در این بین، ترکیه به سبب گرایش های اخوانی و همچنین نشان دادن قدرت منطقه ای خود در پاسخ به تحرکات آمریکا و نیز پاسخ به تشکیل ناتوی عربی به رهبری عربستان مترصد موقعیتی است که بتواند نقش خود را در منطقه به سایر بازیگران گوشزد کند.
همزمان با تنش به وجود آمده بین قطر و عربستان و تحریم دوحه توسط ریاض و قطع ارتباط برخی کشورهای عربی با قطر، ترکیه در یک تصمیم جنجالی، اعزام 5 هزار نیروی نظامی به قطر را به تصویب رساند. روزنامه سوزجوی ترکیه اعلام کرد، دولت آنکارا در حال آماده سازی طرح اعزام 5 هزار نیروی نظامی به قطر است. این روزنامه در شماره روز جمعه خود نوشت: اعزام این نیروها بر اساس مجوز صادره از سوی مجلس و رئیس جمهوری ترکیه با هدف استقرار نیروهای نظامی ترکیه در قطر انجام می شود.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه نیز، مصوبه مجلس ملی این کشور در خصوص تأیید موافقت نامه های استقرار پایگاه نظامی ترکیه در قطر و همکاری های مشترک دو کشور در زمینه آموزش نظامی را برای اجرا امضا کرد.
پروتکل همکاری مشترک ترکیه و قطر
پروتکل همکاری مشترک در زمینه های آموزش نظامی دو کشور در سال 2015 و موافقت نامه استقرار پایگاه نظامیان ترکیه در قطر در سال 2016، در چهارچوب مفاد توافقنامه همکاری های امنیتی مقامات دو کشور ترکیه و قطر در سال 2001 به امضای مقامات عالی دو طرف رسیده بود که با تصویب مجلس و تأیید رئیس جمهوری، قابلیت اجرایی پیدا کرد. هم اکنون 94 نظامی ترکیه از جمله تعداد 13 افسر، 19 درجه دار و 67 کارشناس نظامی در پایگاه نظامی این کشور در قطر مستقر هستند که با اعزام نیروهای جدید، این پایگاه به تیپ تبدیل خواهد شد.
استقرار عناصر نیروهای زمینی، هوایی و دریایی در پایگاه نظامی ترکیه در قطر، شرکت در برگزاری رزمایش های مشترک یگان های مستقر ترکیه و آموزش نیروهای قطری با هدف توسعه توانایی دفاعی قطر، مبارزه با تروریسم و حمایت از جنبش های حامی صلح جهانی و... از نکات مهم مفاد قرارداد بین دو کشور است که 10 سال اعتبار دارد.
به موجب مفاد این موافقت نامه، مقرر شده است که قطر به عنوان کشور میزبان به ترکیه اجازه دهد تا از بنادر، فرودگاه‌ها، اردوگاه‌ها، واحدهای نظامی، نهادهای امنیتی و تأسیسات نظامی آن کشور استفاده کند. نخستين پايگاه نظامي تركيه در قطر با نام الريان در 2015 تاسيس شد. در توافق اخير دو كشور آمده است كه نيروهاي نظامي تركيه براي آموزش نيروهاي قطري در اين پايگاه مستقر مي‌شوند، اما در مواقع بحراني مي‌توانند به كمك دولت و ارتش قطر نيز بيايند.
زمینه های همکاری قطر و ترکیه
ترکیه و قطر در ابعاد مختلفی از جمله در مباحث ایدئولوژی، منطقه ای و اقتصادی هماهنگی و همکاری های وسیعی دارند:
1- ایدئولوژی: قطر و ترکیه از طرفداران اصلی اخوان المسلمین هستند، این در حالی است که عربستان و کشورهای عربی همراه اش از مخالفان اصلی اخوان هستند. در باب چرایی حمایت قطر از اخوان باید به سه دلیل اشاره کرد:
نخست؛ اخوانی ها هیج زمانی، سازمان رسمی در قطر شکل نداده و بیشتر تمایل به امور تربیتی فرهنگی داشتند و این مساله نگرانی دولت قطر را از فعالیت های سیاسی اخوان المسلمین که اکنون اصلی ترین حزب رقیب و اپوزیسیون در اکثر کشورهای عربی است، برطرف می ساخت.
دوم؛ از زمانی که جمال عبدالناصر اخوانی ها را سرکوب کرد، بسیاری از رهبران اخوان همچون یوسف قرضاوی، عبدالبدیع صقر و کمال ناجی به قطر رفتند و در آنجا نیز با اقبال پادشاه وقت قطر، علی عبدالله آل ثانی، روبرو شدند و این رهبران اخوان تاثیر فراوانی بر حاکمان قطر داشته اند.
سوم؛ قطر و عربستان در بُعد سیاست خارجی با یکدیگر رقابت دارند و قطر نیز همواره سعی کرده در تضاد با منافع سعودی ها، جانب اخوان را بگیرد.
بنابراین همکاری قطر و ترکیه در این زمینه سبب همگرایی دو کشور شده است.
2- مسایل منطقه ای: قطر و ترکیه از حامیان اصلی برکناری بشار اسد در سوریه هستند. از ابتدای بحران سوریه، قطر به حمایت از گروه های معارض دولت سوریه و گروه اخوان المسلمین در سوریه پرداخت. از سوی دیگر ترکیه نیز از کشورهای مخالف سرسخت با سوریه و محور مقاومت است. در نتیجه این امر منجر به هم گرایی بین دو کشور در مسایل منطقه ای همچون سوریه شده است، هرچند نزدیکی کنونی قطر به ایران، می تواند دیگاه دوحه درباره سوریه را تغییر دهد.
3- مسایل اقتصادی: قطر به عنوان یکی از مهم ترین دارندگان منابع زیرزمینی، اهمیت ویژه ای برای هر کشوری دارد. با توجه به این که ترکیه فاقد منابع زیرزمینی است، قطر می تواند به عنوان مکملی برای صادرات مواد نفتی و گازی به ترکیه در شرایط بحرانی همچون تنش گذشته روسیه و ترکیه عمل کند. وزیر انرژی و صنعت قطر در گفتگو با خبرگزاری آناتولی گفت: "سال هاست که به ترکیه گاز طبیعی مایع «ال.ان.جی» ارسال می کنیم. میان دو کشور دو توافق نامه فعال بدون محدودیت مقدار وجود دارد که در صورت تمایل ما آماده هستیم گاز طبیعی مایع را به ترکیه ارسال کنیم". گفتنی است سهم صادرات گاز طبیعی مایع قطر از محموع هفت کشور به ترکیه 68.5 درصد است. شرکت ملی نفت قطر و بوتاش ترکیه جهت خرید منظم و دراز مدت گاز طبيعی مايع (LNG) ترکیه از این کشور، قراردادی را امضا کرده اند. از سوی دیگر قطر به دلیل تک محصولی بودن و وابستگی به مواد صنعتی، می تواند به عنوان مهم ترین منبع برای صادرات وسایل مصرفی و کشاورزی ترکیه با توجه به تحریم قطر از سوی کشورهای عربی، محسوب شود. شرکت های ترکیه در حدود 11.6 میلیارد دلار در قطر سرمایه گذاری کرده اند که بخش عظیمی از آن به جام جهانی 2022 در قطر مربوط می شود، و در حدود 99 شرکت ترک با کمپانی های قطری همکاری تجاری دارند.
چرایی اعزام نیروی نظامی ترکیه به قطر
در بحث چرایی نیروهای نظامی ترکیه به قطرمی توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-ترکیه به دنبال تشکیل ائتلافی برآمده از گرایش های اخوانی است. ترکیه بر اساس رویکرد اخوانی به هیچ وجه تمایل به از دست دادن حوزه نفوذ خود در قطر نیست. آنکارا خواهان سقوط دولت قطر همچون دولت اخوانی مصر نیست. روزنامه الدیار در این رابطه می نویسد: «بحران در روابط عربستان و قطر، ائتلاف های سیاسی را تغییر داد و منطقه را دچار چرخشی نسبت به ایران کرده است. هیچ راهی پیش پای قطر نمانده، مگر اینکه به آمریکا مراجعه کرده و حمایت امنیتی آمریکا را جلب کند، یا اینکه به ایران نزدیک شده و ائتلافش با ترکیه را بهبود بخشد تا بتواند خطر را از خود دفع کند.» بنابراین رویکرد اول ترکیه حمایت همه جانبه از قطر بالاخص در زمینه نظامی است.
۲- این اقدام ترکیه پاسخی به تحرکات اخیر آمریکا در منطقه است. واشنگتن در موضوع سوریه به نوعی با ترکیه بازی کرد و با حمایت از کردها خود را در برابر ترکیه قرار داد. از سوی دیگر آمریکا و شخص ترامپ در موضع گیری کاملا آشکار قطر را به حمایت از تروریسم متهم کرد و آن را مسبب اصلی تنش اخیر دانست. ترکیه نیز به دنبال عرض اندام در مقابل آمریکا در عرصه های منطقه ای است و عرصه قطر شاید تلنگری برای ترامپ در جهت یادآوری نقش ترکیه در منطقه باشد.
۳- با توجه به اینکه احتمال اقدام نظامی از سوی عربستان علیه قطر وجود دارد، ترکیه با اعزام نیروی نظامی قصد دارد که این احتمال را به حداقل کاهش دهد. روزنامه الیوم عربستان می نویسد:« قطر گور خودش را می کند... دوحه از سرنوشت خلیجی خارج و خود را در دامن ترکیه و ایران افکند.»
ارزیابی نهایی
تنش عربستان و قطر سبب جهت گیری مختلفی در میان کشورهای منطقه شده و در این جهت جبهه بندی اخوانی- وهابی به وجود آمده است. اگر چه جنگ سرد عربستان و قطر فعلا پابرجاست، اما با توجه به سابقه درگیری های دو طرف این امر دوام زیادی نخواهد داشت و دیر یا زودتمام خواهد شد. در این بین، ترکیه به سبب گرایش های اخوانی و همچنین نشان دادن قدرت منطقه ای خود در پاسخ به تحرکات آمریکا و نیز پاسخ به تشکیل ناتوی عربی به رهبری عربستان مترصد موقعیتی است که بتواند نقش خود را در منطقه به سایر بازیگران گوشزد کند. در واقع آنچه ترکیه از اعزام نیروی نظامی به قطر به دنبال آن است جلوگیری از درگیری نظامی و به خطر افتادن حکومت همراه خود در منطقه است. به هر حال ترکیه از تجربه مصر به خوبی عبرت گرفته و خواهان تکرار چنین سناریویی در قطر نیست./
