محمدرضا کلهر/ مجلس نمایندگان آمریکا روز سه‌شنبه نسخه جدید طرح تحریم ایران را با ۴۱۹ رأی موافق در برابر تنها ۳ رأی مخالف تصویب کرد. این طرح در حالی در مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شد که نسخه قبلی آن با عنوان «قانون مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران» ماه گذشته با ۹۸ رأی موافق در برابر تنها ۲ رأی مخالف در مجلس سنا به تصویب رسیده بود؛ اما از آنجا که طبق قانون اساسی آمریکا، مبدأ مصوباتی مانند لوایح تحریمی که می‌توانند منشأ درآمدی برای دولت باشند باید مجلس نمایندگان باشد نه مجلس سنا، نسخه جدیدی از آن از سوی این مجلس مطرح شد، با این تفاوت که این بار علاوه بر تحریم‌های روسیه، تحریم‌های مربوط به کره‌شمالی نیز به عنوان متمم به آن اضافه شد. این لایحه اکنون برای تبدیل شدن به قانون باید مجدداً به تصویب سنا برسد و رئیس‌جمهور آمریکا نیز در نهایت آن را امضا کند.
برخی مفاد این طرح درباره ایران به شرح زیر است:
بخش اول: این بخش شامل عنوان کوتاه «موشک‌های بالستیک ایران و قانون اجرای تحریم‌های بین‌المللی» است.
بخش دوم: تحریم‌های مربوط به تلاش‌های دولت ایران در رابطه با کالاها، خدمات و فناوری‌های مرتبط با موشک بالستیک.
این بخش که شامل عناصر اصلی این طرح است به ۹ زیرگروه تقسیم می‌شود:
۱ـ در این بخش یافته‌های مهم تشریح می‌شوند. این امر روشن می‌کند که ایران با ساخت موشک‌های بالستیک و با سرپیچی از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل همچنان آمریکا و متحدانش را تهدید می‌کند. همچنین متذکر می‌شود که این قطعنامه‌ها از اعضا می‌خواهد تا اقدامات لازم را برای جلوگیری از «تهیه، فروش یا انتقال» سلاح‌های متعارف از سوی ایران اتخاذ کنند.
۲ـ در این بخش گفته می‌شود که سیاست آمریکا ممانعت از ادامه ساخت و آزمایش موشک‌های بالستیک در ایران است که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را دارند.
۳ـ این بخش قوه مجریه را ملزم می‌کند تا گزارشی تحلیلی از زنجیره تأمین داخلی و جهانی که ایران از آن برای حمایت از برنامه موشک بالستیک خود استفاده می‌کند، به کنگره ارائه دهد. این گزارش که شامل لزوم شناسایی افراد و شرکت‌های دخیل در این برنامه است، پایه و اساسی برای اجرای تحریم‌ها در این طرح بنا می‌کند.
۴ـ طبق مفاد این بخش قوه مجریه به انجام تحقیقات کامل درباره نقض احتمالی تحریم‌های مربوط به موشک بالستیک و سلاح متعارف ایران موظف شده است.
۵ـ این بخش انتقال فناوری موشک بالستیک و انواع مخرب (برهم‌زننده ثبات) سلاح‌های متعارف را نیز به تحریم‌های کنونی منع اشاعه آمریکا علیه ایران اضافه می‌کند.
۶ـ همچنین براساس محتوای این بند قوه مجریه در به‌کارگیری تحریم‌ها برای نهادهای فهرست شده زیر موظف شده است:
۷ـ آژانس‌های (سازمان‌های) دولتی ایران که در ساخت موشک بالستیک دخیل هستند.
۸ـ هر نهاد خارجی در داخل یا خارج ایران که برای این‌گونه فعالیت‌ها کالا و مواد تهیه می‌کند.
۹ـ هر نهاد خارجی در داخل یا خارج ایران، که برای ساخت موشک بالستیک ایران کمک مالی ارائه می‌کند یا در تسهیل این روند مشارکت دارد.
این زیرگروه همچنین قوه مجریه را ملزم می‌کند که وقتی اطلاعات معتبری را مبنی بر اینکه ایران آزمایش موشک بالستیک داشته است، دریافت می‌کند، تصمیم لازم را مبنی بر اینکه آن آزمایش در مخالفت با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل بوده است یا نه به کنگره ارائه کند. سپس قوه مجریه ملزم است تصمیم بگیرد که چه کسی مسئول این آزمایش است و اینکه آیا آن فرد یا افراد باید مشمول تحریم‌ها بشوند یا خیر؟
۱۰ـ این بخش اعمال تحریم‌ها را برای افرادی که سلاح‌های متعارف یا کالاهای مرتبط برای ایران فراهم می‌کنند، یا از ایران دریافت می‌کنند و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل را نقض می‌کنند، لازم می‌داند.
۱۱ـ همچنین این بخش مفاد و عبارات مهم استفاده شده را توضیح می‌دهد و چند مورد استثنا برای نهادهایی که کارشان را به درستی انجام می‌دهند، قائل می‌شود.
۱۲ـ این بند به قوه مجریه اجازه می‌دهد تا به هر فردی که طبق این قانون مشمول تحریم‌ها می‌شود ویزا ندهد، یا اموالش در آمریکا را مسدود کند.
بخش سوم: گزارش درباره فعالیت‌های قابل تحریم
این بخش به واسطه درخواست برای گزارش‌های معمول درباره اسناد معتبر و دقیق که در زمینه موارد احتمالی نقض قانون تحریم‌ها یا قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، به دست قوه مجریه رسیده است می‌تواند نظارت کنگره را بیشتر کند.
بخش چهارم: اختیارات مربوط به وضع مقررات
این بخش قوه مجریه را ملزم می‌کند تا مقررات لازم برای اجرای این قانون و اطلاع‌رسانی به کنگره را صادر کند.
بخش پنجم: این بخش مفاد و عبارات مهم استفاده شده در این قانون را تشریح می‌کند.
در صورت تبدیل شدن این لایحه به قانون (پس از تأیید در سنا و امضای ترامپ)، تحریم‌های جامعی علیه ایران به بهانه‌های «حقوق بشر»، «توسعه برنامه موشکی» و «تروریسم» اعمال می‌شود. این طرح ابتدا با هدف آنچه «مقابله با اقدامات ایران» خوانده شد، در مجلس سنای آمریکا پیشنهاد شد. پس از آن قانونگذاران آمریکایی تحریم‌های روسیه را به آن اضافه کردند که همین امر موجب شد تصویب طرح به تعویق بیفتد. سناتورها سرانجام در روز 25 خرداد ماه سال جاری، با 98 رأی موافق و تنها دو رأی مخالف آن را به تصویب رساندند. هفته گذشته قانونگذاران ارشد جمهوریخواه در مجلس نمایندگان، پیشنهاد اضافه کردن طرح تحریم‌های کره‌شمالی به تحریم‌های ایران و روسیه را مطرح کردند. نسخه‌ای از طرح که اکنون روی وبگاه مجلس نمایندگان آمریکا قرار گرفته آن را به عنوان «مقابله با تجاوزهای دولت‌های ایران، فدراسیون روسیه و کره‌شمالی» معرفی می‌کند. افزون بر آنکه اشخاص و شرکت‌هاي مرتبط با برنامه موشکي ايران را در معرض تحريم قرار مي‌دهد، به رئيس‌جمهور آمريکا نيز اجازه مي‌دهد به بهانه حمايت از تروريسم و نقض حقوق بشر، تحريم‌هاي جديدي را عليه ايران وضع کند. به همین دلیل برخی از کارشناسان آن را «قانون مادر» می‌نامند؛ زیرا بستر اعمال تحریم‌های دیگر را فراهم کرده است.
اهداف آمریکا از بسته تحریمی جدید
بر اساس این طرح، افراد مرتبط با برنامه موشک بالستیک ایران و کسانی که با آنها معامله دارند تحریم خواهند شد و دارایی آنها مسدود می‌شود. یکی دیگر از ابعاد این تحریم‌های جدید به مسئله حمایت ایران از تروریسم مرتبط است. طبق تحریم‌های جدید، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و نیروی قدس که از عملیات تروریستی و چریکی در خاورمیانه و جنوب آسیا همه‌گونه حمایت کالایی، لجستیکی، آموزشی و مالی صورت می‌دهد، برنامه موشک بالستیک را به پیش می‌برد و مرتکب نقض حقوق بشر در خارج از مرزها شده و برنامه بین‌المللی برای اقدامات بی‌ثبات‌ساز دارد، به همراه تمام اعضا و وابستگان داخلی و خارجی‌اش پس از ۹۰ روز از آغاز اجرای این قانون مورد تحریم و مسدودسازی اموال قرار می‌گیرد. حقوق بشر و معیارهای دوگانه غرب در این باره نیز یکی از موضوعاتی است که طبق آن ایران تحریم خواهد شد. به نظر می‌رسد در تحریم‌های جدید آمریکا دو مقصود اصلی را دنبال می‌کند؛ یک هدف تشدید پدیده «خودتحریمی» در داخل ایران است؛ یعنی آمریکا با ایجاد فضای ترسناک درباره نهادهای انقلابی همچون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌خواهد ارتباط نهادهای داخلی همچون ارتباطات بانکی با آن را تضعیف کند. دومین هدف آمریکا تقویت اهرم خود برای مذاکرات احتمالی آینده درباره مباحث به اصطلاح غیر هسته‌ای است. آمریکا طبق سنت رفتاری خود از «هیچ»، ابزار می‌سازد تا در زمان مذاکرات همان‌ها را به منزله امتیاز به طرف مقابل بدهد.
آنچه مسلم است اینکه دولت آمریکا پس از برجام به دنبال نابود کردن برنامه موشکی ایران نیز است. «جان کری» وزیر خارجه سابق آمریکا دی ماه 95 در یادداشتی که به مناسبت نزدیک شدن به روزهای پایانی حضور در کابینه آمریکا نوشته بود، از بازی بردـ برد در مذاکرات هسته‌ای رمزگشایی کرد. وی تأکید کرد: «مذاکرات با تهران برای عقب‌نشاندن ایران از برنامه هسته‌ای به نتیجه رسید و حالا دولت بعدی آمریکا باید ضمن ادامه اعمال فشار بر ایرانی‌ها، برای عقب نشاندن برنامه موشکی ایران تلاش کند.» کری تصریح کرد: «اهداف دیگر ما، فشار بر ایران برای دست کشیدن از حمایت تروریست‌ها، پایان دادن به بی‌توجهی به حقوق‌بشر و توقف مداخله ثبات‌زدایانه در امور همسایگانش است.»
واکنش‌ها
آقای روحانی رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه در برابر حرکت جدید کنگره آمریکا به طور حتم پاسخ لازم را خواهیم داد، از واشنگتن خواست با احترام به حقوق ملت ایران، از تجربه ۴۰ سال خصومت خود درس بگیرد.
سردار سیدمسعود جزایری سخنگوی ارشد نیروهای مسلح در پی مصوبه کنگره آمریکا در مورد قانون جدید آمریکا علیه کشورمان به دولت ترامپ هشدار داد که من بعد، بیش از گذشته نسبت به رویکردهای نظامی خود در محیط انقلاب اسلامی دقت و مراقبت داشته باشد.
علی‌اکبر ولایتی رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام هم درباره تحریم‌های جدید علیه ایران که مادر تحریم‌ها نامیده می‌شود اظهار داشت: «بی‌تردید این تحریم‌ها نقض برجام است.»
محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت هم در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره واکنش ایران به تحریم‌های آمریکا علیه ایران و روسیه، گفت: «در ارتباط با اعمال تحریم‌هایی که در برجام لغو شده، باید گفت این مسائل قطعاً نقض برجام است و کمیته‌ای مرتب این مسائل را رصد می‌کند.»
راهکارهای پیش رو
آمریکا پس از برجام بارها نشان داده است که به تعهدات خود پایبند نیست. تحریم‌های جدید که به صورت آشکارا نقض برجام است، در صورت تأیید از سوی ترامپ می‌تواند همانند تیر خلاص بر پیکر بی‌جان برجام عمل کند. در این وضعیت ایران نیز باید اقدام متقابل را انجام دهد؛ چرا که در یک توافق، دو طرف باید همزمان نسبت به بندهای توافق متعهد باشند و پایبند نبودن یکی از دو طرف به منزله لغو توافق است.
ایران می‌تواند در برابر این نقض توافق به طور متقابل اقداماتی را انجام دهد:
در درجه اول تیم هیئت نظارت در برجام باید به نوعی دچار بازنگری و چینش مجدد شوند؛ چرا که در این هیئت افراد عضو از ابتدا خودشان در مذاکرات بودند و خیلی از برجام حمایت می‌کردند و اکنون سخت است که بخواهند با تخلفات برخورد کنند. بنابراین باید افراد مؤثر در این هیئت ترجیحاً از کسانی باشند که در فرایند مذاکرات برجام موضع حمایتی نگرفته باشند.
قاطعیت دولت در برابر این اقدام آمریکا نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد. برخی دولتمردان و حامیان دولت با نشان دادن ضعف و استیصال در مقابل دشمن که از نداشتن خودباوری و خودکم‌بینی ناشی می‌شود، این‌گونه القا می‌کنند که نباید با رفتارهای آمریکا عصبی شویم، چون آمریکا در پی آن است تا ایران برجام را نقض کند. در واقع تا زمانی که نگرانی از رنجش طرف مقابل باشد، نمی‌توان منافع ملی را محقق ساخت؛ بنابراین باید به صورت قاطعانه اعلام شود که تحریم‌های جدید آمریکا، برجام را نقض کرده است و در گام بعدی به دنبال اقدام متقابل بود. با توجه به اظهارات مقامات دولتی به نظر می‌رسد تیم آقای روحانی به دنبال توجیه کردن این تحریم‌ها هستند و سعی دارند آن را ادامه تحریم‌های قبلی بدانند، در حالی که تحریم‌های جدید بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها در طول تاریخ علیه ایران است و برجام را کاملاً نقض خواهد کرد.
تحریم‌های جدید آمریکا در مجلس نمایندگان تصویب شده است. بنابراین بهترین مکان برای پاسخگویی به این اقدام آمریکا مجلس شورای اسلامی است. در سال 94، نمایندگان مجلس شورای اسلامی جزئیات طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» را به تصویب رساندند. در بخشی از این طرح تأکید شد که دولت موظف است هرگونه پایبند نبودن طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها یا بازگرداندن تحریم‌های لغوشده و یا وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر را به‌دقت رصد کند و اقداماتی متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف کند و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد، به طوری که ظرف مدت دو سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به ۱۹۰ هزار سو افزایش یابد. در بخش دیگری از این طرح آمده است: وزیر امور خارجه موظف است روند اجرای توافقنامه را هر سه ماه یک بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی موظف است هر شش ماه یک بار گزارش اجرای برجام را به صحن علنی مجلس شورای اسلامی ارائه کند. متأسفانه مجلس شورای اسلامی در زمینه وظیفه نظارتی خود در اجرای طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت ایران در اجرای برجام» به خوبی عمل نکرده است. این در حالی است که نمایندگان مجلس به عنوان افراد مورد اعتماد ملت در جهت دفاع از حقوق مردم انتخاب شده‌اند و بدیهی است که سکوت نمایندگان در این باره می‌تواند نوعی خیانت به مردم محسوب شود. مجلس شورای اسلامی متأسفانه در مسائل مختلف نشان داده است که کارویژه خود را در مسائل مختلف از دست داده است. در مجلس نمایندگان آمریکا بسته تحریمی جدید علیه ایران تنها با سه رأی مخالف تصویب شد، این در حالی است که اگر بسته مشابهی علیه آمریکا در مجلس ایران بررسی شود، چه بسا که بیش از 100 نفر از نمایندگان مخالفت خود را اعلام کنند. این موضوع نشان می‌دهد که مجلس جایگاه و وظیفه اصلی خود را در بحبوحه بازی‌های سیاسی فراموش کرده است و نمایندگان مجلس باید ضمن دوری از زد و بندهای سیاسی به دنبال دفاع از حقوق ملت باشند. در حال حاضر متأسفانه مجلس به صورت جدی در موضوع برجام ورود نکرده است.
نتیجه
با این طرح تحریمی آثاری از برجام که ممکن است به نفع ایران باشد، از بین می‌رود. در برجام تحریم‌ها سطح‌بندی شده بود، برخی از تحریم‌های هشت ساله زائل می‌شد، در برجام تحریم‌های ما لغو نشدند، در حقیقت تحریم‌ها متوقف شدند، یا تعلیق شدند، اگر این مقاطع را پشت سر بگذاریم، مثلاً اگر هشت سال بگذرد، برخی از این تحریم‌ها لغو می‌شوند، امروز از این هشت سال دو سال گذشته است، شش سال دیگر ما می‌توانستیم شاهد لغو برخی از تحریم‌ها باشیم، ولی با طرح تحریم‌های جدید هرگز این اتفاق نمی‌افتد، چون در حوزه‌هایی که جهان باید با ایران همکاری کند، این طرح قانونی تحریمی اجازه نمی‌دهد آن اتفاق بیفتد. اگرچه ترامپ مدعی است که این تحریم‌ها بر سر مسائل غیر هسته‌ای وضع شده و برجام را هدف قرار نمی‌دهد؛ اما بدیهی است که چنین ادعایی نه به لحاظ حقوقی و نه به لحاظ عقلانی از سوی ایالات متحده آمریکا پذیرفتنی نیست. وضع این تحریم‌ها، به مثابه ایجاد خلل در عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران و دیگر کشورهای جهان در دوران پسابرجام محسوب می‌شود.
اکنون زمان آن رسیده است که دستگاه دیپلماسی ایران و هیئت نظارت بر برجام در درجه اول نقض آشکار برجام از سوی آمریکا را اعلام کند و سپس نسبت به اجرای اقدامات از قبل پیش‌بینی شده برای بدعهدی آمریکا اقدام کنند.
