در دوره اهل بیت (ع)ناصبی ها زیاد بودند، یعنی کسانی که بغض اهل بیت را داشتند. لذا به اهل بیت توهین می کردند، اما اهل بیت با روی خوش با آنها برخورد می کردند و توهین آنها را به وسیله خوش رویی و محبت کردن پاسخ می دادند و با رفتار خود به آنها می فهماندند که درباره اهل بیت (ع) اشتباه می کنند.
تمام روزهای مقدسی که انسان در طول سال توفیق درکش را می یابد، برای انسان پیام و الگویی را با خود به همراه دارد. عید سعید قربان یکی از این روزهای مقدس است؛ روزی که به ایمان و امتحان، ایثار و احسان، قربت و قربان و شکست شیطان بر مومنان شناخته شده و از تمام مسلمانان انتظار می رود به جای روزمرگی و تکرار در این ایام باشکوه، تکلیف خود را نسبت به پیام های بزرگترین عید مشترک مسلمانان انجام دهند. اما اینکه لازمه حرکت برای انجام این تکلیف به ویژه از سوی شیعیان چیست، موضوع گفتگویی است که با حجت الاسلام دکتر مهدی فرمانیان، رئیس دانشکده ادیان و مذاهب قم، صورت گرفته است که در ادامه می آید:
بصیرت: عید سعید قربان یکی از مناسک و ارزش های مشترک میان اهل سنت و شیعه است، لطفا درباره این دسته از اشتراکات ارزشی و رفتاری اهل سنت و تشیّع توضیح دهید.
عید سعید قربان یکی از اعیاد مشترک میان تمام مسلمین است که به خاطر اهتمامی که رسول خدا پیامبر اکرم (ص) به این مسئله داشتند مورد توجه تمام مسلمانان بوده و از آن جهت که همراه با مسئله حج است و روز دهم ذی الحجه عید سعید قربان است، اهمیت آن دوچندان شده است. در بین اهل سنت عید قربان اهمیت ویژه ای دارد و مناسک این روز را با اهتمام خاصی برگزار می کنند. برای مثال نماز عید سعید قربان به صورت انبوه و وسیع برگزار می کنند و قربانی که در این روز می شود شاید صدها برابر آنچه که ما در ایام عاشورا انجام می دهیم باشد. از آن طرف بعضی از کشورهای اسلامی تعطیلات بیشتری برای این عید در نظر دارند.
علاوه بر عید قربان، ارزش های مشترک دیگری که میان شیعه و اهل سنت وجود دارد بسیار زیاد است. اگر بخواهیم مرتبط با عید قربان بررسی کنیم، می توان به مراسم حج به طور کلی و سایر مناسک حج مانند روز عرفه اشاره کرد. تمام مسلمان ها نسبت به مسئله حج اهتمام ویژه ای دارند و نکته ای که وجود دارد این است که اهل سنت سعی دارند که متعدد حج بروند و بیشتر حج تمتع برای آنها مهم است و شیعیان هم به حج اهتمام جدی دارند. از مصادیق مشترک دیگر که هر دو اهتمام دارند، ذکر فضائل رسول خدا (ص) و فضائل صحابه و اهل بیت (ع) است. روز عرفه نیز مورد توجه هم شیعه و هم اهل سنت است، اما اهل سنت روز عرفه را به صورت جمعی برگزار نمی کنند و شیعیان بیشتر به صورت جمعی روز عرفه را انجام می دهند.
بصیرت: در جهت تقریب مذاهب و برداشتن موانع غیر اصولی در این زمینه، باید گفت از اصلی ترین دلایل تقابل اهل سنت و تشیع و پیوستن آنها به تکفیری ها احساس توهینی است که از سوی برخی از شیعیان دارند، به نظر شما در اینجا تکیه بر فقه تعاملی به جای فقه تقابلی چه نقشی می تواند در از بین بردن این حس داشته باشد؟
بهترین روشی که باید انجام داد و به دیگران هم باید توصیه کرد روش اهل بیت و روش تعاملی است که با هدف جذب اهل سنت بوده است. در دوره اهل بیت (ع) ناصبی ها زیاد بودند، یعنی کسانی که بغض اهل بیت را داشتند. لذا به اهل بیت توهین می کردند، اما اهل بیت با روی خوش با آنها برخورد می کردند و توهین آنها را به وسیله خوش رویی و محبت کردن پاسخ می دادند و با رفتار خود به آنها می فهماندند که درباره اهل بیت (ع) اشتباه می کنند. لذا از این جهت توانستند بسیاری از اهل سنت، حتی ناصبی ها را به سمت خودشان بکشند که معروف ترین آنها ظهیربن قین است. ظهیربن قین در واقعه عاشورا عثمانی بود و طرفدار کسانی بود که جملی و اموی بودند، اما حضرت امام حسین (ع) توانست با محبت و اعتماد او را به سمت اهل بیت جذب کند و بعداً در سیره امام سجاد، امام باقر و امام صادق (ع) و سایر ائمه همین روش بوده است. ما هیچ گاه از سوی اهل بیت (ع) تقابلی نسبت به اهل سنت نمی بینیم. بله اهل بیت می گفتند این تفکر اشتباه است، اما در برخورد با اهل سنت بسیار اهل تعامل بودند.
در روایتی آمده از امام صادق (ع) هست که از ایشان سوال می شود که ما در روستایی هستیم که همه عثمانی و اموی هستند و خیلی از آنها بغض اهل بیت را دارند ما چکار کنیم؟ حضرت فرمودند برو در صف اول و پشت سر آنها نماز بخوان. در روایت دیگری داریم که این نماز خواندن مثل این می ماند که پشت سر حضرت رسول نماز خوانده باشی. بنابراین باید گفت روش اهل بیت حتی با دشمنان خودشان روش تعاملی بوده است. برای اینکه این دشمنان همه از روی جهل، دشمن اهل بیت (ع) بودند. آنهایی هم که از روی علم دشمن اهل بیت بودند، قدرت طلب بودند چون می خواستند قدرت خودشان را حفظ کنند با اهل بیت می جنگیدند. الان هم همینطور است اگر بخواهیم از اهل بیت اطاعت کنیم باید روشمان، روش تعامل باشد، روش جذب باشد، حتی نسبت به داعشی ها. امروز خیلی از داعشی ها کینه شیعه را به دل گرفته اند و شیعه کشی به راه انداختند، بله ما باید از خودمان دفاع کنیم ولی از آن طرف مثل اهل بیت باید رویکرد جذب داشته باشیم. رویکرد اینکه اینها به هر حال جاهل هستند و از روی جهلشان دارند با ما می جنگند و ما باید این جهل را از بین ببریم، مثل همان رفتاری که اهل بیت با مخالفان خود داشتند.
بصیرت: نقطه آغاز مشکلات دو طرف اهل تسنن و تشیع از عدم شناخت ناشی می شود، درباره نقش دیپلماسی دینی در رسیدن به شناخت صحیح دو مذهب از یکدیگر توضیحی بفرمایید.
به نظر من مهم ترین کاری که امروز باید یک شیعه انجام دهد، معرفی صحیح شیعه به جهان اسلام است. ما حتی در اروپا هم نتوانستیم شیعه را خوب معرفی کنیم و همین مسئله باعث شده است که نگاه و توضیح و تفسیری که از شیعه حتی در اروپا می کنند یک تفسیر غلط باشد. من چندین بار تا حالا گفتم اگر من امکانات مادی داشتم یک صد شبکه ماهواره ای می زدم، اما با رویکرد اثباتی و برای معرفی شیعه معتدل. برای اینکه بگوییم ای جهان غرب، ای جهان اسلام، شیعه معتدل طبق روش اهل بیت اش تعاملی است و با مخالفانش ارتباط برقرار می کند. و همه تهمت هایی که می زنند می توانیم خیلی با احترام پاسخ دهیم.
ما در طول تاریخ هیچ گاه کسی را تکفیر نکردیم، هیچ گاه به خاطر تکفیر کسی را نکشته ایم، هیچ گاه بیخودی اسلحه به دست نگرفته ایم که کسی را بکشیم. شیعه همیشه در حال دفاع از خودش بوده، هرگاه دشمنانش اسلحه را زمین گذاشته او هم زمین گذاشته، لذا این مفاهیم را باید به اهل سنت برسانیم، باید به داعشی ها برسانیم، به اروپایی ها برسانیم که این وظیفه ماست و متأسفانه مقداری در این زمینه کم کاری شده است.
بصیرت: درباره نقش عوامل سیاسی در عدم شناخت صحیح دو مذهب از یکدیگر توضیحی بفرمایید.
متأسفانه امروزه 70 درصد این اختلافات مذهبی، علت سیاسی دارد؛ یعنی بسیاری از کشورهایی که امروز به نوعی با آمریکا در ارتباط هستند طبق سیاست همیشگی که آمریکا علیه نظام جمهوری اسلامی ایران داشته است که به شدّت ایران را محدود کنند، از نظر سیاسی نمی خواهند و نمی گذارند که ما حرفمان را به دیگران انتقال بدهیم و با دیگران ارتباط برقرار کنیم. و برای اینکه این کار را بکنند شروع کردند به تخریب چهره شیعه. الان در منطقه یک نوع تقابل سیاسی داریم که یک طرف آن عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس هستند که در تیم عربستان هستند و همگی طبق سیاست استعماری آمریکا عمل کرده اند و طرف دیگ جبهه مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی ایران است که به شدّت با این طیف مقابله شده است. لذا سیاست، مهم ترین اصل و عاملی است که در این مسئله وجود دارد و از دیپلماسی سیاسی ما انتظار می رود خیلی جدی تر به سمت دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی دینی و مذهبی حرکت کند و مقداری از این تنش و تندی که در منطقه هست، کاسته شود.
به عنوان نکته آخر به تمام شیعیان این را می گوییم که اهل بیت متعدد حج رفتند و روز عید قربان در مراسم حج قربانی کردند، اما ما در هیچ جای تاریخ و روایات نداریم که اهل بیت برای خودشان عید قربان اعلام کرده باشند. یعنی وقتی اهل بیت به حج می رفتند تابع حاکم اسلامی بودند، اگرچه آن حاکم را قبول نداشتند، اگرچه آن حاکم را ظالم می دانستند. حاکم خیلی وقت ها سنی بود، اما ائمه باز هم در تمام مباحثی که مربوط به حج است تابع حاکم بودند. هر روزی که حاکم اعلام می کرد روز اول ذی الحجه است، ائمه هم طبق آن عمل می کردند. هر روزی که اعلام می شد، روز عرفه است یا روز عید قربان است، ائمه همراه با جمع مسلمان ها می رفتند و مناسک را انجام می دادند.
هرگز شیعه و سنی در آنجا مطرح نبود، لذا ما به شیعیان می گوییم بیایید یک بار دیگر به رفتار و کردار و سیره اهل بیت خود نگاه کنید و ببینید چگونه با اهل سنت و سایر مسلمانان برخورد می کردند، از جمله در ایام حج و ما می توانیم این را الگوی خودمان قرار بدهیم برای ارتباط بیشتر با اهل سنت و رساندن حق به آن کسانی که طالب آن هستند./
با تشکر از حجت الاسلام فرمانیان که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند.
مصاحبه از: فهیمه عشرتی خلیل آباد
