یک کارشناس گردشگری معتقد است:دکترین نگاه به شرق در توسعه گردشگری همخوان با زیرساختها و حساسیت های فرهنگی اثربخش ترین راهکار برون رفت از رکود حاکم بر گردشگری ایران است.
به گزارش گروه فرهنگی بصیرت به نقل از خبرگزاری مهر، محمد ابراهیم لاریجانی از کارشناسان گردشگری است که مدتی نیز رئیس ستاد خدمات سفر سازمان میراث فرهنگی و مدیر کل اسبق میراث فرهنگی استان تهران بوده و مسئولیت های دیگر نیز در حوزه گردشگری داشته است او در گفتگویی با خبرنگار مهر می گوید که در گردشگری با نگاه به شرق فقط ۵ استان ۲۰هتل و چند ماه سال در گیر سفر نخواهد بود . بلکه در رویکرد نگاه به شرق ، همه شهر ها و استانهای کشور و صدها مرکز اقامتی با سطوح مختلف درجه بندی و همه ماه های سال مشمول اجرای طرحهای سفر و گردشگری می توانند باشند.
* منظور شما از رویکرد نگاه به شرق چیست؟
در حال حاضر فعالیت هدفمند دفاتر خدمات مسافرتی در گردشگری ایران در حوزه جذب توریست با محوریت بازارهای اروپایی است و نگاه به غرب در گردشگری محدودیت های فرهنگی و حتی زیر ساختی دارد در حالیکه که برخی از انواع گردشگری ، اساسا این محدودیت ها و حساسیت ها را با خود به همراه ندارند.
به عبارتی توسعه گردشگری با رویکرد نگاه به غرب ، یک سری محدودیت های فرهنگی را به همراه دارد ضمن اینکه به دلیل علائق و سلایق توریست غربی ، از نظر زیر ساختی نیز صرفاً ۵ استان و شهر و کمتر از ۲۰هتل آن هم ۴ یا ۵ ستاره و ۴ تا ۶ ماه سال در این مدل توسعه ، نقش ایفا می کند ، که البته این محدودیت ها ناشی از نوع نگاه سنتی ، محدود و پراکنده فعالان و برنامه ریزان حوزه گردشگری است که نتیجه فعالیت تورگردانی جذب کمتر از یکصد هزار توریست غربی است و هیچ کشور اروپایی هم در لیست ده کشور اول به لحاظ جذب و ورودی توریست به ایران قرار ندارد.
* شما پیشنهاد جایگزینی برای این موضوع دارید ؟
بلکه نگاه به بازار کشور های همسایه و شرق و پرداختن به انواع دیگر گردشگری. در توسعه گردشگری با رویکرد نگاه به شرق ، علاوه بر کاهش حساسیت های فرهنگی ،زیر ساختهای مورد نیاز نیز تا حد زیادی فراهم است ؛ ضمن اینکه همه ایران و اغلب شهرها و حتی روستاها و صدها هتل و مرکز اقامتی در بیش از ۲۵ استان کشور از خالی بودن و نداشتن توریست در رنج و فشار اقتصادی هستند. همین کمبود و تناقض و عدم توزیع مکانی مناسب در سایر ارکان گردشگری از جمله در حمل و نقل هوایی نیز مشاهده می شود به نحوی که ظرفیت مسافری و گردشگر پذیری خطوط حمل و نقل هوایی در مسیرهای منتهی به مقاصد سنتی گردشگران ورودی با کمبود و یا فشار مواجه است در حالیکه استانهای غیر مقصد برای توریست غربی دقیقا مشکلی برخلاف این دارند.
آیا مطالعه ای برای این پیشنهاد انجام شده است ؟
کارهای پراکنده ای در اجرا و پرداختن به بازارهای شرقی انجام شده و البته در فعالیت های دانشگاهی هم در این خصوص مطالعات پراکنده و موردی وجود دارد ولی نگاه بخش خصوصی و فعالان گردشگری در حوزه ورود توریست به کشور که البته کمتر از ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی است صرفا بازارهای غربی است سازمان متولی هم متاثر از این نگاه اغلب در نمایشگاههای خارجی بازار هدف کشور های اروپایی شرکت می کند هرچند پروتکل های همکاری با اغلب کشور های شرقی وجود دارد ولی پیگیری نمی شود.
البته باید مطالعات گسترده ای مبتنی بر تعریف شرق و بازار های هدف و طرح ها ، پروژه ها و ایده های مختلف منطبق با اسناد بالا دستی و همخوان با کمیت و کیفیت اجزاء و ارکان صنعت گردشگری کشور و همچنین همخوان با حساسیت های فرهنگی اجتماعی انجام شود که البته من در قالب رساله ای روی این موضوع کار کرده ام ولی هنوز نتیجه و دستاورد های آن منتشر نشده است ولی به طور کلی می توان به طرح گردشگری سلامت ؛گردشگری پزشکی ؛ گردشگری زیارتی؛ گردشگری ادبی؛ طبیعتگردی و سایر انواع گردشگری که در سلیقه و علاقه مردمان مشرقی وجود دارد به عنوان برخی از طرح عملیاتی و اجرایی با رویکرد نگاه به شرق در توسعه گردشگری ایران نام برد که در حال حاضر زیرساخت آن نیز فراهم است.
* این شاخه های گردشگری که نام بردید یا اساسا گردشگری با نگاه به شرق چه ویژگی هایی دارد که اثر بخش تر از نگاه به بازارهای اروپایی است ؟
گردشگری سلامت ؛ گردشگری پزشکی ؛ گردشگری زیارتی یا گردشگری ادبی از این جهت یک راهکار اثر بخش در برون رفت از رکود و محدودیت های خود ساخته و خود خواسته است که در اغلب بررسی ها و مطالعات بازار و سنجش کمی و کیفی حجم و اندازه بازارهای جدید ، معطوف به شرق است ، در عین حال که ظرفیت های خوبی هم در جذب گردشگر با این موضوعات از غرب وجود دارد .
در گردشگری با نگاه به شرق فقط ۵ استان ۲۰هتل و چند ماه سال در گیر طرح نخواهد بود . بلکه در رویکرد نگاه به شرق ، همه شهر ها و استانهای کشور و صدها مرکز اقامتی با سطوح مختلف درجه بندی و همه ماه های سال مشمول اجرای طرح می توانند باشند . این توزیع زمانی و مکانی یک مزیت نسبی و ویژگی ممتاز در توسعه گردشگری با نگاه به شرق محسوب می شود . به عبارتی مشکلی که امروزه تورگردانان در جذب توریست اروپایی دارند در جذب توریست شرقی وجود نخواهد داشت.
* در این خصوص کار اجرایی هم انجام شده؟
بله به طور مثال اقدامی که اخیرا در گروه گردشگری پزشکی سازمان تامین اجتماعی برنامه ریزی و سازماندهی کردیم بر اساس سیاست پرهیز از اقدامات سنتی محدود و پراکنده و با نگاه به شرق و به ویژه به کشورهای همسایه و با تعریف یک پروژه ملی با به کارگیری ظرفیت های موجود و البته خالی کشور برنامه ریزی شده ، که در فاز نخست ، ۱۵ استان کشور را درگیر طرح خواهد کرد ؛ که اتفاقا برخی از این استان ها نه تنها همانند اصفهان و شیراز با کمبود ظرفیت اقامتی و خدمات سفر و حتی درمانی مواجه نیستند بلکه با ضرر های ناشی از ظرفیت خالی در اغلب ماه های سال دست به گریبان هستند.
* تاثیر گردشگری با نگاه به شرق بر فعالان گردشگری مثل هتل ها و آژانس ها چه تاثیری دارد ؟
در همین طرح گردشگری پزشکی که می توان از آن به عنوان یک طرح توسعه گردشگری با نگاه به شرق نام برد ، علاوه بر توزیع مکانی و توسعه مقاصد و استفاده از تعداد بیشتری از مراکز اقامتی کشور در شهر های مختلف ایران ، برخلاف گردشگری سنتی که از غرب به دنبال توریست است ، فصول پیک و محدودیت زمانی سفرنیز ندارد و به دلیل هدفی که از سفر وجود دارد ، همه طول سال می تواند فصل پیک گردشگری پزشکی باشد .
بنابراین توزیع مکانی و زمانی حاصل از نگاه به شرق در برنامه ریزی توریسم می تواند ظرفیت موجود و خالی کشور در صنعت گردشگری مثلا هتل های اغلب استانهای کشور را بر مدار بهره برداری قرار دهد وهمه ماههای سال را فصل پیک کند و به عبارتی بهره گیری بیشتر از امکانات موجود را رقم بزند. البته علاوه بر هتل باید به حمل نقل پذیرایی راهنمایان گردشگری و بهره مندی جوامع محلی نیز اشاره کرد که فراتر از چند شهر سنتی در گردشگری با نگاه غربی مانند اصفهان و شیراز است از طرفی در انواع گردشگری با نگاه به شرق ، فعالان بخش خصوصی به جای رقابت فرسایشی بر روی بازارهای محدود غربی و مقاصد سنتی ، بازار بزرگتری را پیش روی خود دارند که به دلیل نو پا بودن ، فرصت حضور و رقابت برای تعداد بیشتری از فعالان گردشگری را فراهم می کند. این مهم ، دقیقا در شرایطی است که بیش از دو هزار دفتر خدمات مسافرتی ایران و سایر بخش های صنعت گردشگری ایران با دهها هزار نفر نیروی انسانی جوان و تحصیل کرده ، بنا به دلایل مختلف با ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی که در حوزه ورود گردشگران خارجی (غربی) فعال اند توان رقابت ندارند .
بنابراین توسعه گردشگری با نگاه به شرق ، فرصت جدیدی را برای فعالان صنعت گردشگری بویژه برای این حجم از دفاتر خدمات مسافرتی ؛ که فاقد فعالیت در ورود گردشگر خارجی به ایران هستند ؛ فراهم می کند . قطعا حجم عمده سرمایه مادی و انسانی موجود در دفاتر خدمات مسافرتی و سایر بخش های صنعت گردشگری ایران که در حال حاضر اغلب در خروج ارز از کشور به دلیل اجرای تورهای خروجی فعال اند به صادرات نامرئی و ارزآوری حاصل از ورود توریست شرقی هدایت خواهند شد.
* از نظر فرابخشی و یا در فعالان بخش گردشگری کشور این دیدگاه چه جایگاه و مزیت هایی دارد؟
اغلب کارشناسان ؛ همکاریهای منطقه ای و تبادلات فرهنگی و اقتصادی با کشورهای شرق و منطقه و همسایه را کم ریسک تر و سهل الوصول تر تحلیل می کنند. پروتکل های همکاری دولت های منطقه با ایران به مراتب بیشتر و گسترده تر از همکاری ما با کشور های غربی است.
پس می توان طرح های توسعه ای در گردشگری با نگاه به کشورهای همسایه و به ویژه بازارهای شرقی را از جمله طرح های هوشمندانه ، فنی ، حساب شده و با قابلیت های اجرائی و اقتصادی مناسب به خصوص منطبق بر اصول و مفاهیم اقتصاد مقاومتی و مکمل اقتصاد کشور دانست . البته می بایستی ابعاد اشتغال زایی و کاهش تبعات در مقایسه با توریست غربی ؛ قرابت های فرهنگی؛ توزیع عادلانه درآمدهای حاصله ؛ در مدار قرار گیری سایر جاذبه ها گردشگری و ظرفیت های کشور که مورد استقبال در تمدن شرقی است را نیز به ویژگی ها و محاسن دکترین نگاه به شرق در توسعه گردشگری افزود .
درون بخش هم موضوع از استدلال و منطق قوی برخوردار است البته باید بخش خصوصی توجیه و هدایت شود و باید مزیت های اقتصادی این استراتژی را برای فعالان بخش خصوصی بیان کرد فعلا که فقط ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی بازار محدود خود را در غرب دارند و منافع اقتصادی آن را هم می برند قطعا برایشان توجیه ندارد که تغییر بازار دهند پس وظیفه دولت است که از نظر سیاستگذاری و بسترسازی بازارها را بزرگ و بخش خصوصی را هدایت کند و به این بازاری که سالها غفلت کرده ایم به طور هدفمند ورود کند البته همین الان هم حجم عمده و بخش اعظم توریست ورودی از کشورهای همسایه و شرقی است اما خودجوش و بدون تور و بدون سرو صدا . در حالیکه وقتی اسم توریست و جذب آن به طور ساماندهی شده و هدفمند می آید همه نگاهشان به غرب است ؛ بخش خصوصی هم فقط میخواهد از اروپا توریست بیاورد دولت هم فقط نگاه به نمایشگاههای اروپایی دارد این در حالیست که هیچ توفیقی هم بدست نیاوردیم حجم توریست اروپایی و اساسا غربی ما کمتر از یکصد هزار نفر است یا عددی نزدیک به این. این عدد برابری می کند با همان ظرفیت ۵۰ دفتر فعال در تورهای ورودی نه توان و ظرفیت صنعت گردشگری ایران. البته این مهم در درون بخش، یک پوست اندازی در تفکر مدیران دستگاه دولتی متولی گردشگری یک پوست اندازی در هیات حاکم بر انجمن ها صنوف و تشکل های گردشگری را می طلبد قطعا انجمن هایی که ۲۰ سال تغییری در افراد و ارکان آنها بوجود نیامده است همان راه ۲۰ سال پیش را می روند و از تحولات منطقه و رشد کشور و رشد نیازها و یا به وجود آمدن بازارهای جدید غافل خواهند بود.
نباید ظرفیت های یک کشور محدود به توان و خواست و نظر و ظرفیت تعداد معدود و محدودی از فعالان این حوزه شود. اگر این چنین شود همواره رشد صنعت گردشگری ایران حداکثر در سقف رشد و توان و ظرفیت همین محدود فعالانش باقی خواهد ماند. بنابراین هم باید تعداد تورگردانان و فعالان جذب توریست خارجی را بیشتر کنیم و هم بازارهای متعددی را ایجاد کنیم.
* به نظر شما دولت و یا سازمان متولی چه کاری باید انجام دهد؟
دولت و به طور خاص سازمان متولی همزمان با رشد فعالیت های مرتبط با جذب توریست از بازارهای سنتی غربی که همه ساله هزینه های زیادی برای بازاریابی و تبلیغات و شرکت در نمایشگاههای غربی را انجام می دهد می بایستی به طور محسوس یک تغییر رویکرد را در فعالان بخش خصوصی به ویژه دفاتر خدمات مسافرتی بوجود آورد و آن را نهادینه کند و باید آژانس ها را به سمت کشور های همسایه و شرق سوق دهد کما اینکه دفاتر قدیمی که بر روی بازار های غربی کار می کنند نیز به کار خود ادامه دهند این دو با هم مغایرتی ندارد.
از طرفی سازمان متولی و برنامه ریزان کشور می بایستی با تدوین ساز و کار های مناسب اعم از وضع قوانین ، ایجاد زیر ساخت های تکمیلی ، آموزش ، تدوین فرآیند ها و روش ها ، تسهیل خدمات سفر اتباع خارجی بویژه اتباع کشور عای همسایه و شرقی ، معرفی جاذبه های توریستی و ظرفیت های منطبق با نیازها و علائق و سلائق ملت های شرقی و اولویت بخشی و حتی اعطای مشوق به فعالان گردشگری با نگاه به شرق بتوانند مسیر همواری را پیش روی مجریان و فعالان این حوزه قرار دهند .تا قبل از اینکه مزیت نسبی ما در گردشگری سلامت یا گردشگری ادبی یا فرهنگی مثل زبان فارسی و یا سایر انواع گردشگری که مبتنی بر قرابت های مذهبی و فرهنگی و اقوام است توسط کشورهای همسایه از بین نرفته است بتوانیم بازارهای شرقی را تصاحب کنیم. این استراتژی یک تجربه جهانی پشت خود دارد شما به ده کشور برتر در جذب توریست دنیا توجه کرده و مطالعه کنید همگی آنها بخش اعظم توریست ورودی خود را از کشورهای همسایه و منطقه خود دارند پس اگر از الگوهای آنها هم بخواهیم پیروی کنیم باید نگاه به شرق و منطقه و همسایگان خودمان را داشته باشیم. بی شک امروزه چین و هند و روسیه و کشورهای آسیای میانه و همسایگان مان بیش از نیمی از جمعیت جهان را شامل می شوند که هر استان در ایران می تواند میزبان و استان هدف یکی از آنها باشد، این بازار به مراتب در دسترس تر و سهل الوصول تر و زیرساختهای فعلی ما در اقامت و حمل و نقل و غیره با نیاز و سلیقه انها منطبق تر از بازارهای اروپایی و غرب است. توجه داشته باشیم که اکنون حجم ورود توریست به کشور را آگاهانه یا غیر آگاهانه، اندازه و حجم فعالیت ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی فعال در بازارهای غربی تعیین می کند در حالی که در رویکرد نگاه به شرق به عنوان بازاری با نیمی از جمعیت جهان که از هر نظر نزدیک تر به ما هستند این ظرفیت ها و جاذبه ها و مقاصد مختلف و متعدد گردشگری کشورمان و تنوع فرهنگی و قومی خط و زبان و پوشاک و غذا و موسیقی و اقوام است که ظرفیت و اندازه و حجم صنعت گردشگری ایران را مشخص و تعیین خواهد کرد.
