ايران، تركيه و روسيه؛ ائتلافي استراتژيك يا همكاري تاكتيكي؟

(روزنامه اعتماد – 1395/05/21 – شماره 3597 – صفحه 10)

روسيه و ايران تا ديروز شركاي جدي هم در پرونده سوريه بودند و امروز نيز به قول ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، شركاي راهبردي هستند كه مي‌توانند هر روز شعاع دايره همكاري‌ها را گسترش ببخشند. در اين ميان سوالي كه با سفر اردوغان و تنش‌زدايي از رابطه روسيه و تركيه به ذهن هر ناظر منطقه‌اي مي‌رسد اين است كه اين نزديكي چه هزينه و فايده‌اي براي ايران خواهد داشت. همزمان با سفر اردوغان به روسيه، خبرگزاري روسي «ايتارتاس» با انتشار گزارشي روند بهبود روابط ميان سه كشور ايران، روسيه و تركيه را مورد بررسي قرار داده است:

تحليلگران اميدوارند تشكيل اين مثلث استراتژيك تازه باعث تاثيرگذاري بهتر آنان در خاورميانه و حل منازعات منطقه‌اي شود. البته ميان كارشناسان مختلف در‌اين‌باره اختلاف‌نظر جود دارد. اميدواري آن است كه تعامل سياسي و همكاري‌هاي اقتصادي در بهترين سطح ممكن حاصل شوند. به گزارش خرداد، اين خبرگزاري معتقد است كه اين اتحاد سه گانه و برقراري روابط حسنه مي‌تواند نقش مثبتي در غلبه بر بحران سوريه ايفا كند.

روز سه‌شنبه ديدار ميان ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه و همتاي ترك او صورت گرفت. نشست سه جانبه ميان روسيه، ايران و جمهوري آذربايجان نيز يك روز پيش از آن در باكو برگزار شده بود. روسيه از سويي در حال گسترش روابط با تهران است و از سوي ديگر نگاه به آنكارا دارد. به نظر مي‌رسد كه ايران و تركيه دو رقيب بزرگ منطقه‌اي نيز از اين ابتكار عمل استقبال كرده‌اند چنانچه اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه اظهار كرد كه مصمم به همكاري با ايران و روسيه براي بازگرداندن صلح و ثبات به منطقه است.

با اين حال، به نظر مي‌رسد اين همكاري‌ها تاكتيكي هستند و نه استراتژيك. ولاديمير ساژين، كارشناس ارشد موسسه مطالعات شرقي آكادمي علوم روسيه مي‌گويد: «بدون شك اقتصاد در اين ميان نقش مهمي ايفا مي‌كند. در بهترين حالت اما مي‌توان انتظار اتحادي تاكتيكي را داشت چرا كه اكنون ايران، روسيه و تركيه هر سه در روابط خود با غرب و امريكا دچار مشكلاتي هستند. از سوي ديگر كشورهايي كه صادرات و توليد انرژي دارند با نگاه بلندمدت اقتصادي روابط خود را تنظيم مي‌كنند همان‌طور كه ايران، روسيه و جمهوري آذربايجان در نشست اخير باكو بر لزوم گسترش همكاري‌ها تاكيد كردند. در اين ميان تركيه نيز نيازمند به انرژي است و به همين خاطر به روسيه و ايران نياز دارد.»

ساژين اما هيچ جنبه ژئوپولتيك تازه‌اي را در افق اين اتحاد نمي‌بيند و در اين باره مي‌گويد: «همواره اينچنين بوده است در جايي كه اعراب اكثريت جمعيت خاورميانه را تشكيل مي‌دهند كشورهاي غير‌عرب مجبور به همكاري با يكديگر بوده‌اند؛ اين وضعيت در دوران پيش از انقلاب در ايران ديده مي‌شد و اكنون ميان ايران، تركيه ديده مي‌شود. در ايران همچنين جمعيت بزرگ آذري زبانان زندگي مي‌كنند كه در حدود ١٨ تا ٢٥ ميليون نفر از جمعيت ٨٠ ميليوني آن كشور را تشكيل مي‌دهند. روابط اقتصادي ميان دو كشور بلندمدت است اما در حوزه سياسي در دوران پس از انقلاب ايران، آن كشور نتوانسته به دليل حضور تركيه در ناتو روابطش را در اين حوزه گسترش دهد.»

«ايرينا زوياگلسكايا» پژوهشگر مركز مطالعات اسلامي عربي در آكادمي علوم روسيه در انستيتو مطالعات شرقي آن نهاد مي‌گويد: «من فكر نمي‌كنم اتحاد سه‌گانه‌اي شكل گيرد. فكر نمي‌كنم تعيير استراتژيك عمده‌اي حاصل شود. من اين ائتلاف را يك ائتلاف دوستانه تاكتيكي مي‌دانم نه اتحادي استراتژيك كه منجربه تغيير شگرف وضعيت كنوني شود.»

او معتقد است كه در اين ائتلاف اردوغان بيش از پيش به روسيه نياز دارد و در اين باره مي‌گويد: «او اكنون با بحران داخلي مواجه است و تنش‌هايش با امريكا و اتحاديه اروپا افزايش يافته است. اردوغان يك عملگراست كسي در اين‌باره توهمي ندارد.» تعامل با روسيه، ايران و تركيه ممكن است بر منازعه سوريه تاثيرگذار باشد. ساژين در اين باره مي‌گويد: «ايران در بحران سوريه در كنار روسيه ايستاده است. تركيه موضع متضادي دارد. اگر هم تغييري ايجاد شود محدود خواهد بود، مشكل كردها وجود دارد همچنين مشكل تركمن‌ها كه در سوريه و عراق ساكن هستند. من فكر نمي‌كنم بر سر اين مسائل اردوغان حاضر به عقب‌نشيني از موضع خود شود.»

او معتقد است باز‌شدن باب گفت وگو بر سر اين مسائل ميان مسكو و آنكارا امر مثبتي خواهد بود. زوياگلسكايا اما معتقد است كه اردوغان در زمينه بحران سوريه خطوط قرمز خود را دارد و مهم‌ترين موضوع بر سر مساله كردها خواهد بود. او مي‌گويد كه اين سوال مطرح است كه او در زمينه مسائل مرزي و مشاركت با اسد تا دوران انتقال قدرت سياسي به چه ميزان حاضر به همكاري خواهد شد. او معتقد است كه ممكن است اردوغان حاضر به كاهش حمايت از معارضان سوري شود اما مساله پيچيده‌تر از اين است. او معتقد است كه احتمال آن وجود دارد كه در بلندمدت به دليل مسائل مرتبط با حوزه انرژي ميان ايران و روسيه به عنوان دو رقيب، شكاف‌هايي ايجاد شود.

http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=51253