روابط ايران و تركيه در سایه سیزدهمین اجلاس سران کشورهای اسلامی

(روزنامه آفتاب يزد ـ 1395/01/30 ـ شماره 4591 ـ صفحه 8)

سازمان همکاری اسلامی با شعار صدای جمعی جهان اسلام به منظور حمایت و دفاع از حقوق مسلمانان در چارچوب صلح و امنیت بین المللی در سال 1962 تاسیس شد. این نهاد که 57 عضو از چهار قاره جهان دارد، یکی از بزرگترین نهادهای بین المللی و دارای نمایندگان دائم در سازمان ملل و اتحادیه اروپا است. اجلاس سران هر سه سال برگزار می‌شود که اجلاس قبلی در فوریه 2013 به میزبانی مصر برگزار گردید و سیزدهمین اجلاس سران این سازمان نیز با عنوان "وحدت و همبستگی به‌خاطر عدالت و صلح" در استانبول ترکیه برگزار شد.

این اجلاس در حالی کار خودرا شروع کرد که تنش در خاورمیانه و به ویژه وضعیت سوریه باعث اختلاف جدی میان اعضای اصلی سازمان همکاری اسلامی شده بود. ایران و عربستان به عنوان دو بازیگر مهم منطقه‌ای، روابط دیپلماتیک نداشتند و رابطه ایران و ترکیه هم طی چند سال اخیر با تنش همراه بوده است. از آنجا که ترکیه و ایران دو کشور بزرگ و تاثیرگذار عضو اجلاس سران کشورهای مسلمان در منطقه غرب آسیا هستند کنش و واکنش‌های این دوکشور همواره در عالم دیپلماسی حائز اهمیت و جالب توجه بوده است. با وجود اینکه ترکیه بعنوان یک کشور توسعه یافته و مهم در منطقه همواره نقشی اساسی در تحولات منطقه‌ای داشته است اما همانطوری که گفته شد چند سالی هست که به خاطر فعل و انفعالاتی که در منطقه رخ داده است روابط بین دو کشور ایران و ترکیه را آبستن رخدادها و حوادثی تازه کرده است که از آن نمونه می‌توان به حاشیه‌هایی که در تنش پیش آمده بین دو کشور ترکیه و روسیه بوجود آمد اشاره داشت. با این حال روابط دیپلماتیک دو کشور همواره مورد توجه رسانه‌های مختلف قرار گرفته است. تقریبا یک سال پیش در چنین روزهایی بود که رئیس‌جمهور ترکیه در تهران مورد استقبال معنادار رئیس‌جمهور روحانی قرار گرفت که بازتاب گسترده‌ای در سطح رسانه‌های داخلی و خارجی برجای گذاشت. در این دیدار یگان تشریفات اسب‌سوار که پرچم "یا ابا عبدالله الحسین(ع)" را حمل می‌کرد، در اطراف خودروی حامل اردوغان در حال حرکت بودند. اغلب صاحب نظران جدیت ایران در برخورد با گروه‌های تروریستی منطقه و تاکید بر اهمیت امنیت عراق و سوریه برای ایران، پیام‌های این استقبال ویژه از اردوغان را تفسیر و ارزیابی کردند.

و اما امروز یک بار دیگر دیدار دو رئیس جمهور ایران و ترکیه بعد از یک سال دوباره خبر ساز شده است. در حین استقبال رجب طیب اردوغان از سفیر اعتدال این روزهای ایران اسلامی، روحانی با حرکت دست خود به اردوغان تذکر داد که این مهم بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های بین المللی در پی داشت و نکته جالب تر اینجاست که در این دیدار همچون دیدار یک سال قبل دو رئیس جمهور، این حسن روحانی بود که باز ابتکار عمل را به دست می‌گیرد و اینبار با انگشت اشاره پیام ایران را به رئیس‌جمهور ترکیه یادآور می‌شود. همین حرکت رئیس‌جمهور روحانی کافی بود که موضع و انتظار ایران را در قبال سیاست‌های چند سال اخیر ترکیه و اجلاس پیش رو که به میزبانی ترکیه برگزار می‌شد بر تلکس خبرگزاری‌های جهان تیتر شود. به احتمال قوی رئیس‌جمهور روحانی در مراسم استقبال رسمی رجب طیب اردوغان در محل اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی، به نوعی در مورد اقدامات تفرقه افکنانه در این اجلاس تذکر داد و البته با پایان یافتن اجلاس و شیطنت‌های حکام آل سعود در سمت و سو دادن کار اجلاس، تدبیر رئیس جمهور روحانی بیشتر هم مشخص شد. پرواضح است که برخی کشورهای عربی سران از جمله کشور عربستان از هر فرصتی از جمله نشست سران برای به چالش کشیدن ایران استفاده می‌کنند تا ضمن اینکه یک خوش خدمتی به اربابان غربی خود کرده باشند از طرفی با این کار ترکیه را از ایران دور سازند.

آنچه که از سبک و سیاق دیپلماسی حکام آل سعود بر می‌آید این است که آنها به هیچ وجه تمایل به نزدیک شدن دو کشور ایران و ترکیه نخواهند داشت و نکته مهم در این میان هشیاری روحانی در بدست گرفتن ابتکار عمل در چنین فرصت‌هایی است تا همانند مجمع عمومی سازمان ملل از چالش‌های پیش آمده فرصتی علیه کشورهای طالب خشونت و افراطی گری بسازد. در آن سال در حالی که کشورهای غربی در پی ائتلافی برای حمله به سوریه بودند پیشنهاد رئیس جمهور مبنی بر صدور قطعنامه‌ای علیه خشونت و افراطی گری آب سردی بر پیکره جنگ‌طلبان ریخت. حال برخی کشورهای حاضر در اجلاس سیزدهم سران سازمان همکاری اسلامی برخلاف منشور اصلی اجلاس که در جهت اتحاد و وحدت مسلمانان است ، قصد داشتند در جهت ایجاد تنش و درگیری بیشتر حرکت کنند. رویارویی خاص روحانی با اردوغان در لحظه ورود به اجلاس را باید نخستین تدبیر او برای بدست گرفتن ابتکار عمل در این اجلاس قلمداد کرد. در عرف دیپلماتیک علاوه بر مراودات رسمی بین دیپلمات‌ها این زبان بدن آنان است که حقایق پشت پرده را آشکار می‌سازد. از این رو حرکت دست رئیس جمهور ایران اسلامی آن هم در کشور ترکیه و در اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی که به سوی اردوغان نشانه رفت، علاوه بر نشان دادن اقتدار ایران در تثبیت شرایط منطقه‌ای ، نشات گرفته از نکات جالب توجهی بود که بطور خلاصه مورد اشاره قرار می‌گیرد.

- ایران همواره از ترکیه که 98 درصد جمعیت آن را مسلمانان تشکیل داده اند بعنوان یک کشور دوست و همسایه یاد کرده است و علی رغم اینکه دو کشور اشتراکات فراوانی با هم دارند اما در عمل این ترک ها بوده اند که طوری دیگر رفتار کرده‌اند. با این حال دو کشور ایران و ترکیه به دلائل مختلف و اشتراکات فراوانی که با هم دارند انتظاراتی از یکدیگر دارند که می‌تواند نقش مهمی در ایجاد ثبات و امنیت در منطقه ایجاد نماید؛ همانطوری که متشنج شدن روابط دو کشور می‌تواند این تعادل را بر هم زند.

- حائز اهمیت بودن امنیت منطقه مخصوصا در کشورهای عراق و سوریه که چند سالی هست توسط تروریست‌های تکفیری و داعشی بر هم خورده است همواره یکی از پارامترهای تاثیرگذار بر روابط ایران با کشورهای در گیر در این مسئله بوده است. آنچه که تا کنون مشاهده شده است دو سیاست در برخورد با چنین شرایطی مطرح شده است. یکی حمایت صریح و آشکار ایران از کشورهای مورد تجاوز قرار گرفته چون عراق، سوریه و یمن در برابر گروه‌های تروریستی داعش و تکفیری بوده و دوم سیاست یک بام و دو هوای کشورهای غربی در قبال مسائل پیش آمده است. و آنچه برای ایران قابل تحمل نبوده همراهی کشورهای منطقه خصوصا ترکیه و عربستان در حمایت از سیاست خصمانه کشورهای غربی در ساپورت کردن این گروه‌های تروریستی بوده است.

- همسویی ترکیه با کشورهای غربی چون آمریکا و منطقه چون عربستان که خصومت‌های آنها نسبت به جمهوری اسلامی ایران کاملا مشهود است بر روابط فی مابین ایران و ترکیه تاثیر منفی گذاشته است. کشور عربستان با حمایت امریکا در حادثه منا، در حمله به کشور یمن، در حمایت از گروهای تکفیری و داعشی، رفتار کاملا خصمانه‌ای در پیش گرفت بطوریکه واکنش ایران را درپی داشت. از طرفی در آستانه اجلاس سران زمزمه‌هایی از نقشه‌های تفرقه آمیز سعودی ها به گوش می‌رسید که لحن تند و تهدید آمیز روحانی در دیدار با رئیس جمهور ترکیه سیاست‌های تفرقه آمیز سعودی ها را به درستی به اردوغان تذکر داد. واقعیت آن است که نفس برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی که در راستای تامین امنیت و منافع کشورهای مسلمان است به هیچ وجه بر گرای تفرقه نمی‌چرخد بلکه خروجی چنین مجالسی بایستی حول محور اتحاد و وحدت بین مسلمانان باشد. تدبیر دوم رئیس جمهور روحانی در اجلاس سیزدهم سران کشورهای اسلامی را باید در سخنرانی مستدل و شیوای او دید که به خوبی فلسفه اجلاس را در اتحاد، همبستگی، همکاری و وحدت مسلمانان نشان داد. کما اینکه امروز ایران اسلامی نیز بعنوان پرچمدار اصلی صلح و دوستی در منطقه و جهان نقش آفرینی می‌کند. تجربه موفق دستگاه دیپلماسی کشورمان در حل و فصل کردن پرونده هسته ای، قدرت و توان گفتمان ایران اسلامی در بکار بستن تز اعتدال در سیاست خارجی را نشان داد که در عالم دیپلماسی از آن بعنوان نقطه عطفی در گشایش دریچه‌ای نو در روابط بین‌الملل یاد می‌کنند. و امروز حضور شخصیتی چون دکتر حسن روحانی بعنوان مبتکر قطعنامه جهان علیه خشونت و افراط گرایی (WAVE) در اجلاس سران کشورهای اسلامی خود می‌توانست یک غنیمت بزرگ باشد. شخصیت معتدلی که در سال 2013 منجر به صدور قطعنامه علیه خشونت و افراطی گری شد اگرچه زورگویان عالم این هشدار مجمع عمومی سازمان ملل متحد را جدی نگرفتند و با سیاست‌های جنگ طلبانه خود آتش جنگ و افراطی گری را در کشورهای عراق، سوریه و یمن شعله ور ساختند و برخی کشورهای به ظاهر مسلمان چون عربستان در منطقه نیز بر دامنه آن افزودند تا دود آن به چشم مردم مسلمان منطقه رود.

در اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی هم علی رغم هشدار آغازین روحانی در حین دیدار با اردوغان و سخنرانی روشنگرانه ایشان باز این همدستان اصلی ایادی غرب در منطقه یعنی سعودی ها بودند که تلاش کردند بیانیه پایانی علیه ایران صادر شود! در اینجاست که باید تدبیر سوم روحانی را در عدم شرکت ایشان در اختتامیه این اجلاس جستجو کرد. جایی که اجلاس سیزدهم سران به واسطه مطرح شدن برخی مواضع ضد ایرانی در نهایت بدون قرائت بیانیه نهایی، پایان یافت؛ اقدامی که به دلیل مخالفت شدید ایران با این بیانیه صورت گرفت. از این رو رئیس جمهور روحانی و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، در نشست پایانی اجلاس سازمان همکاری اسلامی در استانبول شرکت نکردند که دلیل حضور نیافتن مقام‌های ارشد ایران در این نشست، اعتراض به بیانیه پایانی اجلاس و "چهار بند ضد ایرانی و یک بند علیه حزب‌الله لبنان" در این بیانیه بوده است. روحانی با این کار به خیلی ها یاد داد که در مجمعی که علیه ایران حرف بزنند حضور نخواهند یافت و او معتقد است که تنها راه گفتگو با ایران تنها با زبان تکریم ممکن است.

به هر حال نقش کشور قدرتمندی چون ایران در منطقه خود نقطه امیدی برای بازگشت صلح و آرامش در این منطقه استراتژیک از جهان است و البته ایران برای نائل شدن به این مهم نیازمند تعامل و همکاری با سایر کشورهای منطقه نیز هست. در این زمینه دکتر حسن روحانی بعد از دیپلماسی موفق هسته‌ای و گشایش بازارهای جهانی به روی اقتصاد کشور زیاد هم بی میل نیست مناسبات اقتصادی خود را در قالب دیپلماسی اقتصادی با کشور‌های همسایه از جمله ترکیه که از بعد مسافتی می‌تواند مقرون به صرفه هم باشد، گسترش دهد. به همین خاطر رئیس‌جمهور و هیات همراه استانبول را به قصد آنکارا ترک نمودند و یک روز از سفر خود را به بررسی مسائل اقتصادی بین دو کشور ایران و ترکیه اختصاص دادند. گسترش روابط ایران و ترکیه در قالب مناسبات اقتصادی را بایست حرکتی علیه برنامه‌های تفرقه آمیز حکام آل سعود در اجلاس سیزدهم سران سازمان همکاری اسلامی دانست که در حاشیه این نشست صورت پذیرفت. بنابراین، تعامل بین دوکشور ایران و ترکیه پیش از آنکه روابط دو کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد می‌تواند ثبات و امنیت منطقه را بیش از پیش تقویت نماید و البته این به ضرر کشورهای آشوب گر منطقه چون عربستان است که منافع خود را در ناامنی و آشوب در منطقه می‌بینند.

http://aftabeyazd.ir/?newsid=33759

ش.د9504977