پايان بارزاني با تعليق اقليم

(روزنامه جوان – 1396/08/06 – شماره 5223 – صفحه 6)

نقطه طلايي

پيشمرگه‌هاي اقليم دو سال قبل بعد جنگي سخت عليه نيروهاي داعش وارد شهر سنجار در شمال عراق شدند و مسعود بارزاني به مناسبت اين پيروزي اعلام كرد از اين پس تنها پرچم كردستان است كه در اينجا برافراشته خواهد شد. او در آن زمان فقط اين حرف را نزد بلكه پيشتر از اين اعلام كرده بود: «پيشمرگه‌هاي كرد از مناطقي كه اكنون در تحت كنترل آنهاست خارج نخواهند شد.» او با گفتن اين حرف‌ها تنها از پيشروي پيشمرگه‌هاي خود در برابر داعش نمي‌گفت بلكه نقشه جديدي از اقليم كردستان يا منطقه تحت فرمان خود را ترسيم مي‌كرد كه مرزهاي آن فراتر از نقشه رسمي اقليم مي‌رفت و مناطقي از استان‌هاي نينوا، صلاح‌الدين و دياله را دربرمي‌گرفت و البته نقطه طلايي در اين ترسيم جديد از نقشه اقليم استان كركوك و به خصوص مركز آن شهر كركوك بود.

اين شهر از زمان فروپاشي امپراطوري عثماني در صد سال قبل شاهد تغييرات قومي متعددي بوده و همين هم باعث شده بود تا اقوام مختلف تركمن، كرد و عرب هر كدام ادعاي تملك آن را داشته باشند اما اين بارزاني بود كه از ضعف بغداد در برابر داعش استفاده كرد تا در عمل كركوك را منضم به اقليم كند. هر چند اين شهر به صورت رسمي خارج از اقليم قرار دارد اما برگزاري همه‌پرسي در آن قصد و غرض بارزاني و همراهان او از نقشه جديد اقليم و جدا كردن اين نقشه از كل عراق معلوم بشود. علاوه بر ادعاهاي تاريخي، بايد به منابع غني نفت كركوك هم توجه شود كه بي‌شك از انگيزه‌هاي اصلي اين قصد و غرض است.

در مقابل، بغداد نيز نمي‌توانست به راحتي چشم از اين منابع بپوشد و به همين جهت هم كركوك در تقابل بغداد با اربيل به سرعت به نقطه طلايي بدل شد تا بعد دو هفته از همه‌پرسي، تكليف تقابل را معلوم بكند. ارتش عراق به همراه نيروهاي پليس فدرال و مردمي مشهور به حشدالشعبي راهي كركوك شدند و بعد از درگيري مختصر با گروهي از پيشمرگه‌ها وارد شهر شدند. هر چند ياران بارزاني در حزب دموكرات كردستان عراق جنگ تبليغاتي گسترده‌اي را به راه انداختند تا گناه از دست دادن كركوك را به گردن رقباي خود در حزب اتحاديه ميهني كردستان عراق بيندازند اما آنها نمي‌توانستند به اين وسيله عقب‌نشيني‌ پيشمرگه‌هاي خود را در مناطق مختلف از جمله شهرستان دوبز و چاه‌هاي نفتي باي‌حسن و هاوانا يا شنگال در شمال عراق پنهان كنند.

دولت نجات ملي

تاكتيك تبليغاتي سران حزب دموكرات كردستان عراق نمي‌توانست بدون موج سياسي مقابل باشد چراكه اين تاكتيك باعث شد تا نزديكي بيشتري بين اتحاديه ميهني و حزب گوران عليه رهبري حزب دموكرات بر اقليم و شخص بارزاني ايجاد شود. شورش حاجي، سخنگوي گوران، چند روز بعد از تسلط بغداد بر كركوك گفت اقليم كردستان مساحت جغرافيايي زياد و همچنين حمايت‌هاي قدرت‌هاي بين‌المللي را از دست داده كه خواستار تعويق همه‌پرسي شده بودند. او اين اتفاقات را ناشي از تصميم‌هاي انفرادي درباره همه‌پرسي دانست كه اوضاع بحراني را براي اقليم رقم زده و به همين جهت هم خواستار كناره‌گيري سران اقليم از جمله بارزاني شده بود و هم اينكه نظام رياستي اقليم مبدل به نظام پارلماني شود. او براي خروج از بحران فعلي پيشنهاد تشكيل دولت نجات ملي را داد و بعد از اين پيشنهاد، تظاهراتي در شهر سليمانيه براي حمايت از اين پيشنهاد به راه افتاد تا معلوم شود پيشنهادي بدون حمايت مردمي نيست.

ديگر جريا‌ن‌هاي سياسي مثل جماعت اسلامي كردستان و ائتلاف براي عدالت و دموكراسي به رهبري برهم صالح هم به پيشنهاد گوران پيوستند و صالح در مصاحبه با الشرق‌الاوسط گفت همه‌پرسي اقدامي «شكست‌خورده» بود چراكه «تصميم برگزاري همه‌پرسي در فضايي از مخالفت جهاني و منطقه‌اي برگزار شد در حالي كه توافقات داخلي كردها هم وجود نداشت و حتي توافقات با بغداد هم مطلوب نبود.» در هر صورت، تاكتيك تبليغاتي رهبران اقليم عليه رقيب سنتي خود در اتحاديه ميهني به سرعت جبهه سياسي براي تشكيل دولت نجات ملي را به دنبال داشت و باعث شد تا تقابل از اربيل با بغداد به سمت داخل كشيده شود و مبدل شود به تقابل بارزاني و حزب دموكراتش با ديگر جريان‌هاي سياسي كه بحران موجود با بغداد را ناشي از خطاي محاسباتي او و اصرار نسنجيده‌اش براي برگزاري همه‌پرسي مي‌دانند كه به نظر اين جريان‌ها، تنها راه خروج در بركناري او از قدرت و تشكيل دولت نجات ملي از تمام جريان‌هاي سياسي است.

عقب‌نشيني تاكتيكي

شايد بارزاني روزي كه در ميان تشويق هواداران و سكوت بامعناي منتقدانش اصرار به برگزاري همه‌پرسي مي‌كرد، تصوري از امروز نداشت كه هم كركوك و ديگر مناطق خارج از اقليم را از دست بدهد و هم صداي منتقدانش بلندتر از هميشه شود. معلوم است كه او راهي جز عقب‌نشيني ندارد و اين عقب‌نشيني با صدور بيانيه‌اي از سوي دولت اقليم در روز چهارشنبه 25 اكتبر يا درست يك ماه بعد از برگزاري همه‌پرسي انجام شد. اين بيانيه سه پيشنهاد مشخص به بغداد دارد كه عبارتند از: برقراري فوري آتش‌بس و توقف تمامي عمليات‌هاي نظامي در اقليم كردستان (عراق)، تعليق نتايج حاصل از همه‌پرسي كردستان و آغاز گفت‌وگوي آزاد ميان دولت اقليم و دولت فدرال براساس قانون اساسي عراق. دولت اقليم با سه پيشنهاد خود دست‌كم مي‌خواهد نشان بدهد به جاي درگيري حاضر به مذاكره با بغداد است و براي همين هم حاضر شده يك گام از نتيجه همه‌پرسي به عقب بردارد اما معلوم است كه بغداد نمي‌تواند اين گام را كافي بداند.

در واقع، اگر بغداد در شرايط فعلي اين گام به عقب اربيل را قبول كند به صورت ضمني برگزاري همه‌پرسي و نتيجه آن را هم پذيرفته هر چند با گام به عقب اربيل در وضعيت تعليق قرار گرفته است. علاوه بر اين، تعليق نتيجه همه‌پرسي با مذاكره بر اساس قانون اساسي عراق قابل توجيه نيست چراكه در اين قانون حرفي از استقلال اقليم از كشور زده نشده تا بر اساس آن مذاكره‌اي شود و ماده 140 آن‌هم ارتباطي با همه‌پرسي استقلال ندارد تا بر اساس آن مذاكره‌اي بشود. به بياني ديگر، اصل برگزاري همه‌پرسي باعث شده تا منطقي براي مذاكره با بغداد وجود نداشته باشد تا با تعليق نتيجه آن هم بتوان انتظار مذاكره‌اي داشت. بغداد با توجه به اين موضوع است كه از ابتدا تنها با لغو نتيجه همه‌پرسي، تسلط قانوني بر سراسر اقليم كردستان با انحلال سه وزارتخانه دفاع، كشور و امنيت و تحويل دادن تمام گذرگاه‌هاي هوايي و زميني از جمله گمرك‌ها و بازگرداندن منافع نفتي به دولت مركزي است كه حاضر به مذاكره با اربيل شده است.

بغداد تا اينجاي كار توانسته با تسلط بر اكثر قريب به اتفاق مناطق مورد منازعه با اقليم به برخي از اين شروط دست يابد و همراهي دو دولت ايران و تركيه هم راه بغداد را براي رسيدن به ديگر شروط هموار كرده و اين اربيل و بارزاني است كه نمي‌تواند با اين دست عقب‌نشيني تاكتيكي، اميدي براي فرار از بحران داشته باشد. مخالفت بغداد با برگزاري مذاكره آخرين اميد بارزاني براي آرام كردن اوضاع را از بين مي‌برد و همين نيز به نوبه خود بحران سياسي داخلي در اقليم را تشديد مي‌كند. اخباري مبني بر تفويض اختيارات بارزاني به دو قوه مقننه و مجريه اقليم يا استعفا و كناره‌گيري او از قدرت البته به شرط ماندن برادرزاده‌اش، نيچروان بارزاني، در پست نخست‌وزيري اقليم شنيده مي‌شود. از طرف ديگر، طرح دولت نجات ملي از جانب احزاب منتقد بارزاني به صورت جدي پيگيري مي‌شود و حالا محمد توفيق رحيم، عضو گوران، و برهم صالح خود را براي جانشيني او كانديدا كرده‌اند.

عزت صابر، رئيس كميسيون امور مالي و اقتصادي پارلمان اقليم، در مصاحبه با خبرگزاري‌هاي نووستي و اسپوتنيك اين اخبار را تأييد كرده و مي‌گويد قبل از رسيدن به خلأ سياسي و قانوني، اختيارات بارزاني ميان پارلمان و كابينه توزيع مي‌شود و «منصب رئيس اقليم كردستان و معاونش به حالت تعليق درمي‌آيد و انتخابات تنها بعد از گذشته هشت ماه برگزار مي‌شود.» به نظر مي‌رسد قصه قدرت بارزاني تنها يك ماه بعد از همه‌پرسي استقلال به سر رسيده و اين عراق است كه بعد از يك ماه توانست در جنگ براي بقاي خود پيروز شود.

http://www.Javann.ir/878476

ش.د9603055