ترامپ تنها در چارچوب قوانین و سیاست های کشورش علیه برجام اقدام خواهد کرد که همانا افزایش تحریم هاست. این تحریم ها البته در موارد متعددی نقض برجام محسوب می شود، اما این ها به معنای موفقیت ترامپ نیست، چرا که وی خواهان بازبینی برجام و از بین بردن اهمیت آن در نزد طرف های هسته ای ایران است
«دونالد ترامپ» روز جمعه اعلام کرد که برای آخرین بار فرمان تعلیق تحریم های هسته ای ایران را امضا می کند تا به متحدان اروپایی اش فرصتی دهد که «نقایص وحشتناک!» این توافق را برطرف کنند. آن گونه که «پیتر جنکینز» نماینده اسبق انگلستان در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یادداشت خود آورده است، ترامپ در بیانیه اش تصریح می کند:
«امروز اجرای بخش خاصی از تحریم‌های هسته‌ای را تعلیق می‌کنم ولی این کار فقط تضمینی است برای اجرایی شدن توافق (آمریکا با) متحدان اروپایی برای رفع نقائص توافق هسته‌ای ایران. این فرصت آخر است. اگر این توافق جامه عمل نپوشد، آمریکا دیگر برای ماندن در توافق هسته‌ای ایران، اجرای هیچ تحریمی را تعلیق نمی‌کند. اگر هم هر زمانی، من به این نتیجه برسم که اجرایی شدن این توافق (منعقده با اروپایی‌ها) در دسترس نیست، فوراً از توافق (برجام) بیرون می‌آیم.»
ترامپ تعلیق تحریم های هسته ای ایران که وفق برجام هر 90 روز یک بار باید توسط رئیس جمهور آمریکا صورت گیرد را، این بار مشروط به بازبینی برجام کرده است و اگر این کار صورت نگیرد، دولت آمریکا از این توافق خارج خواهد شد. بنابراین توافقنامه برجام روز به روز با کارشکنی های بیشتر آمریکا و شرایط سخت تری مواجه می شود. در این وضعیت چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در پاسخ به این سوال چند نکته گفته می شود:
1- همچنان که در بیانیه ترامپ تصریح شده است، رئیس جمهور آمریکا کشورهای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) را طرف حساب خود جهت بازبینی برجام قرار داده است، در حالی که برجام یک معاهده بین المللی است که علاوه بر آمریکا و تروئیکای اروپایی، روسیه، چین و ایران نیز یک طرف دیگر آن محسوب می شوند و بنابراین نه تنها تروئیکای اروپا صلاحیت بازبینی برجام را ندارد، بلکه اساسا خود آنها نیز به این امر واقف بوده و از نظر جمهوری اسلامی ایران نیز، بازبینی برجام به هیچ وجه قابل پذیرش نیست. در همین زمینه 'جیم والش' استاد و کارشناس موسسه برنامه مطالعات امنیت فنآوری در دانشگاه ام آی تی ماساچوست در گفت وگو با ایرنا گفت: قطعا امکان مذاکره دوباره برجام وجود ندارد. این یک توافق بین المللی است. نه فقط ایالات متحده، بلکه اروپایی ها هم اگر بخواهند، نمی توانند دوباره این توافق را گشوده و بر سر آن مذاکره کنند.
بر همین اساس مقامات اروپایی بلافاصله بعد از صدور بیانیه ترامپ، در مقابل آن موضوع گرفتند و بر ضرورت حفظ برجام تأکید کردند. در این باره فدریکا مگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز شنبه در وبلاگ شخصی خود از انجام مذاکرات فشرده با وزرای خارجه ایران و سه کشور اروپایی امضاء کننده برجام برای حفظ توافق هسته ای ایران (برجام) خبر داد. وی در ادامه نوشت: «این توافق (برجام) مؤثر واقع شده است، آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکنون ۹ بار این موضوع را تأیید کرده است و این توافق برای امنیت اروپا و جهان حیاتی است.»
امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در پاسخ به درخواست نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی برای تغییر برجام، خواستار احترام او به توافق هسته‌ای ایران شد و بر لزوم پایبندی به مفاد توافق هسته‌ای تاکید کرد. کاخ الیزه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد ماکرون تاکید کرده همه کشورهای جهان باید به توافق هسته‌ای ایران احترام بگذارند. سفیر فرانسه در واشنگتن هم با تاکید براینکه تایید برجام و تعلیق تحریم های هسته ای واشنگتن علیه ایران مساله داخلی آمریکا است، اعلام کرد که کشورش بر اجرای کامل برجام پایبند می ماند
سخنگوی وزارت خارجه انگلیس نیز به ایرنا گفت: موضع انگلیس در قبال توافق هسته‌ای ایران مشخص است. ما آن را توافقی حساس که دنیا را امن می‌کند به‌حساب می‌آوریم.
همچنین وزارت امور خارجه آلمان در واکنش به بیانیه دولت آمریکا در خصوص برجام تاکید کرد که برلین همچنان به ادامه اجرای کامل توافق هسته ای با ایران متعهد است.
سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه و مذاکره کننده ارشد هسته ای روسیه در نخستین واکنش به اظهارات دونالد ترامپ اعلام کرد که مسکو اظهارات دیروز رئیس جمهوری آمریکا را منفی می داند. مذاکره کننده ارشد هسته ای روسیه گفت: تصمیم برای تمدید تعلیق تحریم های هسته ای در مورد ایران در یک دوره معین، چیزی بیش از یک اقدام ظاهری نیست و نباید این اقدام بیش از حد واقعی ارزیابی شود. وی در ادامه گفت: مصرانه به مقام های امریکایی زیان بار بودن سیاست های آنها را بازگو خواهیم کرد، اما تکرار می کنم پس از اظهارات روز گذشته ترامپ، سرنوشت برجام به شدت زیر سوال رفته است.
همچنین وزیر خارجه چین در گفت‌‌وگو با همتای ایرانی خود گفت: تداوم نگهداری و اجرای برجام مسئولیت تمامی طرف‌های درگیر بوده و آرزوی مشترک جامعه جهانی است.
وزارت امور خارجه کشورمان اما قاطعانه در مقابل بیانیه ترامپ ایستاد و با صدور بیانیه 10 ماده ای، تهدید ترامپ را محکوم کرد و دولت آمریکا را موظف به اجرای تمامی تعهدات خود در برجام دانست. در بند یک و دوی این بیانیه آمده است: «جمهوری اسلامی ایران همراه با اعضای دیگر برجام و جامعه جهانی بارها تاکید کرده است که برجام یک سند معتبر بین المللی است و به هیچ عنوان قابل مذاکره مجدد نیست.» «جمهوری اسلامی ایران صراحتا تاکید می نماید که هیچ اقدامی فراتر از تعهدات خود در برجام را انجام نخواهد داد، هیچ تغییری در این توافق را نه اکنون و نه در آینده نخواهد پذیرفت، و اجازه نمی دهد هیچ ارتباطی بین برجام و هر موضوع دیگری برقرار گردد.» و...
مواضع طرف های مذاکره کننده برجام در مقابل آمریکا کاملا گویای تنهایی کاخ سفید و خواسته های غیرمنطقی ترامپ است. ترامپ از همان ابتدای ورود به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا علیه برجام موضع گرفته است و سران کشورهای اروپایی، چین و روسیه بارها مواضع او علیه برجام را مردود دانسته اند، اما واکنش این مقامات در مقابل بیانیه اخیر وی بیش از هر زمانی، شجاعانه است، بنابراین به موازات ارتقا سطح فعالیت ها و ادبیات ترامپ علیه برجام، موانع پیش روی او نیز قدرت و مقاومت خود را بیشتر نشان می دهند.
2- مخالفت کشورهای اروپایی، چین و روسیه با مواضع ترامپ، همراه با گره زدن برجام به منافع جامعه جهانی است، یعنی از نظر مقامات این کشورها برجام زمینه ساز صلح و آرامش در عرصه بین المللی بوده و نمادی از حل یک مسئله مهم چندساله از راه دیپلماسی و توافق است، بنابراین از بین بردن آن ضربه مهلکی بر اصل گفتگو و توافق در عرصه جهانی است. اگر دولت ترامپ از برجام خارج شود، جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه برجام را با وجود حاضر بودن اروپا، چین و روسیه ادامه نخواهد داد و عملا این توافق فرومی پاشد.
فروپاشی این توافق آخرین امیدها برای حل مسالمت آمیز یک مسئله مهم بین المللی را از بین می برد. مسئله هسته ای ایران که بعد از چند سال با حضور مقامات 6 کشور به برجام ختم شد، مسئله ای شفاف بوده و هست که قابلیت گفتگوی بین المللی مبتنی بر حقوق بین الملل را دارد و علاوه بر این تحت نظارت و تأیید یک نهاد بین المللی یعنی آژانس بین االمللی انرژی اتمی است، چنین مسئله ای با این مختصات به توافقنامه بین المللی برجام انجامید و از بین بردن این توافقنامه توسط آمریکا به معنای این است که جامعه جهانی نمی تواند حتی درباره یک مسئله شفاف، قابل گفتگو و تعریف شده در حقوق بین الملل، به توافق دست یابد. با این حساب قدرت های بین المللی در قبال مسائل پیچیده عرصه بین الملل، همچون فعالیت های هسته ای کره شمالی، تروریسم، سازمان های مافیایی و...، که به دلیل پیچیدگی و پنهان بودن، حقوق بین الملل نمی تواند به سادگی در قبال آنها پیاده شود، چه خواهند کرد؟
علاوه بر این برخی از طرف های برجام و همچنین بعضی از کارشناسان بین المللی، بیانیه ترامپ را غیرمنطقی دانستند. از جمله «پیتر جنکینز» نماینده اسبق انگلستان در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یادداشتی در فردای انتشار بیانیه ترامپ، آن را پر از جملاتی دانست که «که فقط نیمی از حقیقت را می‌گفت؛ پر از کذب و سفسطه بود و خواندن همه این‌ها برای فشار خون آدمی مضر است.» همچنین دکتر 'جیم والش'، استاد دانشگاه ام آی تی آمریکا و کارشناس برجسته هسته ای تمدید دوباره تعلیق تحریم های هسته ای ایران را نشان دهنده شکاف میان سخن و عمل ترامپ دانست و اولتیماتوم برجامی وی را غیر واقع بینانه خواند. او در ادامه ادعای رییس جمهور آمریکا را که این آخرین بار است که تحریم های را تعلیق می کند، مگر آنکه در برجام بازنگری شود رد کرد و آن را منطبق بر واقعیت ها ندانست. وی گفت: ترامپ درباره خیلی مسایل، اولتیماتوم داده است. دشوار بتوان جدیت وی را بر اساس حرف زندنش سنجید. در گذشته ترامپ چیزی هایی گفته که بعدا برعکس آن را بیان کرده است.
این ادبیات از یک سو بدین معناست که در تدوین برجام از نهایت ظرفیت های حقوق بین الملل بهره گرفته شده است و از این رو آمریکا با دعاوی منطقی و حقوقی نمی تواند آن را از بین ببرد و تنها راه، ادعاهای بی پایه و غیرمنطقی است و از سوی دیگر رئیس جمهور آمریکا را نیز در مقابله با برجام مستأصل نشان می دهد.
3- در نهایت این که ترامپ سعی دارد اقداماتش علیه برجام را برخوردار از برنامه و زمانبندی مشخصی نشان دهد تا از این طریق به ارعاب مقامات جمهوری اسلامی و به هم ریختن محاسبات آنها بپردازد، در حالی که چنانکه گذشت بسیاری مواضع وی را سروصدایی بیش ارزیابی نمی کنند. ترامپ تنها در چارچوب قوانین و سیاست های کشورش علیه برجام اقدام خواهد کرد که همانا افزایش تحریم هاست. این تحریم ها البته در موارد متعددی نقض برجام محسوب می شود، اما این ها به معنای موفقیت ترامپ نیست، چرا که وی خواهان بازبینی برجام و از بین بردن اهمیت آن در نزد طرف های هسته ای ایران است. او در اینجا یک نگاه سیاسی دارد و می داند که برجام تا چه اندازه سبب بازیگری بیشتر ایران در عرصه بین الملل شده است، بنابراین در اقدامات وی علیه برجام اهداف سیاسی وی کمتر از اهداف تجاری و اقتصادی اش نیست.
در مجموع رئیس جمهور آمریکا پروسه خروج از برجام را کلید نخواهد زد، چرا که مشاورینش تاکنون توانسته اند این نکته را به او تفهیم کنند که خروج آمریکا از برجام، به معنای خروج ایران و فروپاشی این توافقنامه است، اما از هر امکانی در چارچوب قوانین کشورش و نیز فشارهای بین المللی بر طرف های اروپایی استفاده می کند تا اندک مزیت ها و فرصت های برجام برای ایران را از بین ببرد. این اقدامات البته به انزوای بیشتر وی در جامعه جهانی منجر خواهد شد، چرا که مقامات دنیا می بینند که ترامپ می خواهد کاری انجام دهد، اما نمی تواند. رؤسای جمهور آمریکا تاکنون به این اندازه در معرض تحلیل شخصیتی، تمسخر و توهین قرار نداشته اند. بدیهی است که در این شرایط مقاومت مسئولان سیاست خارجی ایران در مقابل ترامپ، تأثیری مضاعف بر عقب نشینی دولت آمریکا خواهد داشت و اساسا موضع گیری مقامات اروپا، چین و روسیه وابسته به مقاومت ایران است و اکنون زمان بی نظیری است که سران کشورهای مهم دنیا، مواضع خود را با مواضع تهران همسو می کنند و نکته بسیار مهم این که کوچکترین عقب نشینی دولت ایران تأثیر بسیار زیادی بر تغییر مواضع تروئیکای اروپا، چین و روسیه خواهد داشت./
