شورای نگهبان، نهادی برای پاسداری از قانون اساسی

(روزنامه ايران ـ 1396/04/26 ـ شماره 6545 ـ صفحه 3)

به موجب اصل نود و یکم قانون اساسی و به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می‌شود: 1- شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز، انتخاب این عده با مقام رهبری است. 2- شش نفر حقوقدان، در رشته‌های مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که بوسیله رئیس قوه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌شوند و با رأی مجلس انتخاب می‌گردند.

از مهم‌ترین وظایف شورای نگهبان علاوه بر تطبیق مصوبات مجلس با شرع و قانون، نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرای عمومی و همه پرسی است.

از همین رو تشکیل، تکمیل و شروع به کار رسمی شورای نگهبان موکول به تشکیل مجلس شورای اسلامی و شورای عالی قضایی و نهایتاً معرفی حقوقدانان از سوی شورای عالی قضایی به مجلس و رأی مجلس به ایشان شد. در تاریخ 4 اسفند 1358 امام در حکمی آیت‌الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی را به ریاست شورای عالی قضایی و آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی را به دادستانی کل کشور منصوب کرد. نخستین دوره مجلس بعد از انقلاب اسلامی هم کار خود را در 7 خرداد 1359 آغاز کرد. در تیرماه 59 از سوی شورای عالی قضایی 12 حقوقدان به نام‌های سیدحسین مرتضوی، علی آراد، مهدی هادوی، حسین مهرپور، گودرز افتخار جهرمی، محمد صالحی، حسین حجتی، محمود فهیمی، سیدهاشم طباطبایی، سیدجلال‌الدین مدنی‌کرمانی، محمدجعفر لنگرودی و محسن هادوی برای انتخاب 6 حقوقدان شورای نگهبان به مجلس معرفی شدند.

رأی‌گیری در تاریخ 26 تیرماه و به ریاست رئیس سنی مجلس مرحوم دکتر یدالله سحابی انجام شد. در نهایت به ترتیب آراء از 195 رأی، آقایان حسین مهرپور 179 رأی، محسن هادوی 172 رأی، مهدی هادوی 151 رأی، علی آراد 140 رأی و گودرز افتخار جهرمی، (که سهواً از بیان دکتر سحابی جا افتاد و طبعاً تعداد آرای او معلوم نشد) و صالحی 132 رأی، انتخاب شدند تا ترکیب نخستین دوره شورای نگهبان تکمیل شود. بنابراین در 26 تیرماه 1359 شورای نگهبان تکمیل و رسماً کار خود را آغاز کرد. به همین دلیل 26 تیرماه سالروز تأسیس شورای نگهبان نام گرفت. از آن تاریخ تا به حال شورای نگهبان فراز و نشیب‌های بسیاری را از سر گذرانده است. این نهاد در تاریخ 37 ساله خود سه دبیر به خود دیده آیت‌الله صافی گلپایگانی از 1359 تا 1367، آیت‌الله محمدی گیلانی از 1367 تا 1371 و دیرپاترین آنها آیت‌الله جنتی از سال 1371 تاکنون بوده است.

اوج گرفتن اختلافات میان شورای نگهبان و مجلس، کار را به دو بار استعفای دبیر وقت شورای نگهبان، آیت‌الله صافی گلپایگانی کشاند. ایشان یک بار در سال 1360 به دلیل اختلافات گسترده بر سر لایحه«قانون کار» اقدام به استعفا کردند که مورد موافقت حضرت امام راحل قرار نگرفت. بار دوم نیز در سال 1367به دلیل دخالت در احکام عنصر مصلحت (احکام ثانویه) استعفا کردند که این بار مورد موافقت بنیانگذار جمهوری اسلامی قرار گرفت و به جای ایشان، آیت‌الله محمد یزدی به عضویت فقهای شورای نگهبان منصوب شدند. البته در دهه 60 به دلیل اختلافات عمیق و ناگشودنی میان شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی، حضرت امام(ره) در سال 1366 تصمیم گرفت نهادی به نام مجمع تشخیص مصلحت نظام تشکیل شود، تا موارد و لوایحی که موضوع بحث و اختلاف شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی است در آنجا بررسی و تصمیم‌گیری شود. این نهاد در سال 1368 در بازنگری قانون اساسی رسماً وارد قانون اساسی شد.

در آن ایام در مورد برگزاری انتخابات نیز بارها اختلافاتی میان دولت (وزارت کشور) و شورای نگهبان در گرفت که با پادرمیانی حضرت امام(ره) و رهبرمعظم انقلاب فیصله یافتند. (انتخابات سومین و ششمین دوره مجلس شورای اسلامی از جمله مهم‌ترین آنهاست). شورای نگهبان از سال 1360 رسماً نظارت بر انتخابات‌ها را نیز برعهده گرفت. نخستین انتخاباتی که با نظارت شورای نگهبان برگزار شد دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات میان دوره‌ای نخستین دوره مجلس شورای اسلامی بود. شورای نگهبان مجموعاً 11انتخابات ریاست جمهوری، 9انتخابات مجلس شورای اسلامی، 5 انتخابات مجلس خبرگان رهبری، یک همه پرسی قانون اساسی و 14انتخابات میاندوره‌ای مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری را نظارت کرده است. البته در این میان رفراندوم جمهوری اسلامی، انتخابات مجلس خبرگان، تدوین قانون اساسی، نخستین همه‎پرسی قانون اساسی، نخستین انتخابات ریاست جمهوری و نیز نخستین انتخابات مجلس شورای اسلامی که همگی در سال 1358 برگزار شدند به دلیل عدم تشکیل شورای نگهبان زیر ذره بین نظارت این نهاد قرار نگرفتند.

http://www.iran-newspaper.com/newspaper/BlockPrint/191727

ش.د9603599