تسلیم مجدد ترامپ مقابل برجام؛ جامعه جهانی همچنان مدافع توافق هسته‌ای

(روزنامه اطلاعات – 1396/11/09 – شماره 26928 – صفحه 12)

نگرانی «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا درمورد هزینه‌های ناشی از برجام شکنی وی را ناگزیر ساخت تا به رغم میل باطنی، برای سومین بار پایبندی ایران به برجام را تایید و تعلیق تحریم‌های هسته ای را تمدید کند؛ موضوعی که ناکامی دیگر در پیشبرد سیاست‌های ضد ایرانی کاخ سفید و پیروزی بزرگ برای اعضای۱+۵ محسوب می شود.به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، فرصت سه ماهه بررسی برجام در کنگره پایان یافته و ترامپ شامگاه جمعه ۲۲ دی ماه تصمیم نهایی خود را در ارتباط با تایید یا رد پایبندی ایران به برجام یا به عبارتی ماندن یا خروج از توافق هسته ای اعلام کرد.

وی در نهایت تصمیم گرفت تا تعلیق تحریم‌های این کشور علیه ایران را برای ۱۲۰ روز دیگر تمدید کند؛ تصمیمی که با وجود مخالفت‌های داخلی و خارجی و همچنین هزینه‌های آن بر واشنگتن، دور از انتظار نبود. این در حالی است که ترامپ و مشاوران وی در یکسال گذشته انواع ابزارها را برای نافرجام گذاشتن برجام به کار گرفته اند. آنان اما به این نکته مهم نیز توجه دارند که برجام به عنوان یک توافق معتبر و چندجانبه بین‌المللی چه در داخل خاک ایالات متحده و چه در خارج از مرزهای این کشور همواره از حمایت‌های جدی برخوردار است.چند روز پیش ۵۲ نفر از کارشناسان امنیتی آمریکا مشتمل بر افسران بازنشسته ارتش، اعضای کنگره و سفرای پیشین در نامه‌ای به رییس جمهوری به وی هشدار دادند که از به خطر انداختن برجام خودداری کند.

از طرفی، تکرار ناکامی «نیکی هیلی» نماینده دولت ترامپ در سازمان ملل در قبال ایران و توافق هسته ای، گویای حمایت قدرت‌های بزرگ از برجام بوده است؛ موضوعی که از نگاه ترامپ در تصمیم اخیر دور نماند و وی می دانست در صورت اصرار بیش از حد بر شکست توافق به تنزل جایگاه بین المللی این کشور و در نهایت کاهش اثرگذاری واشنگتن در این شورا و سازمان‌های مشابه کمک خواهد کرد. همچنان که اصرار نابجای هیلی در کشاندن مسائل ایران به شورای امنیت چند روز پیش به رسوایی این کشور منجر شد و ۱۰ عضو شورای امنیت برخلاف تصور نماینده آمریکا به حمایت از برجام اقدام کردند. آنها معتقدند که رییس‌جمهوری آمریکا از شورای امنیت در راستای اهداف شخصی خود سود می جوید. از این رو خواستار پایان دادن به ادعاهای آمریکا شدند و معتقدند که آمریکا با طرح ادعاهایی که در حوزه صلاحیت این شورا نیست (ناآرامی‌های اخیر ایران) در حقیقت وقت و انرژی این نهاد وابسته به سازمان ملل را هدر می دهد.

ترامپ و یکسالگی تلاش‌های بی ثمر

در حالی ترامپ ناگزیر به تایید مجدد برجام در آستانه بیست و هفتم دی ماه و سالروز اجرایی سازی توافق هسته‌ای شد که وی نه تنها به روح برجام پایبند نمانده بلکه در برخی از بندهای این توافق همچون بندهای ۲۶ و ۲۸ و ۲۹ برجام را نقض کرده؛ بندهایی به «حسن نیت» آمریکا و دیگر اعضای توافق برای اجرای توافق ایران و ۱+۵ تاکید دارند و از ایالات متحده می خواهند تا بستر را برای استفاده از همکاری‌های پسابرجامی هموار کند. برنامه دیگر ایالات متحده، پافشاری بر تصویب و اعمال تحریم‌های غیرهسته ای بود، همانند تحریم ۱۴ شخص حقیقی و حقوقی که در مواضع اخیر ترامپ انعکاس یافت.

کاخ سفید و کنگره که هر دو در اختیار جمهوریخواهان قرار دارند از ابزار تحریم چند هدف مشخص را پیگیری می کنند: نخست این که آنها قصد دارند بدون ورود مستقیم به توافق هسته ای، اجرای برجام را با مشکل مواجه کنند. دوم، این که آمریکا با تعدد و تکرار تحریم‌ها، در صدد است از نظر روانی، ایران را به عنوان تهدیدی علیه جهان جلوه داده و تهران را به حاشیه ببرد. کاهش اعتماد متقابل بین ایران و جهان و در نتیجه آن، کاسته شدن از سطح مناسبات با تهران از دیگر اهداف برنامه‌های ایران هراسانه ایالات متحده محسوب می شود که تا کنون به نتیجه دلخواه ترامپ و مشاوران وی منجر نشده است .

موضوع دیگر این که، فعالیت‌های موشکی ایران هر چند جنبه تدافعی داشته قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را ندارد اما به بهانه‌ای برای جمهوریخواهان تبدیل شده تا علیه توافق هسته ای و قطعنامه ۲۲۳۱ موضع بگیرند. از طرفی، ترامپ با تغییر مرکز سیاست گذاری خارجی خود از وزارت امور خارجه به شورای امنیت سازمان ملل تلاش کرد تا صدای مخالفت‌های کاخ سفید را با بلندگوی این سازمان به گوش جهان برساند اما به دلایلی چند با ناکامی مواجه شد. گزارش‌های مکرر آژانس به صورت ماهانه و فصلی از جمله دلایلی بود که نقشه دولت و کنگره آمریکا را نقش بر آب کرد.

چند روز پیش بود که «یوکیا آمانو» در آخرین موضع برجامی خود در گزارشی به شورای حکام آژانس تصریح کرد که ایران به تعهدات هسته ای خود عمل کرده است؛ موضوعی که آمانو بارها در گفت وگو با مقامات آمریکایی بر آن تاکید کرده است. افزون بر آن، کوشش ۱۳ ساله ایران و اروپا برای پایان دادن به اختلاف هسته‌ای که با برجام به ثمر نشست، خود مانعی در برابر ترامپ قرار داشت تا به رغم میل باطنی به آن پایبند بماند. در مدت ریاست ترامپ بر قوه مجریه ایالات متحده و اقدامات ناسازگار وی با برجام، علاوه بر چین و روسیه، کشورهای اروپایی ۱+۵ شامل آلمان، فرانسه و انگلیس از حامیان جدی توافق هسته ای بوده اند.به عنوان نمونه «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه پنجشنبه ۲۱ دی ماه در بروکسل ضمن دیدار و گفت وگو با «فدریکا موگرینی» مسئوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «ژان ایو لودریان»، «زیگمار گابریل» و «بوریس جانسون»، وزیران امور خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس، پایبندی ایران به برجام مشروط به پایبندی کامل آمریکا دانست.

وزیر امور خارجه ایران هر حرکتی را که به تخریب برجام بیانجامد و توافق هسته ای را دستخوش تغییر کند، غیرقابل قبول اعلام کرد و در مقابل مقامات اروپایی نیز از عزم و اراده جدی اتحادیه برای حفظ برجام سخن گفتند. ضمن اینکه حمایت‌های «فدریکا موگرینی» مسئل سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بین مقامات قاره سبز بیش از دیگران برجستگی داشته است. این اتحادیه اروپا بود که با برجام در پی ترمیم مناسبات با تهران برامد و بازیگران آن بزرگترین توافقات و تفاهمنامه‌ها را در این مدت با ایران از امضا گذرانده اند. بنابراین از نگاه آنها برجام چه با حضور آمریکا و چه در با خروج این کشور باید ادامه یابد.

پیام روشن اروپا به دونالد ترامپ

تحلیلگران و رسانه‌های جهان نشست وزرای امورخارجه کشورهای اروپایی با «محمد جواد ظریف» و اظهار نظرهای پس از این دیدار را پیامی روشن به دونالد ترامپ در زمینه حمایت کامل اروپا از حفظ و اجرای برجام دانستند.نشست وزیران امور خارجه سه کشور قدرتمند اروپایی ( آلمان، فرانسه و بریتانیا) با محمد جواد ظریف برگزار شد. هنوز ساعاتی از این دیدار نگذشته بود که بیشتر رسانه‌های جهان از حمایت جدی و کامل کشورهای اروپایی از توافق هسته ای گروه ۱+۵ با ایران خبر دادند. محور بسیاری از گزارش‌های خبری رسانه‌ها تصریح و اصرار رهبران اروپایی بر ضرورت حفظ برجام بود. سی.ان.ان در گزارش خود نوشت اتحادیه اروپا تاکید دارد که ترامپ توافق هسته ای را محترم بشمارد.

خبرگزاری رویترز نیز موضوع لزوم حفظ برجام از سوی ترامپ را عنوان گزارش خود قرار داد و نوشت: در مقابل نگرش ترامپ که برجام را بدترین توافق مذاکره شده می داند، وزیران خارجه سه کشور اروپایی و دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا می گویند هیچ جایگزینی برای برجام وجود ندارد و تحریم‌ها باید به حالت تعلیق باقی بماند. وزرای امور خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا در کنار «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از دیدار با «محمد جواد ظریف» اعلام کردند: ما بر روی این رویکرد توافق داریم و می خواهیم از آن (برجام) در مقابل اقداماتی که ممکن است آن را تضعیف کند دفاع کنیم. به نوشته رویترز، ظریف نیز در پیام خود در توئیتر از وجود اجماعی پرقدرت در زمینه پایبندی ایران به برجام و ضرورت بهره مندی تهران از منافع اقتصادی آن در این جلسه خبر داد.

روزنامه وال استریت ژورنال نیز موضوع حمایت کامل اروپا از توافق هسته ای پیش از اعلام نظر ایالات متحده در زمینه تعلیق تحریم‌ها را برجسته ساخت و نوشت: سه کشوری که از نزدیک ترین متحدان واشنگتن هستند تاکید کردند ترامپ نباید توافق هسته ای ایران را نادیده بگیرد. حتی «بوریس جانسون» وزیر امور خارجه انگلستان هم عنوان داشت که مخالفان برجام هیچ گزینه بهتری را برای آن نشان نمی دهند. وزیر امور خارجه فرانسه نیز درخواست کرد تا همگان به تعهدات خود به صورت دقیق عمل کنند.

پیام اروپا به ترامپ

شاید بتوان مدعی شد که زمان برگزاری این دیدار که یک روز پیش از اعلام نظر دونالد ترامپ برنامه‌ریزی شد نیز اهمیت ویژه‌ای داشت. بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌های جهان زمان دیدار و سخنان پس از آن را پیامی برای دولت آمریکا توصیف کردند. تارنمای یورو نیوز نشست بروکسل را درخواستی از سوی اروپا برای رعایت برجام عنوان کرد و افزود: توافق برجام ضروری و دیدار بروکسل پیامی به آمریکا بوده است. این گزارش نوشت: «ما باید به توافق احترام بگذاریم» پیام مشترک این نشست در بروکسل بود که در آن نمایندگان سه کشور در کنار نماینده رسمی اتحادیه اروپا تصریح کردند ایران باید از منافع رفع تحریم‌ها استفاده کند. آن‌ها در پیام خود برجام را ضروری و بدون جایگزین عنوان کردند؛ از این رو ایالات متحده هم باید آن را رعایت کند.

تارنمای «میدل ایست مانیتور» پیش از این دیدار مقام‌های اتحادیه اروپا و ایران را پیامی برای ترامپ تفسیر کرد و افزود: به طور قطع وزیران امورخارجه کشورهای اروپایی در دیدار با همتای ایرانی خود، بار دیگر بر حمایت قدرت‌های اروپایی از توافق هسته‌ای تاکید و اعلام می کنند که نگاه دونالد ترامپ به برجام را قبول ندارند. فدریکا موگرینی دیدار وزیران امورخارجه سه کشور آلمان، فرانسه و بریتانیا با محمد جواد ظریف را برنامه‌ریزی کرد تا آن‌ها به ایران اطمینان دهند اروپا به توافق هسته ای متعهد باقی می ماند. به نوشته این گزارش، اما نکته مهم آن است که هدف این نشست ارسال پیام به واشنگتن در زمینه پایبندی ایران به برجام است بنابراین بهتر است ترامپ به جای تنش با ایران، توافق حفظ کند.

از نظر برخی دیپلمات‌های اروپایی تعیین زمان این دیدار که یک روز پیش از بیان تصمیم کاخ سفید در مورد برجام تعیین شد، پویشی در مقابله با فرایندی بود که رئیس جمهوری آمریکا از ماه اکتبر ( مهر ماه گذشته) با تایید نکردن پایبندی ایران به توافق، آغاز کرد. براساس تحلیل این موسسه پژوهشی خارومیانه، چند روز پیش سازمان انرژی اتمی ایران نیز اعلام کرد اعمال دوباره تحریم‌هایی که به واسطه برجام باید برچیده شود، نقض این توافق از سوی ایالات متحده به شمار می رود. سخنگوی این سازمان افزود: جمهوری اسلامی ظرفیت افزایش توان غنی سازی بسیار بالا را دارد.

مسیر متفاوت اروپا از آمریکا

رسانه‌ها و اندیشکده‌ها دیدار مقام‌های اروپایی با طرف ایرانی را بخشی از فرایند دیپلماتیک دوجانبه‌ای توصیف می کنند که تلاش دارد از شکست توافق هسته ای پیشگیری کند. کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه و ایتالیا پس از توافق سال ۲۰۱۵ به واسطه از سرگیری روابط تجاری با ایران توانسته اند منافعی را به دست آورند. عمده این سود به علت رفع تحریم‌های حوزه انرژی و دسترسی به منابع نفت و گاز ایران حاصل شده است و اعمال دوباره تحریم‌ها می تواند به سرمایه گذاری‌های آن‌ها آسیب بزند. تارنمای اندیشکده «شورای روابط خارجی اروپا» در گزارشی با عنوان «اروپا می تواند به مسیر خود در قبال ایران ادامه دهد» نوشت: دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا پی در پی اعتبار توافق هسته ای با ایران را زیر سوال می برد و تهدید می‌کند که از آن خارج می شود.

هر چه به زمان تعیین تکلیف این توافق از سوی آمریکا نزدیک تر می شویم بر حساسیت شرایط افزوده می شود. این گزارش با اشاره به این موضوع که رهبران اروپایی رویکردی متفاوت با نگرش دونالد ترامپ در زمینه تحولات داخلی ایران اتخاذ کرده اند افزود: اروپایی‌ها کانال‌های دیپلماتیک خود را با ایران دارند و می توانند در این حوزه‌ها به تعامل با تهران ادامه دهند. رئیس جمهوری فرانسه که ارتباط مستقیمی را با همتای ایرانی خود برقرار کرده اعتقاد دارد ادامه گفت وگو با ایران مهم است. وی نسبت به اظهارات تند واشنگتن و ریاض هشدار داد.

به نوشته این گزارش ادامه روند دیپلماتیک از سوی بازیگران اروپایی می تواند کمک کننده باشد. ضمن اینکه تعامل مستقیم اروپا با دولت حسن روحانی به ثبات در منطقه خاورمیانه هم کمک می کند. از طرف دیگر درحالی که ایران به تعهدات خود در توافق هسته‌ای پایبند است، کشورهای اروپایی هم خود را ملزم به رعایت این تعهدات می دانند. گزارش این اندیشکده مطالعاتی افزود: دولت‌های اروپایی برای جلوگیری از به وجود آمدن بحران جدید باید حمایت خود را از توافق هسته ای نشان دهند. ترامپ تصمیم خود در تمدید تعلیق تحریم‌ها را اعلام کرد اما تازمانی که ایران تعهدات هسته ای خود را انجام می دهد، اروپا نیز به اجرای برجام ادامه می دهد.

http://www.ettelaat.com/etiran/?p=343313

ش.د9604904