دکترین جدید آمریکا؛ چه‎کسی دکمه آغاز جنگ را می‎ فشارد؟ (بخش دوم و پایانی)

(روزنامه اطلاعات ـ 1396/12/07 ـ شماره 26950 ـ صفحه 12)

افشار سلیمانی در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی نوشت: پس از تحریم‌های جدید کنگره آمریکا علیه روسیه و اعلام عدم مخالفت دونالد ترامپ با این تحریم‌ها و بروز تنش‌های سیاسی، امیدهای پوتین از بهبود روابط با آمریکای ترامپ، به یاس تبدیل شد.

دونالد ترامپ، نامزد حزب جمهوریخواه آمریکا، که در مبارزات انتخاباتی خود وعده بهبود روابط با روسیه را داده بود، در انتخابات ریاست جمهوری ۱۸آبان ۱۳۹۵به پیروزی رسید و ورود او به کاخ سفید موجب خرسندی کاخ کرملین شد. اما تحقیقات کنگره و پلیس فدرال آمریکا در مورد ارتباط مسئولان ستاد انتخاباتی ترامپ با روسیه، امید پوتین برای ملاقات فوری با ترامپ را کمرنگ کرد تا با گذشت نزدیک به شش ماه پس از ورود او به کاخ سفید در حاشیه نشست سران گروه۲۰در آلمان نخستین فرصت ممکن برای انجام دیدار رودرروی ترامپ و پوتین فراهم شود. پوتین اتهام دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را رد کرده و دموکرات‌ها را متهم می‌کند که از این موضوع برای سرپوش گذاشتن بر ناکامی شان در انتخابات و اشتباهاتی که مرتکب شده اند و منجر به پیروزی ترامپ شد، استفاده می کنند. وی که در ابتدای پیروزی ترامپ ضمن تمجید از او برای همکاری با ایالات متحده به منظور پایان دادن به جنگ داخلی سوریه، مبارزه با تروریسم و افراط گرایی، و همچنین رسیدگی به دیگر مسائل عمده جهانی، اعلام آمادگی کرده بود با شرایطی ناهموار در همکاری با آمریکا مواجه شد. به طوری که رابرت گیتس، وزیر سابق دفاع امریکا در اردیبهشت سال جاری طی مصاحبه ای گفت: مناسبات روسیه و امریکا در دوره ترامپ بدتر از قبل شده است. طبق ارزیابی‌های وزیر دفاع سابق آمریکا، دستگاه جدید ریاست جمهوری امریکا با وجود سخنان ترامپ درباره عادی سازی روابط با مسکو، هیچ کار مثبتی برای توسعه روابط با روسیه نکرده است. به گفته وی، این مساله با سیاست دستگاه ریاست جمهوری ترامپ در ارتباط است. مدیران ترامپ به شدت علیه روسیه موضع دارند.

در مرداد ماه سال جاری نیز با اخراج ۷۵۵ دیپلمات آمریکایی از روسیه به دستور پوتین، تنش سیاسی در روابط دو کشور فزونی یافت. این اقدام رییس جمهور روسیه در پاسخ به اقدام کنگره آمریکا در اعمال تحریم‌های جدید علیه روسیه به بهانه و با ادعای دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و حمله سایبری این کشور به آمریکا صورت گرفت.پوتین پس از صدور این فرمان تاکید کرد، چشم انداز مثبتی در روابط کشورش با آمریکا نمی بیند و اقدام به اخراج دیپلمات‌های آمریکایی نرم‌ترین واکنشی است که او می توانسته در مقابل اقدامات دولت آمریکا علیه روسیه انجام دهد. به گفته پوتین او با این اقدام قصد دارد به آمریکایی‌ها یادآوری کند که اقدامات آنها را علیه روسیه بی پاسخ نمی گذارد. رییس جمهوری روسیه افزود: مسکو به اندازه کافی به امید این که اوضاع بهتر شود صبر کرده است اما به نظر می رسد امیدی به بهبود مناسبات دو کشور نیست. متعاقب این فرمان، وزارت امور خارجه روسیه نیز اعلام کرد دو ساختمان دیپلماتیک متعلق به آمریکا در مرکز مسکو را در اختیار خواهد گرفت .آمریکا علاوه بر داشتن سفارت در مسکو در سه شهر دیگر سنت پترز بورگ، ولادی وستک و یکاترینبورگ روسیه نیز کنسولگری دارد.

لازم به ذکر است در دسامبر ۲۰۱۵ دولت آمریکا به فرمان باراک اوباما، رییس جمهوری پیشین این کشور با اخراج ۳۵ دیپلمات روسیه از خاک آمریکا، خشم واشنگتن را از آنچه ادعای دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خوانده بود نشان داد. اما دولت روسیه در آن زمان اقدام به مقابله به مثل نکرد و ولادیمیر پوتین تاکید کرد: به بهبود روابط دو کشور در دوره دونالد ترامپ امیدوار است و به همین خاطر ضرورتی بر تلافی نمی‌بیند. این درحالی است که چند ماه پس از اخراج دیپلماتهای آمریکایی از روسیه و بروز برخی تنش‌ها در رابطه با سوریه، دولت آمریکا نسبت به تخلیه و تصرف سرکنسولگری روسیه در سانفرانسیسکو و یک ساختمان دیپلماتیک این کشور درنیویورک اقدام کرد.به این ترتیب پس از تحریم‌های جدید کنگره آمریکا علیه روسیه و اعلام عدم مخالفت دونالد ترامپ با این تحریم‌ها و بروز تنش‌های سیاسی، امیدهای پوتین از بهبود روابط با آمریکای ترامپ، به یاس تبدیل شد.از سوی دیگر دیمیتری مدودف؛ نخست وزیر روسیه نیز که در دوره ریاست جمهوری تک دوره ای کاتالیزوری خود درصدد بهبود روابط با آمریکا بود و دیداری رسمی نیز از آمریکا به ‌عمل آورد چند ماه پیش ازاین گفت: روابط روسیه با آمریکا از زمان جنگ سرد به بدترین وضع خود رسیده است. البته مدودف، دونالد ترامپ را مقصر وخیم شدن روابط میان دو کشور ندانست و او را فردی صمیمی برای برقراری ارتباطات شخصی خواند. ولی با انتقاد از نمایندگان کنگره امریکا، آنها را متهم کرد که با استفاده از کارت روسیه می‌خواهند بر ترامپ نفوذ داشته باشند.پیشتر نیز دیمیتری پسکوف؛ سخنگوی کرملین امریکا را متهم کرده بود که با استفاده از تحریم‌ها، می خواهد قشر تجاری روسیه را به مقابله با ولادیمیر پوتین وادارد.

در همین حال سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز امریکا را متهم کرده که در صدد تحریک کره شمالی به تشدید فعالیت‌های موشکی خود است.وی درخواست نماینده امریکا در سازمان ملل برای قطع روابط کشورها با کره شمالی را رد کرده و گفته روسیه معتقد است تحریم‌ها باعث حل بحران نمی‌شود و خواهان مذاکره شده است.با توجه به همین رویدادها و موضع‌گیری‌هاست که از دید بسیاری از تحلیلگران، رابطه دو عضو دائم و رقیب شورای امنیت سازمان ملل هیچ زمانی پس از پایان جنگ سرد، تا این اندازه شبیه دوران جنگ سرد نبوده است. ناظران آمریکایی معتقدند که پوتین در صدد احیای قدرت فروپاشیده شوروی سابق است و در پی آن است تا یک بار دیگر روسیه را به دوران طلایی سلطه کمونیسم بر بخش‌های بزرگی از جهان برگرداند. او در این رابطه گام‌های بلندپروازانه و البته تاثیرگذاری را برداشته است. به گونه‌ای که روسیه امروز به هیچ وجه با سال‌های آخر ریاست جمهوری گورباچف یا یلتسین قابل مقایسه نیست.پوتین به همین منظور روندهای سیاست داخلی روسیه را نیز با دقت و حساسیت قابل توجهی مدیریت می کند. نشانه‌های این امر، در دوره ریاست جمهوری مدودف کاملا مشهود بود؛ دورانی که در آن، پوتین نخست وزیر بود؛ ولی عملا همه امور کشوری را مدیریت و مهندسی می کرد. پس از آن نیز وقتی پوتین به ریاست جمهوری مجدد رسید مدودف به صورت خودکار، نخست وزیر شد؛ فردی که از منظر سیاسی، از نزدیکان پوتین و دست پرورده او محسوب می شود.

در عرصه سیاست خارجی نیز پوتین تلاش‌های مستمری انجام داده تا میدان‌های سنتی نفوذ و سلطه روسیه پیشین را به این کشور برگرداند. به جمهوری‌های آسیای میانه نزدیک شده، در کشورهای حوزه قفقاز جنوبی عملا در صدد تعمیم سلطه نظامی خود است، کشورهای اروپای شرقی نیز بارها شاهد جنگ قدرت میان جناح وفادار به روسیه و جریان‌های غربگرا و دست به دست شدن قدرت بین این دو جناح بوده‌اند. پس از خروج لیبی از حوزه نفوذ روسیه و چین، نوبت سوریه بود؛ اما اتحاد روسیه و ایران تاکنون در عمل مانع از سقوط این آخرین خاکریز شرقی به کام غرب شده که البته نقش و سهم روسیه در این بازی برتر و بیشتر است. هرچند با تحرکات اخیر آمریکا و ترکیه در سوریه و پیچیده ترشدن بحران در این کشور احتمال معامله‌های پشت پرده توسط امریکا و روسیه و تا حدودی ترکیه، دور از ذهن نیست.آمریکا نیز به خوبی از نیات روسیه در این زمینه آگاه است. به همین دلیل به رغم ابراز تمایل ظاهری کاخ سفید برای نزدیک شدن به محور شرق به رهبری روسیه و حضور چین، ایران و شماری دیگر از کشورهای مشترک المنافع و عضو پیمان شانگهای، هیچ گاه جانب شک و احتیاط را فرونگذاشته است. امریکا با نگرانی مترصد رشد و بالش خزنده احیای اتوریته شرقی است که پوتین مغز متفکر آن است ودر دکترین امنیت ملی جدید آمریکا، روسیه به همراه چین به‌عنوان رقیب جدی و در مقیاس تقریبی یک دشمن مدنظر قرار گرفته اند که ضمن همکاری باید از نظر نظامی، امریکا باید برتر از آنها قرار گیرد و به گونه ای مهار شوند. روابط کنونی امریکا و روسیه مطمئنا در فضای شبه جنگ سرد جریان دارد و پر از تنش، تشنج، سوء نیت و عدم اطمینان طرفین به همدیگر است و نقش دونالد ترامپ، تقریبا صفر است. او که متهم به هواداری از روسیه و حتی دریافت حمایت‌های پنهانی قوی از مسکو برای رسیدن به قدرت در واشنگتن است، از نظر شخصی یک عنصر مطلوب برای پوتین در قلب قدرت دشمن، به حساب می آید؛ اما در عمل، حضور چنین عنصری، مخالفان نیرومند روسیه را در واشنگتن، بیش از هر زمان دیگری علیه نفوذ آن کشور در ساز وکار سیاست و قدرت امریکا، تحریک کرده و حساسیت شدید آنها را بر علیه روسیه برانگیخته است.شاید از این منظر و با توجه به شرایط کنونی حاکم بر روابط بی رمق دو کشور، مسکو اگر این شرایط را پیش بینی می کرد، هیچ گاه آرزو نمی کرد که ترامپ به قدرت برسد.

در شرایط کنونی که ترامپ بنیان سیاست خارجی خود را آمیزه ای از انزواطلبی و توسعه طلبی قرارداده و از یک سو بر” اول آمریکا ” تاکید می کند بعد بر "جهان” و هدف استراتژیکش به عنوان قدرت هژمون اشاعه و رواج نظم مورد نظرش در سطح جهان براساس اولویت‌هایی که درنظر دارد به شکل نهادینه است و مهار چین و روسیه و تضعیف ایران و کره شمالی و حل بحران سوریه به نفع آمریکا و اسراییل و تقویت محور غربی – عربی – اسرائیلی علیه ایران و نزدیکی به هندوستان در ردیف‌های نخست این اولویت‌ها قرار دارد و مسکو نیز حداقل سیاست مهار خود در پیرامون و خارج نزدیکش و پیشروی ناتو به پیرامونش و تحریمهای بین المللی را بر نمی تابد لذا شاهد اختلافاتی در خصوص مسائل جهانی در روابط روسیه و امریکا هستیم.از این رو می‌توان گفت با وجود پایان یافتن جنگ سرد، روابط آمریکا و روسیه همچنان در قالب رقیب راهبردی باقی مانده و بعد از آن نیز روابط دو کشور تحت تاثیر تصمیمات دولت‌های مختلف دموکرات و جمهوری خواه، فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است. در حال حاضر پس از گذشت یک سال از ریاست جمهوری دونالد ترامپ سوال‌ها و ابهامات متعددی درباره آینده روابط دو کشور ذهن تحلیل گران را به خود وا داشته است.

هنگامی که دونالد ترامپ در سال گذشته پیروز انتخابات آمریکا شد، شاید تصورات بر این سو بود که کرملین از این موضوع خوشحال است. ترامپ در زمان تبلیغات خود بارها پوتین را مورد تحسین قرار داده بود. او حتی اعلام کرده بود که کریمه را به عنوان بخشی از روسیه خواهد شناخت و به برداشتن تحریم‌ها علیه روسیه نظر خواهد داشت. بعد از انتخاب ترامپ جریان به نحو دیگری تغییر کرد. به عبارتی تصمیماتی از سوی دولت ترامپ اتخاذ شد که عنصر بی اعتمادی را در روابط طرفین پررنگ کرد و اینک در پایان یک سالگی روابط ترامپ – پوتین، کفه واگرایی ترازوی روابط دو کشور برکفه همگرایی روابط سنگینی کرده است. مبرهن است که در روابط آمریکا و روسیه الگوی رفتاری رقیب حاکم است، مسکو این مسئله را بر نمی تابد از این روی اختلافاتی در خصوص مسائل جهانی در روابط طرفین مشاهده می شود . شاید بتوان در حال حاضر موارد اختلاف زای روابط مسکو – واشنگتن را در مسائل مربوط به بحران سوریه، اکراین و پرونده هسته ای ایران، پیشروی ناتو به پیرامون روسیه، همگرایی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به سوی غرب و تا حدودی در افغانستان و مسائل مربوط به سلاح‌های هسته‌ای و شیمیایی مانده از دوران دوقطبی دانست.

روسیه از سپتامبر ۲۰۱۵ وارد بحران سوریه شد و از همین زمان ائتلاف آمریکایی روسیه را یک رقیب برای خود در بحران سوریه دید. روسیه بارها بر حفظ اسد به عنوان دولت مرکزی تاکید داشته و برای کمک به پیشرفت‌های زمینی نیروهای دولتی سوریه علیه تروریست‌ها و معارضان سوری پشتیبانی‌های هوایی را انجام داده است،اما در مقابل با وجود اینکه ترامپ در زمان انتخابات از همکاری با روسیه و حتی اسد برای جنگ علیه داعش و سایر تروریست‌ها سخن گفت، اما پیش از دفع داعش (تا حد زیادی) از سوریه، آمریکا چند بار نیروهای دولتی سوریه را در التنف و الشعیرات به بهانه‌های مختلف مورد حمله قرار داد. حدود دوسال است که روسیه همراه باایران، حزب الله لبنان و تا حدودی عراق در کنار اسد ایستاده است، در مقابل ائتلاف آمریکایی در کنار متحدان منطقه ای خود در برابر این نظم قرار دارد. حتی در حوزه حل و فصل دیپلماتیک بحران سوریه نیز، روسیه بارها اعلام کرده اقدامات آمریکا باعث پیچیده تر شدن شرایط شده است و اینک نیز آمریکا و فرانسه و انگلیس دربرابر روند آستانه – سوچی صف آرایی کرده اند تا بحران بدست روسیه و در خاک این کشور حل و فصل نشود تا بتوانند امتیازاتی از روسیه در پرونده‌های ایران و اوکراین دریافت کنند و مسکو را وادار به معامله ای که بسود اوکراین و به زیان ایران باشد، کنند. یکی دیگر از موضوعات مورد اختلاف مسکو و واشنگتن بحران اوکراین است. تردیدی نیست که تقابل روسیه و آمریکا بر سر بحران اوکراین، ضمن تشدید تنش‌های موجود میان دو کشور به بالاترین میزان از زمان فروپاشی اتحاد شوروی رسید. دولت وقت آمریکا به بهانه اقدام روسیه در الحاق خاک شبه جزیره کریمه و حمایت از استقلال طلبان شرق اوکراین، تحریم‌های زیادی را علیه مسکو اعمال کرد همچنین در درگیری‌های شرق اوکراین بیش از ۱۰ هزار نفر کشته شدند. گمان بر این بود که دولت ترامپ تحریم‌ها را علیه مسکو بر خواهد داشت چرا که از حل بحران به کمک روسیه سخن گفته بود. اما بعد از روی کارآمدن، ترامپ شرط برداشتن تحریم علیه مسکو را تغییر موضع روسیه در قبال اوکراین اعلام کرد.

به هر حال هیچ نشانی از تغییر رویه آمریکا در قبال اوکراین بعد از انتخاب ترامپ وجود ندارد. هرچند که اوکراین اولویت سیاست خارجی آمریکا نیست اما روابط با مسکو را تحت تاثیر قرار داده است.اختلاف دیگر، واکنش به پرونده هسته‌ای ایران است. ترامپ که مکرراٌ توافق هسته‌ای موسوم به برجام را در در تبلغات انتخاباتی خود مورد حمله قرار داد، بعد از روی کار آمدن نیز مواضع سختی علیه آن اتخاذ کرد، هرچند که تا کنون با دخالت اروپا، مطابق ادعای آمریکا اقدامی ناقض برجام از سوی دولت ترامپ صورت نگرفته است. دولت ترامپ به شدت خواستار فشارهای بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای ایران است، اما در مقابل روسیه بر ادامه اجرای برنامه جامع مشترک تاکید دارد.برغم وجود اختلافات در روابط مسکو – واشنگتن که موجب واگرایی این دو بازیگر می شود، بر اساس ضرورت‌هایی، زمینه‌های همگرایی نیز میان دو کشور قابل استخراج است. اساسا تهدید مشترک می تواند هر دو طرف رقیب را به همکاری بکشاند. یکی از حوزه‌هایی که می‌تواند به همگرایی کاخ‌های کرملین و سفید منجر شود، موضوع مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم است و شاید از این روی بود که چندی پیش خبر کمک اطلاعاتی دولت ترامپ به روسیه در خصوص داعش منتشر شد. در زمان انتخابات نیز ترامپ بنیادگرایی را تهدیدی اعلام کرده بود که می تواند روسیه و آمریکا را به هم نزدیک کند .

http://www.ettelaat.com/etiran/?p=349504

ش.د9605208