نشست بروکسل و چشم انداز تعهدات اروپا به ایران

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/فخرالدین اسدی

مقامات اروپایی همچنان از "حفظ برجام" سخن به میان می آورند. آنها اظهار کرده اند که نهایت تلاش خود را برای جلوگیری از ابطال برجام از طریق تشویق شرکت های اروپایی برای مراوده اقتصادی با ایران صورت می دهند. از سوی دیگر، ژان کلود یونکر، رئیس کمیسیون اروپا، تاکید کرده است که مقامات اروپایی درصدد به جریان انداختن قانون "مسدود سازی" در راستای دفاع از فعالیت شرکت های اروپایی در ایران هستند. این قانون در سال 1996 و در مقابل تحریم های ثانویه ایالات متحده آمریکا (دولت بیل کلینتون) علیه کوبا وضع شده بود.
فارغ از ادعاهایی که در خصوص حفظ برجام از سوی مقامات اروپایی مطرح می شود، مقامات اتحادیه اروپا اذعان کرده اند که حفظ برجام بدون ایالات متحده آمریکا و با وجود وضع دوباره تحریم های ثانویه وزارت خزانه داری این کشور علیه ایران، وجود نخواهد داشت. در این میان، دولت های اروپایی نیز دارای قوت زیادی برای اعطای "تضمین های اقتصادی و اعتباری  قطعی" به کشورمان نیستد. نباید فراموش کرد که در اقتصاد اروپا، بخش خصوصی بر بخش دولتی غلبه دارد. همین مسئله ، قدرت مانور دولت های اروپایی در برابر شرکت های غربی را سخت تر کرده است.

در همین جهت «آنگلا مرکل» صدر اعظم آلمان اخیرا  درباره توان اتحادیه اروپا در ایستادن در برابر تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران ابراز تردید کرده است. وی جمله قابل تاملی را در این خصوص گفته است: «ما می‌توانیم از شرکت‌های کوچک و متوسط [برای تجارت با ایران] حمایت کنیم. ما نمی‌توانیم [ضرر] کل اقتصاد را جبران کنیم. نباید در این مورد توهم ایجاد کرد.»
فراتر از آن، مقامات ارشد اروپایی از جمله امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه و آنگلا مرکل تاکید کرده اند که لازم است توافق هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 گسترده تر شود. منظور از گستردگی توافق هسته ای، افزودن موضوعاتی مانند "توان موشکی ایران"، "بازرسی از اماکن نظامی" و "دائمی کردن محدودیت های هسته ای" به آن است. به عبارت بهتر، هم اکنون تروییکای اروپایی از یک سو در صدد "عدم ارائه تضمین های کافی" به ایران جهت ادامه برجام و از سوی دیگر، در صدد تغییر توافق هسته ای با کشورمان هستند. این همان هدفی است که تروییکای اروپایی از ابتدای سال 2017 و در یک بازی وقیحانه و مشترک با ایالات متحده آمریکا تعیین کرده و همچنان نیز با وجود خروج ترامپ از برجام نیست به آن پایبند است.
 
"تعهدی" که جای " تضمین" را نمی گیرد!
قرائت بیانیه بروکسل توسط سران اروپایی، از سوی برخی محافل داخلی و بسیاری از محافل رسانه ای و تحلیلی خارجی مورد توجه قرار گرفته است. برخی از این بیانیه، به مثابه گامی روشن و شفاف برای حفظ توافق هسته ای با ایران یاد می کنند. در قسمتی از این بیانیه آمده است: کشورهای اروپایی به طور ویژه متعهد شدند که مباحث کارشناسی فشرده ای را با ایران در خصوص مسائل زیر، با هدف رسیدن به راه حل های عملی  آغاز نمایند:
«حفظ و تعمیق روابط اقتصادی با ایران، تداوم فروش نفت، گاز، میعانات گازی و فرآورده های نفتی و پتروشیمی ایران و تعاملات مالی مربوطه، تعاملات موثر بانکی با ایران، ادامه روابط حمل و نقل موثر دریایی، زمینی و هوایی و خط آهن با ایران، تامین بیشتر اعتبارات صادراتی اتحادیه اروپا و ایجاد مسیرهای ویژه در حوزه های مالی، بانکی، بیمه ای و تجاری با هدف تسهیل همکاری های اقتصادی و مالی شامل ارائه حمایت های عملی از تجارت و سرمایه گذاری، تکمیل و اجرای بیشتر یادداشت تفاهم و قراردادهای منعقده بین شرکت های اروپایی و طرف های ایرانی، سرمایه گذاری بیشتر در ایران، حمایت از فعالان اقتصادی اتحادیه اروپا و تامین فضای اطمینان بخش حقوقی، ایجاد هر چه بیشتر فضای شفاف و قانونمند اقتصادی.»
واقعیت امر این است که در بیانیه بروکسل، اساسا سخنی از "تضمین های قطعی" به ایران به میان نیامده است. در این بیانیه، صرفا شاهد تجمیع تعهدات طرف مقابل هستیم. بدیهی است که این می تواند "مقدمه لازم" برای اجرای تعهدات طرف اروپایی و ارائه تضمین های عینی از سوی تروییکای اروپایی باشد، اما "مقدمه کافی" نیست! بدون شک، "تعهد" در این معادله جای " تضمین " را نمی گیرد.
 از سوی دیگر، مقامات اروپایی در دوران اجرایی شدن برجام نیز بسیاری از تعهدات خود را زیر پا گذاشتند. نباید فراموش کرد که تا چند ساعت قبل از اعلام خروج رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا از برجام، مقامات اروپایی همچنان در صدد تغییر توافق هسته ای و گنجاندن شروط 4 گانه غیر قانونی ترامپ در آن بودند! حتی در حوزه عادی سازی روابط بانکی نیز کشورهای مختلف اروپایی به تبعیت از وزارت خزانه داری آمریکا، همکاری های خود با ایران را از سر نگرفتند. حال در شرایط فعلی تکلیف دولت ها و شرکت های اروپایی کاملا مشخص است.
نکته دیگر اینکه طی سه سال اخیر و خصوصا از زمان اجرایی شدن برجام، بارها تروییکای اروپایی در حمایت از ایالات متحده آمریکا در کمیته مشترک برجام مواضع تندی را علیه کشورمان اتخاذ کردند. آن ها در زمان تمدید قانون آیسا و تصویب قانون کاتسا، از کنار نقض عینی برجام توسط ایالات متحده به سادگی گذشتند. حتی همگان به یاد دارند که حدود یکسال قبل، وزارت امور خارجه انگلیس در بیانیه ای غیر قانونی (مغایر با تعهدات انگلیس در برجام )، اعلام کرد که ایران مکانی چالش برانگیز برای سرمایه گذاری شرکت های انگلیسی محسوب می شود. بدیهی است که در چنین شرایطی جایی برای اعتماد به طرف اروپایی باقی نمی ماند، خصوصا اینکه تروییکای اروپایی کارگردانی این مسئله را بر عهده دارند!
در موضوع  اعلام لغو قرار داد شرکت های بوئینگ و ایرباس، تروئیکای اروپایی مواضع منفعلانه ای اتخاذ کرده و تعهدات لفظی و گفتاری آن ها در خصوص حفظ برجام نیز جلوی خروج شرکت های اروپایی از ایران را نگرفته است. با وجود اظهارات مکرر مقام‌های اروپایی مبنی بر اراده این اتحادیه برای ادامه اجرای برجام، شرکت‌هایی چون «توتال» فرانسه، «مائرسک» دانمارک و «زیمنس» آلمان که همگی قراردادهای تجاری با ایران امضا کرده‌اند، می‌گویند به دلیل بازگشت تحریم‌های یکجانبه آمریکا مجبور به ترک بازار ایران هستند.
 لازم به ذکر است که در کنار این موارد، کشورهای اروپایی به مذاکرات خود با ایالات متحده آمریکا و دولت ترامپ در خصوص چگونگی مواجهه با ایران در دوران  فعلی ادامه می دهند. همین مسئله، ضریب بی اعتمادی ایران نسبت به اروپا را به صوررت تصاعدی افزایش داده است. هم اکنون تروئیکای اروپایی و به طور کلی اتحادیه اروپا، در آستانه مردودی در آزمون دیگری در مقابل ملت ایران هستند؛ آزمونی که این بار هزینه مردودی کشورهای اروپایی در آن به مراتب بیشتر از قبل است و این حقیقتی است که کشورهای اروپایی بسیار دیر متوجه آن خواهند شد./