وجوه دیپلماسی امام(ره)

امام خمینی(ره) با ژرف‌نگری و طی برنامه‌ای از پیش طراحی شده در فرایند انقلاب اسلامی، نظام جمهوری اسلامی ایران را پایه‌گذاری کردند. انقلاب اسلامی كه بر سه ركن ايدئولوژي، رهبري و مردم استوار بود، اهداف اقتصادي و سياسي محض نداشت؛ بلكه به دنبال حيات طيبه و اجرای احكام اسلامي و الهي در جامعه و سعادت دنیا و آخرت انسان‌ها بود.

به همين دلیل ماهیت كاملاً متفاوتی با ديگر انقلاب‌هاي جهان دارد. اين تفاوت ماهيت موجب شد اهداف و اصول سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران هم با نظريه‌هاي موجود روابط بين‌الملل و سياست خارجي متفاوت باشد. در واقع اصول تغييرناپذير سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران با ماهيت ديني اين انقلاب بزرگ گره خورده است؛ اهدافي كه عدالت و حيات طيبه بدون توجه به آنها تحقق نخواهد يافت. مبارزه با ظلم و دفاع از مظلوم، دعوت جهانیان به حیات طیبه، حفظ تماميت ارضي و ام‌القري جهان اسلام و اصل نه شرقي و نه غربي (قاعده نفي سبيل) از اصول بنیادین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که همواره در اندیشه و سیره عملی امام خمینی(ره) متبلور و برجسته بوده است. با نگاهی به اندیشه و سیره عملی امام خمینی(ره) گروهی از غرب‌گرایان و دگراندیشان رویکرد ایشان را جنگ‌طلبی، مبارزه‌جویی و خشونت‌طلبی می‌پندارند که دیپلماسی و صلح در آن جایگاهی ندارد. آنها معتقدند سیاست خارجی گفتن حرف‌های تکبیرآفرین و درشت‌گویی نیست. سیاست خارجی راه و روش دیپلماسی و سلوک با دنیا است که در  نتیجه آن تهدیدی کم یا منفعتی جذب می‌شود.

از آنجا که مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی امام خمینی(ره) برآمده از کلام وحی است، نمی‌توان از دیپلماسی و سیاست خارجی مورد نظر ایشان همان تعریفی را داد که سکولارها به آن معتقدند. در اندیشه و سیره امام خمینی(ره)، همه کشورها در صحنه روابط بین‌الملل یکسان دیده نمی‌شوند؛ از این رو روابط دوجانبه، مذاکره و گفت‌وگو به طور مطلق نفی نشده است. در واقع قاعده نفي سبيل که مبنای اندیشه امام(ره) در سیاست خارجی را شکل می‌دهد، هرگونه روابط صلح‌آميز با بيگانگان را نفي نكرده است. خداوند متعال در آيات 7 تا 9 سوره ممتحنه در همين زمينه مي‌فرمايد: «اميد است خدا ميان شما و دشمنان‌تان (از طريق اسلام) پيوند محبت برقرار كند»؛ «خداوند شما را از نيكي كردن و رعايت عدالت نسبت به كساني كه در امر دين با شما پيكار نكرده‌اند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند نهي نمي‌كند.» با وجود اين، قاعده نفي سبيل مي‌گويد نبايد دوستي، ارتباط و مودت با بيگانگان موجب استيلای بيگانگان و اطلاع آنها از اسرار مؤمنان شود؛ از این رو دوستي يكجانبه، دنباله‌روي از بيگانگان، خودباختگي، ولايت بيگانگان و احساس پشت‌گرمي و اطمينان به آنان نهي شده است؛ در حالی که دیپلماسی و دوستی با دولت‌های غیر محارب نه تنها نفی نشده؛ بلکه بر آن تأکید هم شده است. امام(ره) در پاسخ به عده‌ای که خواهان تنازع با دولت‌های خارجی بودند و مانع رابطه حسنه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با دولت‌ها بودند، در دیدار با نمایندگان سیاسی ایران در کشورهای خارجی فرمودند:

«ما نمی‌خواهیم در یک کشوری زندگی کنیم که از دنیا منعزل باشد، ایران امروز نمی‌تواند این طور باشد. بلکه کشورهای دیگر هم نمی‌توانند اینطور باشند، که مرزهای‌شان را ببندند، این غیر معقول است. امروز دنیا مانند یک عایله و یک شهر دارای محله‌های مختلفی است که با هم ارتباط دارند.»

افزون بر اینکه امام خمینی(ره) طرفدار رابطه و دیپلماسی رسمی فعال با کشورهای غیر محارب و غیر سلطه‌گر بودند، بر نوع دیگری از دیپلماسی که با مردم و ملل مختلف سر و کار دارد تأکید داشته‌اند. اصل دعوت و حمایت از مستضعفان و مظلومان عالم در همین چارچوب قابل تعریف است. البته دیپلماسی عمومی مد نظر امام(ره) بر منافع و سعادت انسان‌ها به جای منافع ملی تمرکز دارد.  اگر بخواهیم در یک جمع‌بندی کوتاه دیپلماسی در اندیشه و سیره عملی امام خمینی(ره) را بیاوریم، می‌توانیم به ابعاد و شاخصه‌های زیر اشاره کنیم:

1ـ امام خمینی(ره) هیچ‌گاه سلطه کفار و مستکبران بر امت اسلامی را به رسمیت نمی‌شناسند و هر گونه گفت‌وگو، مذاکره، رکون و پشت‌گرمی به آنها را نهی کرده‌اند.

2ـ امام خمینی(ره) نه تنها ارتباط با دولت‌های غیر سلطه‌گر را نفی نمی‌کنند؛ بلکه بر آن تأکید می‌کنند؛ از این رو در اندیشه امام(ره) باید دیپلماسی رسمی با دولت‌های غیر سلطه‌گر فعال باشد.

3ـ امام خمینی(ره) بیش از دیپلماسی رسمی بر دیپلماسی عمومی و ارتباط با ملت‌ها تأکید دارند.