چرا امارات در حال نزديك شدن به ايران است؟

رابطه ايران و امارات متحده عربي مانند ساير كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس، رابطه‌اي پر فراز و نشيب با افت‌ و خيزهاي بسيار بوده است؛ از كمك‌‌هاي اقتصادي سرشار به رژيم بعثي عراق در طول دوران هشت سال جنگ تحميلي و طرح ادعاهاي ارضي بر جزاير ايراني خليج‌فارس تا قرار داشتن در جايگاه نخستين شريك اقتصادي ايران در حوزه غير نفتي. در تازه‌ترين تحول اين روابط، شاهد تغيير موضع امارات به ايران، به ويژه پس از ورود اين كشور به جنگ يمن تحت ائتلاف سعودي بوده‌ايم.

چرخش سياست امارات به سمت ايران

در حالي كه امارات در دور تازه فشارها بر ايران كه پس از به قدرت رسيدن ترامپ در كاخ سفيد و به ويژه پس از خروج آمريكا از برجام آغاز شده بود، يكي از بازيگران اصلي و مؤثر محسوب مي‌شد و نقش بسزايي در نابساماني‌هاي اقتصادي ايران به ويژه در سال جاري داشت، طي هفته‌هاي اخير شاهد تغيير موضع اين كشور نسبت به ايران، هم در مواضع اعلامي مسئولان اماراتي و هم در عرصه عملي بوده‌ايم. اين تغيير كه با اعلام خروج بخشي از نيروهاي اماراتي از يمن آغاز شد، با سفر فرمانده مرزباني امارات به ايران‌ـ پس از شش سال وقفه‌ـ و ديدار با همتاي ايراني خود صورتي جدي و علني به خود گرفته است. در اين ميان، دو بانك اماراتي نيز از آمادگي خود براي تسهيل روابط اقتصادي با ايران، با وجود تحريم‌هاي آمريكا خبر داده‌اند و انور قرقاش، وزير خارجه ضد ايراني امارات در توئيتي از ترجيح امارات و حتي عربستان براي تغيير رويكرد تقابلي و در پيش گرفتن رويكردي سياسي در برابر تهران خبر داده است.

از سوي ديگر، برخي منابع خبري اعزام دو تيم اماراتي به ايران را در ماه‌هاي اخير براي گشودن باب مذاكرات با ايران تأييد كرده‌‌اند. همچنين در روزهاي اخير نيز خبري مبني بر تشكيل جلسه شوراي عالي امارات، متشكل از سران هفت شيخ‌نشين مطرح شده است. به ظاهر در اين جلسه شيخ محمدبن راشد، حاكم دبي و نخست‌وزير امارات، با تأكيد بر اين نكته كه هرگونه ناامني در منطقه منجر به خروج گسترده سرمايه و نيروي كار از امارات خواهد شد، ادامه رويكرد تقابلي با ايران را امري خطرناك دانسته و خواهان تغيير اين رويكرد شده است؛ امري كه مورد قبول شيخ محمدبن زايد، ولي‌عهد ابوظبي و رهبر غير رسمي امارات است.

علل عقب‌نشيني امارات از سياست‌هاي ضد ايراني

در موضوع تغيير رويكرد امارات به ايران، مسئله‌اي كه مطرح است چرايي اين تغيير رويكرد، پس از يك دوره تقابل حداكثري با ايران و در پيش گرفتن سياست‌هاي ضد ايراني از جانب امارات است. به نظر مي‌رسد دلايل اين چرخش امارات را بايد در قالب رئوس زير بررسي كرد:

1ـ نااميدي از تسليم ايران

با خروج ترامپ از برجام و اعمال مجدد تحريم‌هاي اقتصادي عليه جمهوري اسلامي ايران و به ويژه با تمديد نكردن معافيت‌ها براي كشورهاي خريدار نفت ايران، تصور بر اين بود كه تهران خيلي زود به مذاكره مجدد در مورد پرونده هسته‌اي و سياست منطقه‌اي خود تن خواهد داد. با وجود اين محور ضد ايراني شاهد بود ايران با وجود تحمل فشار شديد اقتصادي حاضر به مذاكره با دولت بي‌منطق آمريكا نيست و حتي توافق ميان مسئولان ايراني درباره بي‌ثمر بودن مذاكرات در حال گسترش است. اين مسئله پرسش‌هايي جدي را در برابر «تيم ب» قرار داده است.

2ـ نااميدي از ترامپ

در حالي كه اعضاي «تيم ب» با شدت و ضعف متفاوت، اما به وضوح خواهان اقدام نظامي آمريكا عليه ايران بودند، انفعال آمريكا پس از سرنگوني پهپاد متجاوز اين كشور از سوي نيروهاي ايران و حتي تكرار آمادگي براي مذاكره بدون قيد و شرط با ايران از سوي ترامپ، ترديدهاي مهمي درباره تمايل و توان آمريكا براي درگيري نظامي با ايران را براي محور ضد ايراني به وجود آورد.

3ـ ترس از عواقب تشديد تنش در خليج‌فارس

سرنگوني پهپاد آمريكايي و توقيف نفت‌كش انگليسي نشان داد ايران اراده دفاع از منافع خود را در هر شرايطي دارد كه دود اين قدرت بازدارندگي و قاطعيت ايران در دفاع از خود مي‌تواند چشم اماراتي‌ها را كور كند؛ همچنان كه محمدبن راشد آل مكتوم به حاضران در نشست سري اخير شاهزاده‌هاي اماراتي در 30 خرداد گفته است: «امارات در صورت اصابت يك فروند موشك از ايران بر اراضي خود، از سرمايه‌گذاران خالي خواهد شد و هرگز نخواهد توانست كارگران آسيايي را حفظ كند». همچنين حوادث بندر فجيره و نفت‌كش‌‌ها در درياي عمان، نشان داد هر نوع بي‌ثباتي در منطقه بيش از هر كشور ديگر، بر امارات به عنوان مركز تجارت منطقه اثر خواهد داشت. به علاوه وابستگي امارات به سرمايه و نيروي كار خارجي، صادرات نفت و واردات محصولات مصرفي از يك سو و ميزباني اين كشور از پايگاه نظامي آمريكا از سوي ديگر سبب شده است تا اين كشور خود را بازنده اصلي افزايش تنش در منطقه ببيند.

4ـ ترس از مقاومت يمن

جنگ بي‌حاصل ائتلاف عربستان‌ـ امارات عليه يمن علاوه بر هزينه‌هاي گزاف اقتصادي، امارات را در وضعيت خطرناكي قرار داده است. اگرچه امارات نسبت به عربستان موفقيت‌هايي در مناطق جنوبي يمن كسب كرده است؛ اما افزايش توان نظامي مقاومت يمن در حوزه پهپادي و موشكي، سبب نگراني مقامات اماراتي شده است. در آخرين و شايد مهم‌ترين مورد، يمني‌ها توانستند بندر دمام در ساحل خليج‌فارس را هدف قرار دهند. اين مسئله موجب نگراني امارات از تبعات سياسي، امنيتي و اقتصادي و حملات مشابه به اين كشور شده است. امارات تضمين امنيت خود در برابر توان رو به رشد مقاومت يمن را از يك سو در خارج كردن نيروهاي خود از اين كشور و از سوي ديگر در نزديكي به ايران يافته است. از اين منظر، تمايل تهران به ترميم روابط خود با كشورهاي همسايه سبب خواهد شد تهران از نفوذ خود بر انصارالله، براي جلوگيري از حمله احتمالي به امارات بهره جويد.

5ـ زيان اقتصادي

تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران بيشترين آسيب را به امارات به عنوان بزرگ‌ترين شريك تجاري جمهوري اسلامي ايران در حوزه غير نفتي و دومين صادركننده بزرگ كالا به ايران زده است. علاوه بر محروم شدن دبي از سود سرشار ناشي از صادرات مجدد به ايران، خروج فعالان اقتصادي ايران از امارت و سرمايه‌گذاري در قطر، عمان و تركيه سبب تضعيف موقعيت اقتصادي اين شيخ‌نشين در برابر رقباي بالقوه و بالفعل خود در حوزه تجاري شده است؛ امري كه به نوبه خود به افزايش اختلافات ميان دو شيخ‌نشين قدرتمند امارات‌ـ دبي و ابوظبي‌ـ انجاميده است.

جمع‌بندي

امارات در هفته‌هاي گذشته نشانه‌هاي مثبتي را از برنامه‌ريزي براي افزايش تعامل با ايران نمايان كرده است. كوتاه آمدن از شرط عضويت ايران در FATF و برقرار شدن شرايط براي همكاري‌هاي شفاف اقتصادي بخشي از اين نشانه‌هاي مثبت است. در كنار آن مي‌توان براي بهبود رابطه با صرافي‌هاي دبي نيز در آينده اميدهايي داشت. در مجموع به نظر مي‌رسد شرايط منطقه به گونه‌اي است كه تحول در بلوك‌بندي‌ها دور از انتظار نيست؛ زيرا پايگاه خبري اسرائيلي دبكا، به تازگي در مطلبي از تمايل جدي عربستان براي تغيير رويكرد نسبت به ايران نيز خبر داده است؛ امري كه مواضع مسئولان ايراني به طور ضمني آن را تأييد مي‌كند.