بررسی روند تغییر نرخ ارز طی دهه‌های اخیر نشان می‌دهد، در دوره‌هایی نرخ ارز افزایش ناگهانی داشته و عموماً این افزایش پس از یک تنش و التهاب سیاسی بوده است. برای نمونه، می‌توان به سال گذشته اشاره کرد که کشور در مقاطعی دچار بحران ارزی شد و نرخ ارز به طور ناگهانی افزایش یافت و عده‌ای نیز از خرید و فروش ارز در آن زمان سود بردند و عده‌ای هم زیان کردند.
دخالت دولت و تعیین دستوری نرخ ارز، در سال‌های گوناگون مورد انتقاد عده بسیاری بوده که نمونه بارز آن تعیین نرخ ۴۲۰۰ تومانی برای دلار در فروردین ماه سال گذشته بود که دیگر نرخ‌ها غیرقانونی اعلام شد؛ در حالی که قیمت دلار در بازار غیر رسمی تا ۲۰ هزار تومان نیز به فروش رسید.
در دوره جدید بانک مرکزی، سعی شد سیاست‌های اخیر بر محور ثبات در بازار ارز باشد و بر این اساس یکی از این سیاست‌ها تشکیل بازار متشکل ارزی است. اواخر سال گذشته، شورای پول و اعتبار برای سر و سامان دادن و ایجاد آرامش در معاملات اسکناسی ارز در بازار، تشکیل بازار متشکل ارزی را تصویب کرد که یکی از اهداف آن دور نگه‌داشتن عوامل تنش‌زا و دلالی و کلیه عوامل بیرونی و حاشیه‌ساز از تأثیرگذاری بر نرخ ارز است.
اساس کار این بازار همانند دیگر بازارها، عرضه و تقاضا اعلام شده که خریداران و فروشندگان، یعنی صرافی‌های دولتی و بانک‌ها از طریق اعلام قیمت پیشنهادی در سامانه خاص قیمت معاملات روز را تعیین می‌کنند. به این معنا که با شروع روز کاری، از طریق قیمت‌های پیشنهادی، قیمت روز تعیین می‌شود که ممکن است نرخ‌ها تا پایان روز بسته به میزان نوسانات، کاهش یا افزایش یابد. گفتنی است، نظارت بر بازار متشکل ارزی، بر عهده بانک مرکزی است.
در حال حاضر، نرخ ارزها در معاملات بانکی و صرافی‌های مجاز به صورت لحظه‌ای در سامانه نظارت ارز «سنا» و خلاصه گزارش خرید و فروش ارز در سامانه «نیما» اعلام می‌شود که بنا بر اعلام بانک مرکزی صرافی‌هایی که در این بازار فعالیت دارند، باید حساب ریالی و ارزی داشته باشند و بازار متشکل ارزی به موجودی این حساب‌ها دسترسی داشته باشد تا از این طریق رقم مورد معامله از موجودی معامله‌کنندگان کسر یا به آن اضافه شود.
بازار متشکل ارزی جایی برای معاملات صرافی‌ها و بانک‌هاست که حجم زیادی از ارز معامله می‌شود. نحوه فعالیت این بازار به گونه‌ای است که افراد حقیقی نمی‌توانند در بازار متشکل ارزی خرید و فروش کنند، این افراد برای تأمین نیاز ارزی خود باید مانند گذشته به صرافی‌ها مراجعه کنند. تنها بانک‌ها و صرافی‌های مجاز قادر به اخذ کد و خرید و فروش در این بازار هستند و قرار است در بازار متشکل ارزی برای معاملات به شکل اسکناس و نقد انجام شود. بر اساس این صادرکنندگان و دارندگان ارز می‌توانند از طریق صرافی‌ها برای فروش، نرخ مورد نظر خود را در سامانه بازار متشکل به ثبت برسانند.
بهای ارز معامله شده در بازار متشکل به نرخ بازار آزاد نزدیک خواهد بود که تفاوت چند هزار تومانی با نرخ حواله ارز در سامانه نیما دارد؛ این موضوع سبب خواهد شد صادرکنندگان و دارندگان ارز تشویق شوند به جای عرضه حواله در سامانه نیما به سراغ تبدیل آن به اسکناس برای عرضه در بازار متشکل بروند تا از این طریق سود بیشتری را کسب کنند. این موضوع سبب می‌شود عرضه اسکناس ارز در بازار بیشتر شده و در نتیجه قیمت انواع ارز در بازار به تدریج روند کاهشی پیدا کند و به نرخ سامانه نیما نزدیک شود.
البته امکان دارد برخی صرافان سوءاستفاده کرده و اقدام به خرید ارز در بازار متشکل به نرخ عمده کرده و سپس آن را به صورت خرده‌فروشی به بهای بالاتر در بازار آزاد یا کف خیابان به فروش برسانند؛ که برای جلوگیری از این موضوع قرار است نظارت شدیدی بر روی عملکرد صرافی‌ها اعمال شود. تشکیل این بازار به دلایل کارشناسی چندباری به تعویق افتاده؛ ولی همچنان در دستور کار بانک مرکزی است.
