توافق شکننده

«آمریکا» و «ترکیه» بر سر توقف موقت عملیات ترکیه در شمال سوریه به توافق دست پیدا کردند. طرفین پس از مذاکرات به توافقی ۱۳ بندی رسیدند که تأکید آنها بر قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت، تشکیل منطقه امن، توقف عملیات چشمه صلح با عقب‌نشینی کردها از مناطق شمالی و عدم تحریم ترکیه بود. توافق صورت ‎گرفته از چند بُعد اهمیت دارد:

۱ـ ترکیه با این توافق به همان منطقه امن مدنظر خود، که حدود دو ماه پیش با آمریکا درباره آن به توافق رسیده بود، دست پیدا کرد. براساس توافق بین آمریکا و ترکیه این منطقه امن در عمق ۳۲ کیلومتری از شمال سوریه و بدون حضور نیروهای کرد است که در توافق موقت نیز پذیرفته شده است.

۲ـ ترکیه از طریق این توافق موقت توانسته است نیروهای کرد را خلع سلاح کند. این خلع سلاح در زمینه تجهیزات و جنگ‌افزارهای سنگین است. جالب است که آمریکا باید این تجهیزات را از کرُدها که خود به آنها واگذار کرده، دریافت کند.

۳ـ ترکیه در زمینه تغییر بافت جمعیتی شمال سوریه نیز به هدف خود رسیده است. هنگامی‎که به‌منطقه امن اشاره شده، یعنی کُردها نباید در این نوار مرزی حضور داشته باشند و افراد دیگری در آنجا اسکان داده خواهند شد.

۴ـ بر اساس توافق صورت‎گرفته، بازنده اصلی کُردها هستند. از یک طرف ترکیه توانست آنها را تا عمق ۳۲ کیلومتری عقب براند و از سوی دیگر تجهیزات خود را در ازای آتش‌بس واگذار کنند.

گفتنی است، توافق صورت گرفته که یک توافق دو طرفه و بدون هیچ‌گونه اجماعی از میان دیگر بازیگران است، با مخالفت‎هایی در میان سایر بازیگران، همچون روسیه، ایران و سوریه روبه‌رو شده است. دلایل مخالفت این بازیگران ‎در موارد زیر است:

ـ این بازیگران به ‎خوبی می‌دانند که آمریکا براساس رویکرد هرج و مرج خلاق وضعیت را به گونه‎ای پیش خواهد برد که عملاً هیچ توافقی صورت عملی به خود نگیرد. در نتیجه بازیگران را همواره بر سر اصول بنیادین دچار چالش و درگیری می‌کند.

ـ رویکرد آمریکا مبتنی بر حضور غیرمستقیم در شمال سوریه در لایه‎های نیابتی از گروه‎ها تا بازیگرانی همچون ترکیه است. زمانی که واشنگتن با طرح منطقه امن ترکیه بر اساس توافق موجود موافقت می‌کند، به معنای آن است که حضور خود را در این منطقه تضمین کرده است.

ـ روسیه و ایران معتقدند، حضور ترکیه در مناطق شمالی تداوم خواهد داشت و با توجه به نزدیکی روابط ترکیه با آمریکا، این حضور به منزله حضور مستقیم آمریکا در این مناطق است. تا به امروز کردها این حضور را رسمیت داده بودند و امروز ترکیه آن را بر عهده گرفته است.

درباره دورنمای توافق باید گفت، بنابر دلایل زیر این توافق شکننده است:

ـ ترکیه بنابر توافق «آدانا» با دولت سوریه باید تا عمق ۵ کیلومتری و در صورت تهدید مستقیم از سوی تروریست‌ها وارد عمل می‎شد. اکنون ترکیه نه تنها این توافق را زیرپا گذاشته، بلکه تا عمق ۳۲ کیلومتری با دولت آمریکا به توافق رسیده است.

ـ چون این توافق بر پایه یک اجماع دوگانه به منصه ظهور رسیده، پس هر بازیگری به جز آمریکا و ترکیه می‌تواند با آن مخالفت کند. این مخالفت سبب شکنندگی توافق و شروع درگیری‌ها در مناطق شمالی خواهد شد.

۳ـ توافق را نباید صرفاً از نگاه نظامی دید. این توافق یک نکته پنهان سیاسی دارد که آن را تا حدود زیادی ناپایدار خواهد کرد و آن، نبود توافق کامل بر مسئله منطقه امن است که بعید است آمریکا و ترکیه بر اساس یک روند سیاسی بتوانند به آن دست پیدا کنند. نکته پنهان نظامی هم شروطی همچون تحویل سلاح‌های سنگین از سوی کردهاست که ترکیه با این عمل در گام دوم به دنبال خلع سلاح کامل کُردهاست.