افزایش مناطق آزاد؛ تهدید یا فرصت؟!

وحید شقاقی شهری رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در مصاحبه با رادیو با اشاره به اینکه افزایش مناطق آزاد اتلاف منابع و فرصت‌سوزی است، گفت: در کشورهای توسعه یافته معمولا یک الی دو منطقه آزاد محور قرار می‌گیرد و سپس با فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب، معافیت‌های مالیاتی و گمرکی وضع ‌می‌شود تا در نهایت، عملکرد این مناطق منجر به رشد صادرات و پیشرفت تکنولوژی شود.

قشم، نمونه بارز ناکارآمدی مناطق آزاد
رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی ادامه داد: اما مناطق آزاد ایران، بدون فراهم کردن زیرساخت لازم تأسیس شده و به همین دلیل امروز دچار فساد شده‌اند. وی افزود: رشد قارچ‌گونه شرکت‌های صوری نمونه‌ای از فساد‌های پرشمار در این مناطق است.
این کارشناس اقتصادی جزیره قشم را نمونه بارز ناکارآمدی مناطق آزاد ایران دانست و خاطر نشان کرد: مساحت منطقه آزاد قشم 2.5 برابر کشور سنگاپور است و مزیت‌های جغرافیایی بسیاری در مقایسه با سنگاپور دارد اما در عمل شاهد آن هستیم که این منطقه به محلی برای واردات کالا، قاچاق و افزایش شرکت‌های صوری تبدیل شده است.
شقاقی با اشاره به اهمیت منابع مالیاتی برای دولت، هشدار داد: ما در سال آینده با کسری بودجه مواجه هستیم و افزایش این مناطق، درآمدهای مالیاتی دولت را کاهش می‌دهد.

جعفر آهنگران معاون برنامه ریزی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد نیز در پاسخ به شقاقی عنوان کرد: افزایش مناطق آزاد می‌تواند با ایجاد رونق اقتصادی، کسری بودجه را جبران کند و با حضور گمرک در مبادی این مناطق، امکان قاچاق کالا نیز وجود نخواهد داشت.

واردات 9 میلیاردی در مقابل صادرات 4 میلیاردی مناطق آزاد
مرتضی شجاعی کارشناس اقتصادی به میزان صادرات و واردات مناطق آزاد اشاره کرد و گفت: بر اساس گزارش «شورایعالی مناطق آزاد تجاری و صنعتی و ویژه اقتصادی» از عملکرد مناطق آزاد در دولتهای یازدهم و دوازدهم که در کمیسیون اقتصادی مجلس ارائه شده است، میزان صادرات کالا از این مناطق نزدیک به 4 میلیارد و 83 میلیون دلار و میزان واردات کالا به این مناطق حدود 9میلیارد 434 میلیون دلار بوده است.
وی تاکید کرد: این آمار و ارقام حاکی از آن است که این مناطق حجم کوچک و اثرگذاری کمی در اقتصاد ما دارند، چراکه بسیاری از این مناطق فاقد زیرساخت و استانداردهای لازم هستند.
معاون برنامه ریزی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد در واکنش به آمار تجاری ارائه شده گفت: در مناطق آزاد چندین نوع واردات انجام می‌شود. از سوی دیگر سالانه 3میلیارد دلار واردات از محورگمرک مناطق آزاد به سرزمین اصلی انجام می‌شود به این معنا که این مناطق فقط در نقش گذرگاه و ترخیص‌کننده به سرزمین اصلی عمل می‌کنند و اصلا اجناس وارداتی به داخل مناطق وارد نمی‌شود. واردات از نوع کالای همراه مسافر و چمدانی نیز رقمی کوچک در حدود 600 میلیون دلار است.
شجاعی در پاسخ به آهنگرانی گفت: در آمار گزارش شورای عالی مناطق آزاد صریحا اشاره شده که تمامی واردات مناطق آزاد باید در جهت تولید، مصرف و عرضه باشد و تفاوتی بین انواع واردات قائل نشده است.

دومینوی بی‌پایان تاسیس مناطق آزاد
شجاعی کارشناس اقتصادی نسبت به دومینوی بی‌پایان تاسیس مناطق آزاد هشدار داد و گفت: به عنوان مثال اگر در اردبیل به بهانه فقرزدایی مناطق آزاد تاسیس بشود آیا در خراسان جنوبی این مطالبه درخواست نمی‌شود؟ با این شرایط، فضای رقابتی ناسالم برای تاسیس منطقه آزاد در هر شهر و استان ایجاد می‌شود.

شجاعی با مروری بر ایرادات شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام به لایحه افزایش مناطق آزاد تشریح کرد: در مهرماه سال 97، شورای نگهبان به دلیل حجم گسترده تغییرات اعمال شده، آن لایحه را مغایر با اصل 74 قانون اساسی دانست. همچنین مغایرت با بند 11 و 17 سیاست های اقتصاد مقاومتی و نیز بند 1 جزء (د) سیاست های آمایش سرزمینی از جمله ایرادات شورای عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام به این لایحه بود.

فریاد مسئولان دولتی از فرار مالیاتی در مناطق آزاد
جعفر آهنگران علت عمده ناکارآمدی مناطق آزاد را به دلیل نوپا بودن و فقدان زیرساخت لازم دانست و بیان کرد: لایحه گسترش مناطق آزاد و ویژه متعلق به دولت تنها پیشنهاد تاسیس 13 منطقه ویژه را داده است اما مجلس به این مناطق، 90 منطقه ویژه اضافه کرده که به عقیده من نمایندگان به علت کارکرد مثبت و خوش‌بینی به این مناطق این تصمیم را اتخاذ کردند.
شجاعی ضمن اشاره به ماده 23 برنامه ششم توسعه مبنی بر لزوم ایجاد زیرساخت تولید قبل از تأسیس مناطق آزاد گفت: باید بپذیریم حجم گردش مالی این مناطق پایین است و در طی این بیست سال نتوانسته کارنامه قابل قبولی از خود ارائه دهد.

وی در ادامه به واکنش مدیران سازمان امور مالیاتی به فرار مالیاتی گسترده در این مناطق اشاره کرد و گفت: محمد مسیحی معاونت مالیات بر ارزش افزوده سازمان امور مالیاتی در مهرماه98 اذعان کرد که در هیچ جای دنیا معافیت مالیات بر ارزش افزوده در مناطق آزاد مادام العمر نیست و اساسا این معافیت‌ها به مانند سم است. همچنین تقوی نژاد رئیس وقت امور مالیاتی در مهرماه97 نیز از شناسایی 3 هزار و 900 میلیارد تومان فرار مالیاتی در مناطق ویژه و آزاد تجاری، صنعتی خبر داده است.

سهم مناطق آزاد در جذب سرمایه خارجی فقط7درصد است
شجاعی در ادامه به مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در طول سال‌های 92 تا 97 در کشور اشاره کرد و گفت: میزان جذب سرمایه خارجی در سرزمین اصلی حدود 19میلیارد و 60 میلیون دلار و در مناطق آزاد نزدیک به 1میلیارد و 493میلیون دلار بوده است؛ بنابراین سهم مناطق آزاد در میزان جذب سرمایه خارجی در کل کشور تنها 7 درصد بوده است.
وی ادامه داد: این در حالی است که از میان انبوه مجوزهایی که برای ورود سرمایه گذار خارجی به مناطق آزاد صادر شده فقط 14 درصد آن منجر به سرمایه‌گذاری عملیاتی شده است.
شجاعی در این گفت‌وگو به تعریف بانک جهانی نیز از مناطق آزاد اشاره کرد و گفت: از دیدگاه بانک جهانی، مناطق آزاد قلمرو معینی هستند که در داخل و یا در مجاورت یک بندر قرار می‌گیرند و تجارت آزاد، در آنجا مجاز است.

وی همچنین اظهارداشت: قانون چگونگی اداره مناطق آزاد مصوب سال 72 و بند 11 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی اهدافی برای این مناطق تعیین کرده و برای تحقق آن معافیت‌ها (گمرکی و مالیاتی) در نظر گرفته است.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: ایجاد ارزش افزوده و تبدیل کالای خام و واسطه‌ای به محصول نهایی با هدف تولیدِ صادرات محور، جذب سرمایه به ویژه سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه تکنولوژی از جمله این اهداف به شمار می‎آیند.
جعفر آهنگران معاون برنامه‌ریزی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد ضمن تایید تعاریف مطرح شده در برنامه درباره مناطق آزاد بیان کرد: لازم به ذکر است یکی از الزامات مهم برای رشد این مناطق تعامل بهینه با خارج از کشور است که در نهایت این ارتباط دوسویه منجر به انتقال تکنولوژی خواهد شد.
وی در ادامه افزود: متاسفانه در شرایط حال حاضر به علت تحریم‌های بی‌سابقه بین المللی، کارکرد این مناطق از استاندارد لازم و حد مطلوب فاصله گرفته و با مشکل مواجه شده است. اما از سوی دیگر با وجود تمام این محدودیت‌ها در طی این سالها، به اعتقاد بنده این مناطق در ریل اصلی خود یعنی تولید و صادرات قرار داشته‌اند.
شقاقی نیز در جمع‌بندی سخنان خود تاکید کرد: نمایندگان مجلس به اشتباه به دنبال افزایش مناطق آزاد اقتصادی هستند و با رویه فعلی که در پیش گرفته شده، کل کشور باید به منطقه آزاد تبدیل شود تا تبعیض در کشور از بین برود.

در پایان آهنگران با اشاره به تکلیف یکجانبه مجلس به دولت برای افزایش قابل توجه مناطق آزاد و ویژه، اذعان کرد: لازم نیست در کشور این میزان مناطق آزاد داشته باشیم.