ریشه رانت و دلالی خشکانده شود

بازار خودرو روزهای خوبی را نمی‌گذراند و هر از چند گاهی با افزایش قیمت خیره‌کننده خودرو مواجه هستیم که برخی‌ علت آن را کاهش تولید و افزایش تقاضا، عده‌ای سوء‌مدیریت دولت و خودروسازها و بعضی‌ها نیز هجوم نقدینگی به این بازار به دلیل سود بیشتر نسبت به بازارهای دیگر می‌دانند؛ این در حالی است که خودرو باید کالایی مصرفی باشد، نه سرمایه‌ای. در همین زمینه با «محمدرضا نجفی‌منش» رئیس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:

عده‌ای از کارشناسان آشفتگی و نابه‌سامانی موجود در بازار خودرو را ناشی از نحوه مدیریت این بازار می‌دانند؛ به نظر شما سوءمدیریت چقدر این بازار را به چالش کشیده است؟

در این قضیه مهم‌ترین عامل، دخالت دولت در قیمت‌گذاری است؛ یعنی دولت با این کار به نظر خود می‌خواهد به مردم خدمت کند و عملاً قیمتی را تعیین کرده که تمام مردم سودی بین ۲۰ میلیون تا ۲۵۰ میلیون تومان ببرند و این موجب شده است تمام کسانی که اصلاً نیازی به خودرو ندارند نیز به قصد سود به این بازار وارد شوند؛ برای نمونه شخصی که نیاز به خودرو ندارد، می‌گوید پولم را اینجا سرمایه‌گذاری می‌کنم و علاوه بر دریافت سود، خودرو هم می‌گیرم؛ درنتیجه وقتی سایت فروش شرکت‌های خودروسازی باز می‌شود، در عرض چند ثانیه فهرست ثبت‌نام پر می‌شود، چراکه همه برای کسب سود به این بازار هجوم می‌آورند و برخی نیز با استفاده از روش‌های خاص بلافاصله موفق به ثبت‌نام می‌شوند.

با این تفاسیر و با توجه به اینکه این موضوع مدت‌هاست ادامه دارد، راه‌حل برطرف شدن این مشکل چیست؟

اگر بخواهیم ریشه این قضیه را بخشکانیم، باید رانت از بین برود؛ چراکه ارائه هر کالای رایگان یا دارای سود بالا همه را وسوسه می‌کند که وارد بازار آن شوند و از آن استفاده کنند. برای بیان بهتر این مسئله یک مثال عرض کنم و آن اینکه همانند این رفتار را در دهه 70 داشتیم که شورای اقتصاد روشی هوشمندانه برای قیمت‌ها برقرار کرد و اعلام کرد قیمت حاشیه بازار چقدر است؛ سپس اگر به عنوان مثال قیمت خودرو در بازار 20 میلیون تومان بود، به خودروساز اعلام کرد 5 درصد زیر این قیمت به خریدار بفروشد، یعنی به مبلغ 19 میلیون تومان؛ بعد از این اقدام در کمتر از یک هفته قیمت خودرو در بازار نیز به 19 میلیون تومان رسید، سپس قیمت کارخانه را 18 میلیون کرد و قیمت بازار هم به 18 میلیون رسید و به همین ترتیب پله‌پله قیمت کارخانه و بازار یکی شد؛ درنتیجه دیگر کسی با فکر سوداگری به این بازار نیامد که خودرو بخرد و بعد گران‌تر بفروشد.

در نتیجه این اقدام اولاً، قیمت‌ها متعادل شد و پایین آمد؛ ثانیاً، مصرف‌کنندگان واقعی جلو آمدند و هیچ مشکلی در تأمین خودرو وجود نداشت و هر فردی که به خودرو نیاز داشت، می‌توانست بخرد؛ با اینکه تیراژ تولید هم پایین و حدود 300 هزار خودرو بود. این قضیه به جایی رسید که سال 1390 یک میلیون و 600 هزار خودرو تولید کردیم، در حالی که از آن طرف مشتری وجود نداشت و خودروسازها با روش‌هایی مثل قسطی کردن، تولیدات خود را می‌فروختند؛ یعنی تا این حد تولید افزایش پیدا کرده بود.

به نظر شما دخالت دستوری دولت‌ها چقدر در این نابه‌سامانی بازار خودرو تأثیرگذار است؟

از زمانی که دولت دخالت کرد، روش را به هم زد و قیمت‌گذاری کرد، چندین اتفاق افتاد و یکی از آنها این بود که خودروسازها ضرر 40 هزار میلیارد تومانی داشتند و قطعه‌سازان نیز 19 هزار میلیارد تومان زیان دیدند که این موجب شد توان مالی صنعت خودروسازی از بین برود؛ از این‌رو وقتی توان مالی این صنعت از بین رفت، دیگر نتوانست پول قطعه‌ساز را به‌موقع بدهد و قطعه‌ساز هم نتوانست قطعات را تأمین کند و درنتیجه ضعیف شد و تولید کاهش یافت؛ وقتی تولید کم شد، این اختلاف زیاد قیمت در بازار همه را به این سمت کشاند که موجب ایجاد یک رانت 50 هزار میلیارد تومانی در بازار شد.

اکنون راه‌حل این نابه‌سامانی بازار خودرو همان روش ذکرشده است و با قرعه‌کشی و هر کار دیگری که انجام دهیم، فقط رانت ایجاد می‌کنیم. روش باید به‌قدری درست باشد که فقط مشتریان واقعی وسط بیایند؛ برای نمونه اگر قیمت پراید در بازار 80 میلیون باشد و آن را از طرف خودروساز 75 میلیون اعلام کنند، در عرض کمتر از یک هفته قیمت بازار روی 75 میلیون می‌آید و بعد به همین ترتیب قیمت را پله‌پله پایین بیاورند تا خودرو به قیمت واقعی خود برسد که درنتیجه مصرف‌کننده نهایی با قیمت واقعی خودرو می‌خرد و کسانی که به دنبال سود هستند، وارد بازارهای دیگر، مثل طلا و ارز می‌شوند.

به نظر شما عرضه خودرو به بازار بورس می‌تواند در سامان‌دهی و متعادل شدن قیمت‌ها اثرگذار باشد؟

در حال حاضر قیمت مواد اولیه ما، مثل فولاد، آلومینیوم، مس و مواد پتروشیمی به قول اهالی بورس، کشف می‌شود؛ یعنی مثلاً فولاد مبارکه، فولاد خود را به بورس می‌آورد و قیمت آن کشف می‌شود. حرف ما این است که وقتی ورودی‌ها را کشف قیمت می‌کنید، خروجی‌ها را نیز کشف قیمت کنید.

شما در نهایت چه راه‌حلی برای از بین رفتن این آشفتگی بازار خودرو پیشنهاد می‌دهید؟‌

برای برطرف شدن این مشکلات یا در حاشیه بازار قیمت‌گذاری کنند یا اینکه خودرو را در بورس عرضه کنند؛ به عبارتی، مادامی که صنعت خودروسازی ضرر و زیان دارد، تولید انجام نمی‌شود، یا تولید خیلی کم انجام می‌شود،  قطعه‌ساز منتفع نمی‌شود و نمی‌تواند مواد اولیه را تأمین کند؛ بنابراین تیراژ تولید پایین می‌آید و قیمت‌ها بالا می‌رود.

بحث عمده‌ای که اینجا اثرگذار است و همه از آن غافل هستند، قیمت ارز است؛ برای نمونه زمانی که قیمت ‌دلار هزار تومان بود، قیمت پراید 6 میلیون تومان بود؛ از زمانی که قیمت دلار سه هزار و 300 تومان شد، قیمت پراید 20 الی 21 میلیون تومان شد و حالا که قیمت دلار 17 هزار تومان شده است، قیمت پراید چقدر باید باشد؟ بازار هوشمند است؛ یعنی تشخیص می‌دهد این قیمت بالا می‌رود یا پایین می‌آید و به همان تناسب قیمت می‌گذارد؛ از آن طرف هم خودروساز ضرر می‌کند و این وسط دلال سود می‌کند؛ بنابراین پیشنهاد بنده این است که یا خودرو را در بورس عرضه کنند که کشف قیمت شود، یا در حاشیه بازار قیمت‌گذاری شود. قیمت‌های دستوری اصلاً جواب نمی‌دهد و اقداماتی مثل قرعه‌کشی موجب می شود رانت باقی بماند.