ظرفیت نخبگانی و سیاسی در خدمت توسعه

«اندونزی» کشوری در جنوب شرق آسیا با جمعیت بسیار زیاد است که توانسته طی دهه‌های اخیر خود را از کشوری فقیر به کشوری پیشرفته تبدیل کند که عوامل متعددی در آن نقش داشته‌اند. در همین زمینه با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمفید حسینی‌کوهساری، مسئول مرکز ارتباطات و بین‌الملل حوزه‌های علمیه و رئیس سابق کالج اسلامی صدرا در اندونزی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

به نظر شما تعاملات بین‌المللی چقدر در موفقیت و پیشرفت اقتصادی کشور اندونزی تأثیرگذار بوده است و چگونه از این طریق به این مهم دست یافتند؟

پیشرفت کشور اندونزی عوامل متعددی دارد؛ این کشور یک‌سری برنامه‌ها را تقریباً به شکل هدفمند و تا حدودی همه‌جانبه در سال‌های اخیر پیگیری کرده که مجموعه‌ای از عوامل، سبب پیشرفت اکنون شده است. یکی از این عوامل، تعاملات بین‌المللی اندونزی بوده است؛ این کشور در سال‌های اخیر تلاش کرده است به سمت سیاست‌های چندجانبه‌گری حرکت کند و در عرصه بین‌المللی از همه ظرفیت‌های بین‌المللی استفاده کرده است؛ لذا طی سال‌های اخیر هم تعاملات و هم تجارت خود را با کشورهایی مانند روسیه و هند توسعه داده است، در گذشته سهم کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا، کشورهای اروپایی و چین به ویژه در سیاست و در اقتصاد بین‌المللی اندونزی خیلی برجسته بوده است؛ در عین حالی که سهم آنها را حفظ کرده، سعی کرده است اولاً با قدرت‌های دیگری همچون روسیه و هند نیز ارتباطاتی را برقرار کند و ثانیاً از ظرفیت‌های منطقه‌ای خود نیز استفاده حداکثری را داشته باشد. در اتحادیه‌هایی مانند آ س‌ آن که برای منطقه است، اندونزی نقش خود را خیلی تقویت کرد، همچنین در اتحادیه‌هایی مانند جی 20 و دی 8 که مربوط به کشورهای در حال توسعه و اسلامی است، نقش خود را تقویت کرد؛ به تعبیری اندونزی سعی کرد تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سبد خاصی نچیند و از تمام ظرفیت‌های منطقه‌ای به خوبی استفاده کرد و سهم خود را در دنیای اسلامی تقویت کرد، از این رو سیاست‌های هوشمندانه‌ای به کار گرفت، به این معنا که سیاست خارجی خود را در خدمت اقتصاد خود قرار داد.

در این زمینه مثالی ذکر می‌کنید؟

این نکته در برنامه‌های تبلیغاتی رئیس‌جمهور فعلی «جوکو ویدودو» که برای دور دوم هم پذیرفته شد، خیلی شفاف اعلام شده بود. در همین زمینه ابلاغ هایی از سوی شخص رئیس‌جمهور انجام گرفت و شاخصه‌هایی در نظر گرفته شد و به همه سفرای اندونزی در کشورهای دیگر رسماً ابلاغ شد. اگر در یک کشور آورده اقتصادی نداشته باشند و از ظرفیت دیپلماتیک خود برای بحث‌های اقتصادی استفاده نکنند، خیلی سریع مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و ممکن است حتی از سمت خود برکنار شوند. واقعاً هم این کار را انجام دادند و برخی از سفرای اندونزی را که در کشورهای دیگر نتوانسته بودند در فعالیت‌های اقتصادی خوب عمل کنند، جابه‌جا کردند؛ لذا به نظر بنده یکی از عوامل موفقیت کشور اندونزی در این پیشرفت‌های اخیر، به خدمت گرفتن سیاست‌ها و دیپلماسی بین‌المللی، ظرفیت وزارت خارجه، ظرفیت اتحادیه‌های بین‌المللی و به نحوی استفاده از این چندجانبه‌گرایی در عرصه بین‌الملل برای منافع اقتصادی بود.

یکی از عوامل پیشرفت کشورهای جنوب شرق آسیا، بحث‌های اجتماعی و رویکردهای ملی‌گرایی است، این عوامل در پیشرفت اندونزی چه نقشی داشته است؟

نکته دومی که در پیشرفت‌های اقتصادی اندونزی خیلی سهیم بوده است، افزایش مشارکت اجتماعی، تقویت رویکردهای ملی‌گرایی است و تقویت هویت ملی در خدمت اقتصاد اندونزی بود. اندونزی یک دوره‌ای را در کشور خود سپری می‌کرد که دیکتاتوری‌های خیلی شدیدی در کشور اعمال می‌شد و سطح مشارکت مردم‌شان در مناسبات کشور چه سیاسی و چه اقتصادی قابل توجه نبود؛ اما طی دوره‌های اخیر و هر چه به جلو پیش آمدند، فهم مردم و نقش مردم در تصمیمات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بسیار تقویت شد و اساساً هویت رویکردهای ملی‌گرایانه و هویت اندونزی خیلی بیشتر مدنظر سیاستمداران این کشور قرار گرفت و به شدت مصر هستند که به خصوص در برنامه‌های مختلف جایگاه و هویت اندونزی را ارتقا دهند؛ حتی برای اسلام کشور خود نیز یک قیدی در نظر گرفته‌اند به نام گفتمان اسلام «نوسانتارا» که این گفتمان اسلامی برای منطقه فرهنگی کشور اندونزی و کشورهای جنوب شرق آسیاست و حتی گفتند اسلامی با رویکردها و هویت مردم این منطقه می‌خواهیم داشته باشیم.

شبیه به این گفتمان، در کشور خود اصطلاحی به نام الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت داریم که آنها نیز به دنبال الگوی اسلامی اندونزیایی پیشرفت و مؤلفه‎‌های اسلام بومی آن منطقه هستند و خیلی روی اسلامی منطقه تبلیغ می‌کنند و این فقط مربوط به الگوی اسلامی نیست؛ در همین راستا نقش مردم در اقتصاد تقویت شد و هویت اندونزیایی و هویت ملی ارتقا پیدا کرد که یکی از عوامل دیگر پیشرفت این کشور بود.

با توجه به رشد سریع اقتصاد کشور اندونزی و قرار گرفتن این کشور در رتبه‌های برتر آسیا، استفاده از ظرفیت‌های نخبگانی چقدر در رشد و برتری این کشور اثرگذار بوده است؟

عامل بعدی در بحث پیشرفت کشور اندونزی، استفاده از همه ظرفیت‌های نخبگانی و ظرفیت‌های سیاسی کشور در خدمت پیشرفت کشور بود. اندونزی در این چند سال اخیر در برخی از رتبه‌بندی‌های دنیا جزء رتبه‌های برتر دموکراسی جهان تلقی شد و سال گذشته از این کشور به عنوان سومین یا چهارمین دموکراسی بزرگ جهان یاد شد. یکی از علل این موضوع همان استفاده از ظرفیت‌های سیاسی و نخبگانی بود؛ برای نمونه رئیس‌جمهور فعلی رقیب انتخاباتی خود را به عنوان وزیر دفاع خود به کار گرفت. «جوکو ویدودو» حتی از فردی که رقیب انتخاباتی وی بود و بعد از انتخابات ادعای تقلب گسترده کرده و گفته بود «جوکو ویدودو» رئیس‌جمهور نیست که همین باعث آشوب، درگیری‌های متعدد و کشته و زخمی شدن تعدادی از مردم شده بود، خواهش کرد که جزئی از کابینه‌اش باشد، به عبارتی یک دولت ملی شکل گرفت که فراتر از احزاب سیاسی است. در واقع، وی سعی کرد بسیاری از نخبگان مدیریتی کشور را در دولت خود به کار گیرد.

نمونه‌ای دیگر از استفاده دولت این کشور از نخبگان را می‌فرمایید؟

بزرگ‌ترین شرکت استارتاپی اندونزی به نام «گوجکت» است که شبیه اسنپ در کشور ماست؛ این استارتاپ همه ظرفیت‌های حمل و نقل اندونزی اعم از اتومبیل، کامیون، موتور و در کل همه مواصلات را بر عهده گرفته است؛ رئیس‌جمهور فعلی مدیر این شرکت را به عنوان وزیر آموزش و پرورش کابینه خود انتخاب کرد و به همه جوان‌ها و دانش‌آموزان کشورش گفت که از ایشان الگو بگیرند. خلاصه اینکه ترکیبی از افرادی را که به یک معنا کارآمد بودند، استفاده کرد که به تبع این موضوع، یک آرامش سیاسی و اجتماعی با محوریت کارآمدی و توانمندی در کشور حاکم شد. البته نمی‌توان گفت در اندونزی جناح‌بندی‌های سیاسی یا رویکردهای سیاسی از بین رفته است، اما در عین حال که واقعیت‌های سیاسی حزبی وجود دارد، در ذیل این خط‌بندی‌ها تلاش شده است که به کارآمدی‌ها و توانمندی‌ها توجه شود.

عدالت در هر کشوری توانسته آن را از کشوری فقیر به کشوری ثروتمند و پیشرفته تبدیل کند، این عامل چقدر در رشد کشور اندونزی نقش داشته است؟

نکته دیگری که در پیشرفت اندونزی مؤثر بوده است، رویکردهای عدالت‌محور در این کشور است؛ اندونزی تلاش کرده است تا لایه‌هایی از فقرهای فاحش و شدید را از بین ببرد که در همین راستا در سال‌های اخیر یک مبارزه جدی با جریان فساد در این کشور شکل گرفت و با بسیاری از نامداران سیاسی و اقتصادی حتی علمای دین که پرونده‌های فساد اقتصادی داشتند، برخورد جدی صورت گرفت، اگرچه این برخوردها برای دولت و سیستم قضایی حاشیه‌های بسیاری ایجاد کرد. اندونزی در گذشته جزء کشورهایی بود که فساد نظام اداری بسیاری داشت، اما طی سال‌های اخیر از یک طرف تلاش‌های خوبی برای مبارزه با فساد صورت گرفت و از طرف دیگر توجه به قشر فقیر و رویکرد عدالت‌محوری انجام شد. به همین سبب بسیاری از مردم احساس کردند که از دستاوردهای اقتصادی خود، بهتر می‌توانند استفاده کرده و بهره‌مند شوند و به تعبیری منافع اقتصادی به جیب عده‌ای رانت‌وار نمی‌رود که همین امر موجب شکل‌گیری بسیاری از تعاونی‌ها، مؤسسات جدید و کارگاه‌های تولیدی شد که همگی در روند پیشرفت اقتصادی اندونزی مؤثر بوده‌اند.

شفافیت اقتصادی یکی دیگر از عوامل رشد هر کشوری است؛ چرا که موجب از بین رفتن رانت و دلالی و در نتیجه فساد و فقر می‌شود، این عامل چگونه در اندونزی توانسته خود را مهم جلوه دهد؟

عامل دیگر در پیشرفت این کشور استفاده خیلی خوب از فناوری‌های جدید برای شفافیت اقتصادی بود؛ با استفاده از فناوری‌های جدید در نظام‌های بانکی رفت و آمدهای مالی مدیران، شخصیت‌ها و شرکت‌ها شفافیت خیلی بهتری پیدا کردند که همین شفافیت اقتصادی، موجب شد بسیاری از دلال‌ها و واسطه‌های اقتصادی که معمولا جان نظام تولیدی یک کشور را می‌گیرند، از بین بروند، همچنین مشخص شد که هر کدام از بخش‎های اقتصادی چقدر می‎توانند سودآوری داشته باشند؛ از این رو توانستند شفافیت نسبی را در اقتصاد به وجود آورند که به نظر بنده این موضوع در پیشرفت اقتصادی این کشور مؤثر بوده است.

شما که در گذشته مسئول کالج اسلامی صدرا در اندونزی بوده‎اید، لطفاً نقش فرهنگ ملی در پیشرفت اقتصادی این کشور را توضیح بفرمایید.

بحث دیگر در رشد کلان اقتصادی این کشور، شاخصه‌های فرهنگی است؛ به تازگی اندونزی روی هویت و فرهنگ ملی تمرکز گسترده‌ای کرده و سعی کرده‌اند مؤلفه‌های فرهنگی حتی اسلام بومی، فرهنگ بومی، کتاب‌های بومی و تولیدات بومی احیا شوند و شکل بگیرند. حتی تلاش‌های بسیاری انجام گرفت تا ادبیات و فرهنگ اندونزیایی را به شدت تقویت کنند، به عبارتی شاخص استقلال فرهنگی و هویت فرهنگی بسیار مورد توجه نخبگان، سیاستمداران، مسئولان و مدیران این کشور قرار گرفت؛ در کنار آن مشارکت‌های اجتماعی و سطحی از دموکراسی در اندونزی شکل گرفت که موجب شد بدنه عمومی مردم و ساختار تشکل‎ها، مؤسسات و نهادها بتوانند جدی‌تر در خدمت توسعه قرار بگیرند و یک نقش مؤثر و فعال در این پیشرفت ایفا کنند.