تحولات هفته‌های اخیر در مرز اوکراین با روسیه و مواضع مداخله‌جویانه غرب در حمایت از کی‌یف بار دیگر بر آتش تخاصم در مناطق شرقی اوکراین دمیده و در حال تبدیل شدن به بحرانی تازه است؛ بحرانی که از سال ۲۰۱۴ به حالت انجماد درآمده بود، رفته رفته در حال آب شدن است و به گفته مقامات روسیه، خطر جنگ داخلی در اوکراین را به دنبال دارد.
نگاهی به بحران سال ۲۰۱۴ اوکراین
نوامبر سال ۲۰۱۳ «ویکتور یانوکوویچ» رئیس‌جمهور وقت اوکراین گفت‌وگوها برای امضای توافق تجاری و سیاسی با اتحادیه اروپا را تعلیق می‌کند و این بهانه‌ای می‌شود برای آغاز اعتراضات ضد دولتی طرفداران حامی اتحادیه اروپا که اغلب در غرب این کشور ساکن هستند. با بالا گرفتن اعتراضات که ده‌ها کشته برجا می‌گذارد و در خطر قرار گرفتن جان رئیس‌جمهور، یانوکوویچ ۲۲ فوریه سال ۲۰۱۴ مجبور به فرار از کشور می‌شود و با فرار او معترضان دولت را در دست می‌گیرند و پارلمان در همان روز وی را خلع می‌کند.
یانوکوویچ این اقدام را غیرقانونی می‌خواند و از روسیه درخواست کمک می‌کند و مسکو هم این اقدام را در حالی که مقامات دولتی و مخالفان در اوکراین به توافق دست یافته بودند، کودتایی علیه قانون اساسی می‌خواند و دولت موقت را به رسمیت نمی‌شناسد. در ادامه، این بحران وارد مرحله جدیدی می‌شود و ساکنان مناطق شرقی و جنوبی و شبه‌جزیره کریمه که رئیس‌جمهور منتخب خود را عزل شده می‌بینند و مخالف نفوذ غرب در کشورشان هستند، شروع به اعتراض و مخالفت با دولت موقت مرکزی می‌کنند که در نهایت وضعیت کریمه در جنوب اوکراین به همه‌پرسی گذاشته می‌شود. با توجه به حضور نظامی روسیه در کریمه، کرملین امنیت برگزاری همه پرسی در شبه جزیره کریمه را فراهم می‌کند و مردم این منطقه که اکثر آنان را روس‌زبانان متمایل به مسکو تشکیل می‌دادند رای به استقلال از اوکراین و الحاق به روسیه می‌دهند. در ادامه تحولات اوکراین، در شهرهای دونتسک و لوهانسک (در منطقه دونباس) هم همه‌پرسی کسب استقلال از کی‌یف برگزار و در نهایت کار به اعلام استقلال این دو منطقه کشیده می‌شود.
از آن تاریخ به بعد، علیرغم آن که بیش از ۹۰ درصد ساکنان کریمه به پیوستن به روسیه رای دادند، آمریکا و غرب انواع تحریم‌های اقتصادی را علیه روسیه وضع می‌کنند تا شاید مسکو از کریمه پا عقب بگذارد. اوکراین هم ضمن نپذیرفتن کریمه به عنوان جزئی از خاک روسیه، این کشور را اشغالگر می‌داند و از غرب می‌خواهد به روسیه برای بازپس دادن این منطقه به اوکراین فشار بیاورد.
بعد از الحاق کریمه به خاک روسیه، درگیری میان استقلالطلبان هوادار روسیه در شرق و نیروهای نظامی اوکراین ادامه می‌یابد که گفته می‌شود بیش از ۱۴ هزار کشته برجای گذاشته است. برای پایان دادن به این تخاصم، اولین آتش‌بس در مینسک در قالب گروه نرماندی (روسیه، اوکراین، فرانسه و آلمان) به امضاء می‌رسد اما دوامی نمی‌آورد و ۵ ماه بعد بار دیگر در نشستی جدید در میسنک دو طرف برای برقراری آتش‌بس به توافق می‌رسند اما این بار هم آتش‌بس دوام نمی‌آورد. آخرین اقدام این روند نشست پاریس در سال ۲۰۱۹ بود که بحران اخیر نشان می‌دهد هیچ یک از این تلاش‌ها راه‌حل نهایی نبوده است.
بحران هفته‌های اخیر در شرق اوکراین
حدود سه هفته پیش اوکراین با این ادعا که چند سربازش به دست استقلالطلبان حامی روسیه در شرق این کشور کشته شده‌اند، از لزوم افزایش نیروهای نظامی در مرزهای شرقی گفت. پیش از آن مقام‌های دولت آمریکا از جمله «جو بایدن» گفته بودند که واشنگتن هرگز آنچه «تهاجم روسیه علیه اوکراین» می‌داند و الحاق شبه‌جزیره کریمه به این کشور را نخواهند پذیرفت. «آنتونی بلینکن» و «لوید آستین» وزرای خارجه و دفاع آمریکا هم در گفت‌وگو با همتایان اوکراینی خود بر تعهد بر حمایت از تمامیت ارضی اوکراین و تقویت نظامی آن در برابر روسیه تاکید کرده بودند. پس از آن، ایالات متحده اعلام کرد که ۱۲۵ میلیون دلار کمک نظامی مازاد به اوکراین می‌دهد.
پس از انتشار گزارش‌های پراکنده‌ای درباره وقوع درگیری میان دو جمهوری خودخوانده در شرق اوکراین با کی‌یف، اوکراین مدعی تجمع هزاران نیروی نظامی روسیه در مرزهای شمالی و شرقی خود و همچنین در شبه‌جزیره کریمه شد. روسیه در واکنش، موضوع حضور نظامیان خود در مناطق مرزی اوکراین را رد نکرد اما گفت که استقرار نظامی این کشور تهدیدی علیه هیچ کسی نیست و با توجه به تحرکات ناتو جنبه دفاعی دارد.
همزمان منابع خبری از استقرار هواپیماهای نظامی آمریکا در اوکراین خبر دادند. همچنین ارتش اوکراین اعلام کرد که رزمایش مشترکی را با نیروهای ناتو در آینده نزدیک برگزار می‌کند. در بیانیه ارتش اوکراین اعلام شد که «به طور خاص، در این رزمایش اقدام‌های دفاعی و به دنبال آن یک حمله برای بازگرداندن مرزها و تمامیت ارضی کشور که توسط یکی از کشورهای همسایه متخاصم مورد تعرض قرار گرفته، انجام خواهد شد.»
این در حالی بود که « سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه هشدار داده بود هرگونه تلاش جدید برای به راه انداختن جنگ در منطقه «دونباس» ممکن است به نابودی اوکراین ختم شود. کرملین هم اعلام کرد که هرگونه اعزام نیروهای ناتو به اوکراین منجر به تنش بیشتر نزدیک مرزهای روسیه می‌شود و مسکو را مجبور به اقدامات بیشتر برای اطمینان از امنیت خود می‌کند.
در میانه افزایش تنش‌ها و ابراز نگرانی مقامات و نهادهای غربی، «ولادیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین از سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) خواست به روند عضویت کی‌یف در ناتو سرعت ببخشد و از مرزهای شرقی این کشور دیدن کرد.
این در حالی بود که مسکو پیش از آن به ناتو درباره هرگونه استقرار نیرو در اوکراین هشدار داده و آن را دلیل افزایش تنش‌های مرزی خوانده بود.
«دیمیتری پسکوف» سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه هم طی نشستی خبری در کرملین درباره مدت زمان حضور ادوات و نیروی نظامی این کشور در مرز با اوکراین گفت: «روسیه هیچ کسی را تهدید نکرده و نمی‌کند. نیروهای روسیه در سرزمین فدراسیون روسیه هستند، جایی که مقتضی است. آنها تا زمانی که وزارت دفاع و فرمانده کل قوا مناسب بدانند، همانجا (در مرز اوکراین) باقی می‌مانند».
در همین حال و در واکنش به قصد اوکراین برای برگزاری رزمایش با ناتو، وزارت دفاع روسیه از اعزام ناوگانی از نیروی دریایی این کشور به دریای سیاه برای برگزاری رزمایش خبر داد.
در میانه ادعاها درباره قصد روسیه برای راه انداختن جنگ علیه اوکراین، «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در تماس تلفنی با «ولادیمیر پوتین» همتای خود در روسیه، از وی درخواست کرد در راستای کاهش تنش‌های موجود، نیروهای روس را از مرزهای مشترک با اوکراین عقب ببرد. پوتین در پاسخ، اوکراین را به انجام اقدامات تحریک‌آمیز مرزی متهم کرد گفت که کی‌یف به شکلی عامدانه، در حال متشنج کردن اوضاع است.
در عین حال، علیرغم ادعای نگرانی و تلاش برای کاستن از تنش‌ها از سوی مقامات غربی، یک مقام آمریکایی گفت که این کشور قصد دارد برای نشان دادن حمایت از اوکراین چند ناو جنگی را به دریای سیاه اعزام کند. او همچنین گفت که پرواز هواپیماهای شناسایی آمریکا بر فراز دریای سیاه برای نظارت بر فعالیت نیروی روسیه و جابجایی نیرو توسط این کشور در کریمه ادامه دارند. وی در عین حال تایید کرد که آمریکا تجمع نیروهای روسیه را نشانه‌ای از احتمال اقدام تهاجمی نمی‌بیند اما در صورت بروز هرگونه تغییر در وضعیت واشنگتن آماده واکنش خواهد بود.
این در حالی بود که گزارش‌ها از شرق اوکراین از آن حکایت داشت که ارتش این کشور موشک‌های بالستیک تاکتیکی « OTR-۲۱ توچکا» را به نزدیکی مرزهای خود با روسیه ارسال کرده است.
در ادامه جنگ لفظی دو طرف، «آندری تاران» وزیر دفاع اوکراین گفت احتمال دارد اوکراین در پی ستیزه‌جویی‌های روسیه، به درگیری در منطقه دونباس واقع در شرق این کشور تحریک شود. سفیر اوکراین در آلمان هم گفت که ممکن است کی‌یف در صورت عدم پذیرش در ناتو، ساخت سلاح هسته‌ای را برای دفاع از خود برابر روسیه در نظر گیرد.
همزمان که مقامات غربی از جمله وزرای خارجه آلمان، فرانسه و آمریکا روسیه را به عدم شفافیت فعالیت‌هایش در مرزهای شرقی اوکراین متهم می‌کردند، سخنگوی کرملین هشدار داد: «تنش‌ها در جنوب شرقی اوکراین افزایشی بی‌سابقه داشته و این باعث نگرانی است. ما از احتمال وقوع جنگ داخلی در اوکراین نگران هستیم».
به دنبال این تحولات، وزیر دفاع و خارجه آمریکا به بروکسل، مقر ناتو رفتند تا در خصوص موضوع اوکراین با شرکای خود رایزنی کنند. همزمان دبیرکل ناتو در گفت‌وگو با وزیر خارجه اوکراین از حمایت این ائتلاف از کی‌یف در دور تازه تنش این کشور با روسیه خبر داد.
در جدیدترین فعل و انفعال بین مسکو و کی‌یف، وزارت خارجه روسیه اعلام کرد یک دیپلمات کنسولگری اوکراین در سنت پترزبورگ که توسط سرویس امنیت فدرال این کشور به اتهام جاسوسی بازداشت شده بود از خاک روسیه اخراج شده است.
تنش‌ها به کدام سو می‌رود؟
کارشناسان اوکراینی بر این باورند که روسیه به دنبال این است که رئیس‌جمهور آمریکا را بیازماید. «دنیس موساکلیک» کارشناس نظامی و هماهنگ کننده بخش سیاست بین‌المللی در مرکز تحقیقات سیاسی اوکراین وقوع درگیری‌های شدید در دونباس بین روسیه و اوکراین را محتمل دانست ولی وقوع این درگیری‌ها را در مقطع فعلی بعید خواند. این کارشناس اوکراینی گفت که روسیه با اقدامات خود در مرزهای شرقی اوکراین، به دنبال اعمال فشار به دولت بایدن و دولت زلنسکی است تا واشنگتن را بیازماید.
به گزارش «بی‌بی‌سی»، «کنستانیتن اگرت» روزنامه‌نگار در خصوص درخواست اخیر بایدن برای نشست با پوتین در میانه این بحران گفت: حرکت جدید رئیس جمهور بایدن حالا موضوع جدید بحث است—پیشگیری از فاجعه یا امتیاز اشتباه—اما در آستانه نشست سران دو کشور، خطر اقدام نظامی از سوی روسیه قطعاً کمرنگ می‌شود. این کار (اقدام نظامی) حقیقتاً از یک سیاستمدار بعید خواهد بود، سیلی به صورت بایدن است. اما این واقعیت که این بایدن بوده که پیشنهاد ملاقات را مطرح کرد، به پوتین دست برتر را می‌دهد.
طبق این گزارش، از سناتور «کنستانتین کوساچف» رئیس کمیته امور خارجی شورای فدراسیون روسیه به دفعات نقل شده که آمریکا به این حقیقت پی برده که «برتری نظامی بر روسیه غیرممکن است» و لازم است دو کشور با یکدیگر گفت‌وگو کنند.
«آندره کورتانف» رئیس شورای امور بین‌المللی روسیه هم می‌گوید به نظر او اقدامات روسیه بیشتر جنبه بازدارندگی دارد. او در اشاره به تقویت نیروهای نظامی اوکراین در شرق این کشور گفت عملیات روسیه به منظور جلوگیری از هر گونه اقدام برای بازپس گرفتن مناطقی است که در کنترل شبه‌نظامیان تحت حمایت روسیه است.
وی با اشاره به مجهزتر شدن و آموزش دیده‌تر شدن ارتش اوکراین به دلیل حمایت‌های آمریکا و اروپا، افزود: برای کرملین دشوار خواهد بود که در صورتی که این جمهوری‌های (خودخوانده) با تهدید شکست بزرگ مواجه باشند، برای نجاتشان نیاید. چیزی که روسیه بتواند با درگیری مستقیم نظامی در بحران اوکراین به دست آورد، نمی‌بینم. به نظرم سیاست روسیه بیشتر بر حفظ وضعیت موجود استوار است.
