گزیده‌ای از احادیث امام محمد باقر (ع)

امام محمد باقر(علیه السلام)، پنجمین امام شیعیان، به سبب ایجاد شرایط و فرصت مناسب در جامعه آن زمان اقدام به نشر علم و دانش در جامعه اسلامی کرد، این فعالیت‌ها به اندازه‌ای بود که دانشمندان مختلفی در سایه سار آموزش‌های آن حضرت تربیت شدند. آن حضرت در طول حیات پرثمر خود دستاوردهای متعدد علمی را برای جامعه شیعیان به یادگار گذاشت که هرکدام تاثیر به سزایی در ادوار آتی جهان تشیع داشتند. گزیده‌ای از احادیث ایشان را در اینجا بخوانید:

قال الباقر علیه السلام:
لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ اِلاّ وَ قَدْ فَرَضَ اللّهُ لَها رِزْقَها حَلالاً یَأتی‌ها فى عافیَةٍ وَ عُرِضَ لَها بِالْحَرامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَاِنْ هىَ تَناوَلَتْ مِنَ الْحَرامِ شَیئا قاصَّها بِهِ مِنَ الْحَلالِ الَّذى فَرَضَ اللّهُ لَها.
خداوند براى هر کسى روزىِ حلالى مقرّر داشته که به سلامت به او خواهد رسید. از طرف دیگر، روزى حرام را نیز در دسترس او قرار داده است که اگر انسان روزى خود را از آن حرام به دست آورد، خداوند در عوض آن، روزى حلالى را که براى او مقدّر کرده بوده است را از او باز خواهد داشت.
بحار الأنوار، ج۵، ص ۱۴۷

***

قال الباقر علیه السلام:
إن الرجل لیغضب فما یرضى أبدا حتى یدخل النار.
فأیما رجل غضب على قوم وهو قائم فلیجلس من فوره ذلک، فإنه سیذهب عنه رجز الشیطان.
هستند مردمانی که وقتی غضب می‌کنند، تا داخل دوزخ نشوند، دست بر نمیدارند و راضى نمیشوند (تا مرتکب گناهى نشوند خشمشان تسکین نمیابد!)
پس هر کس بر مردم خشمگین شد، اگر ایستاده بود، باید فورى بنشیند (تغییر وضعیت دهد) چرا که پلیدى شیطان از او دور می‌شود.
الکافی، ج۲، ص ۳۰۲

***

قال الباقر علیه السلام:
قُولُوا لِلنّاسِ أحسَنَ ماتُحِبّونَ أن یُقالَ لَکُم.
با مردم نیکوتر از آنچه دوست دارید دیگران با شما سخن بگویند، سخن بگویید.
بحار الأنوار، ج ۶۸، ص ۱۵۲

***

قال الباقر علیه السلام:
رَحِمَ اللهُ امرَءاً ألَّفَ بَینَ وَلِیَّینِ لَنا. یا مَعشَرَ المُؤمِنِینَ، تَألَّفُوا وتَعاطَفوا.
خدا رحمت کند کسی را که بین دو نفر از دوستان ما الفت ایجاد کند.‌ای گروه مؤمنان با هم مأنوس باشید و به هم مهربانی کنید!
الکافی، ج ۲، ص ۳۴۵

***

قال الباقر علیه السلام:
إذا عَلِمَ اللّهُ تَعالى حُسنَ نِیَّهٍ مِن أحَدٍ اکتَنَفَهُ بِالعِصمَةِ.
اگر خداوند ببینند بنده‌ای حسن نیت دارد، او را در پناه خود خواهد گرفت.
بحار الأنوار، ج ۷۵، ص۱۸۹

***

قال الباقر علیه السلام:
خُذُوا الکَلِمَة الطَّیِّبَة مِمَّن قَالَها و إِن لَم یَعمَل بِها.
سخن پاک و نیک را از هر کسی، هرچند خود به آن عمل نکند، فرا بگیرید.
بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۷۰

***

قال الباقر علیه السلام:
إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّ فِیکَ خَیْراً فَانْظُرْ إِلَى قَلْبِکَ فَإِنْ کَانَ یُحِبُّ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ مَعْصِیَتِهِ فَفِیکَ خَیْرٌ وَ اللَّهُ یُحِبُّکَ وَ إِنْ کَانَ یُبْغِضُ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ یُحِبُّ أَهْلَ مَعْصِیَتِهِ فَلَیْسَ فِیکَ خَیْرٌ وَ اللَّهُ یُبْغِضُکَ وَ الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ.
هرگاه خواهى بدانى در تو خیرى هست، به دِلت نگاه کن، اگر اهل طاعت خدا را دوست میداری و از اهل معصیت خدا بیزاری، در تو خیر است و خدا هم تو را دوست دارد. اما اگر از اهل طاعت خدا بیزاری و اهل معصیت خدا را دوست می‌داری در تو خیری نیست و خدا هم از تو بیزار است چرا که آدمی ملحق به کسانی است که دوستشان دارد.
الکافی، ج ۲، ص ۱۲۷

***

قال الباقر علیه السلام:
قال رسول الله صلوات الله علیه و آله قال الله عز و جل و عزتی و جلالی لا اخرج عبدا من الدنیا و انا ارید ان ارحمه حتی استوفی منه کل خطیئة عملها، اما بسقم فی جسده و، اما بضیق فی رزقه و، اما بخوف فی دنیاه فان بقیت علیه بقیة شددت علیه عند الموت و عزتی و جلالی لا اخرج عبدا من الدنیا و انا ارید ان اعذبه حتی اوفیه کل حسنة عملها، اما بسعة فی رزقه و، اما بصحة فی جسمه و، اما بامن فی دنیاه فان بقیت علیه بقیة هونت علیه بها الموت.
امام باقر از رسول خدا حضرت محمد مصطفی صلوات الله و آله نقل می‌کنند که آن حضرت فرمود:
خدای عز و جل می‌فرماید:
به عزت و جلالم قسم، به راستی که من بنده‌ای را که برایش خیر و رحمت ابدی خواسته باشم از دنیا خارج نمی‌کنم (نمی‌میرانم) مگر آنکه جزای تمام خطاهایش را به طور کامل در همین دنیا به او می‌چشانم [تا پس مرگ گناهی نداشته باشد]خواه با مبتلا شدنش به بیماری، خواه با گرفتار شدنش به تنگدستی، خواه با مبتلا شدنش به خوف و هراس در دنیا و اگر باز هم از گناهانش چیزی باقی ماند با سختی در جان دادن او را پاک خواهم کرد. به عزت و جلالم قسم، به راستی که من بنده‌ای را که برایش عذاب در نظر گرفته باشم را از دنیا خارج نمی‌کنم (نمی‌میرانم) مگر آنکه جزای هر کار نیکی که‌ کرده باشد را به طور کامل در همین دنیا به او می‌رسانم [تا پس مرگش تنها جزای گناهانش باقی بماند]خواه با سلامت کامل در بدنش، خواه با وسعت رزق و ثروتش، خواه با امنیت و راحتی اش در دنیا و اگر باز هم از کار‌های نیکش چیزی باقی ماند با آسان گرفتن جان دادنش.
 الکافی، ج۲، ص ۴۴۵

***

قال الباقر علیه السلام:
إِنَّ اللّهَ یَتَعَهَّدُ عَبْدَهُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلاءِ کَما یَتَعَهَّدُ الْغائِبُ أَهْلَهُ بِالْهَدِیَّةِ وَ یَحْمیهِ عَنِ الدُّنْیا کَما یَحْمِى الطَّبیبُ الْمَریضَ.
 به‌راستی که خداوند بنده مؤمنش را با بلا مورد لطف قرار می‌دهد، همچنان که مسافر خانواده خود را با هدیّه مورد لطف قرار می‌دهد؛ و او را از دنیا پرهیز می‌دهد، چنان که طبیب مریضش را پرهیز می‌دهد.
التمحیص، ص۳۱

***

قال الباقر علیه السلام:
إن ظلمت فلا تظلم.
و إن خانوک فلا تخن؛ و إن کذبت فلا تغضب؛ و إن مدحت فلا تفرح؛ و إن ذممت فلا تجزع؛ و فکر فیما قیل فیک.
فإن عرفت من نفسک ما قیل فیک فسقوطک من عین الله عز وجل عند غضبک من الحق أعظم علیک مصیبة مما خفت من سقوطک من أعین الناس؛ و إن کنت على خلاف على قیل فیک، فثواب اکتسبته من غیر أن یتعب بدنک.
اگر مورد ستم قرار گرفتی، تو ستم نکن
اگر به تو خیانت کردند، تو خیانت نکن
اگر تو را تکذیب کردند، خشمگین نشو
اگر تو را ستایش کردند، دلخوش نشو
و اگر تو را سرزنش کردند، دلگیر مشو
بلکه درباره آنچه راجع به تو گفته اند فکر کن!
اگر دیدی آنچه می‌گویند درست است، بدان که اگر با عصبانی شدن از شنیدن حقیقت از چشم خدا بیافتی، بسیار مصیبت بارتر از آن است که بترسی از چشم مردم بیافتی؛ و اگر دیدی آنچه می‌گویند درست نیست، بی آنکه به زحمت بیافتی ثواب‌های آن‌ها را تصاحب کرده ای.
بحارالأنوار: ج۷۵، ص۱۶۲

***

 قال الباقر علیه السلام:
إِنَّمَا شِیعَةُ عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ اَلْمُتَبَاذِلُونَ فِی وَلاَیَتِنَا اَلْمُتَحَابُّونَ فِی مَوَدَّتِنَا اَلْمُتَزَاوِرُونَ لِإِحْیَاءِ أَمْرِنَا اَلَّذِینَ إِذَا غَضِبُوا لَمْ یَظْلِمُوا وَ إِذَا رَضُوا لَمْ یُسْرِفُوا بَرَکَةٌ عَلَى مَنْ جَاوَرُوا سِلْمٌ لِمَنْ خَالَطُوا.
به راستی که شیعیان ما فقط کسانی هستند که:
در راه ولایت ما بذل و بخشش دارند.
به خاطر رعایت حق مودّت ما اهل بیت به یکدیگر محبت می‌ورزند.
به جهت احیا و زنده کردن امر ما به زیارت و دیدار یکدیگر می‌روند.
کسانی که هنگام خشم ستم نمی‌کنند.
و هنگام خشنودی زیاده‌روی و اسراف ندارند.
باعث برکت برای اطرافیانشان هستند.
و همنشینانشان و کسانی که با ایشان معاشرت دارند از دست و زبان و اندیشه ایشان در امنیت و سلامت هستند.
تحف العقول: ص ۳۰۰

***

قال الباقر علیه السلام:
مَن بَخِلَ بمَعونَةِ أخیهِ المسلمِ و القِیامِ لَهُ فی حاجَتهِ ابتُلِیَ بمَعونَةِ مَن یَأثَمُ علَیهِ و لا یُؤجَرُ.
کسى که از کمک به برادر مسلمان خود و برآوردن حاجت او دریغ کند، خداوند او را گرفتار کمک به کسى خواهد کرد که به سببِ آن کمک، گناهکار محسوب خواهد شد و مزدى هم نخواهد برد.
ثواب الأعمال شیخ صدوق: ج۲، ص ۲۹۸

***

قال الباقر علیه السلام:
لا یَسلَمُ أحَدٌ مِنَ الذُّنوبِ حَتَّی یَخزُنَ لِسانَهُ؛
هیچکس تا زبان خود را نگه ندارد از گناهان در امان نیست.
تحف العقول، ص ۲۹۸

***

قال الباقر علیه السلام:
فإذا دَعَتکَ نَفسَکَ إلى کَبیرةٍ منَ الأمرِ فارمِ بِبَصَرِکَ إلى السَّماءِ، فإن لَم تَخَف مِمَّن فیها، فانظُر إلى مَن فی الأرض لَعَلَّکَ أن تَستَحیِیَ مِمَّن فیها، فإن کُنتَ لا مِمَّن فی السَّماءِ تَخافُ، و لا مِمَّن فی الأرضِ تستحیی، فَعُدَّ نَفسَکَ فی البَهائمِ.
چون نفست تو را به گناه فرا خواند.
نگاهت را به آسمان بینداز، پس اگر از کسى که در آن است نترسیدی، به زمین بنگر، شاید به خاطر کسانیکه که در آن هستند حیا کنى، پس اگر نه از کسى که در آسمان است مى‌ترسى و نه از کسانیکه که در زمین هستند حیا می‌کنی، خود را از چهارپایان به حساب بیاور!
نزهة الناظر: ص ۱۶۲

***

قال الباقر علیه السلام:
مَن عَمِلَ بِما یَعلَمُ، عَلَّمَهُ اللّهُ ما لَم یَعلَمُ.
هرکس به آنچه مى‌داند عمل کند، خداوند آنچه را نمى‌داند (و به دانستن آن نیاز دارد) به او خواهد آموخت.
نزهة الناظر: ص ۱۶۰

***

قال الباقر علیه السلام:
کَفى بِالمَرءِ عَیباً أن یَنظُرَ مِنَ الناسِ ما یَعمى عَنهُ مِن نَفسِهِ، یُعَیِّرُ الناسَ بِما لا یَستَطیعُ تَرکَهُ، أو یؤذی جَلیسَهُ بِما لا یَعنیهِ.
در عیب آدمى همین بس که عیب خود را نبیند، اما همان را در مردم بیابد، و مردم را به چیزى سرزنش کند که خود قدرت ترک آن را ندارد، و یا همنشین خود را با بیهوده‌گویى آزار دهد.
امالی شیخ مفید، ص ۲۷۸

***

قال الباقر علیه السلام:
إنَّ اللّهَ تعالى خَبَّأَ ثَلاثَةَ أشیاءٍ فی ثَلاثَةِ أشیاءٍ: خَبَّأَ رِضاهُ فی طاعَتِهِ؛ فَلا تُحَقِّرَنَّ مِنَ الطَّاعَةِ شَیئاً، فَلَعَلَّ رِضاهُ فیهِ، وَ خَبَّأَ سَخَطَهُ فی مَعصِیَتِه؛ فَلا تُحَقِّرَنَّ مِنَ المَعصِیَةِ شَیئًا فَلَعَلَّ سَخَطَهُ فیهِ، وَ خَبَّأَ أولِیاءهُ فی خَلقِهِ؛ فَلا تُحَقِّرَنَّ أحَدًا فَلَعَلَّ ذلکَ الوَلِیُّ.
خداوند سه چیز را در سه چیز پنهان کرده است:
خشنودى‌اش را در اطاعتش پنهان کرده، پس هیچ طاعتى را کوچک مشمار که شاید خشنودى او در آن باشد.
و ناخشنودى‌اش را در نافرمانى از خود پنهان کرده، پس هیچ نافرمانى‌اى را کوچک مشمار که شاید ناخشنودى‌اش در آن باشد.
و اولیایش را در خلقش پنهان کرده، پس هیچ کس را کوچک مشمار که شاید ولّى خدا باشد.
نزهة الناظر: ص۱۵۴

***

قال الباقر علیه السلام:
یا بُنیّ، إذا أنعَمَ اللّهُ عَلَیکَ بِنِعمةٍ فَقُل: الحَمدُ للّهِِ و إذا حَزَبَکَ أمرٌ فَقُل: لا حَولَ و لا قُوّةَ إلّا بِاللّهِ، و إذا أبطأ عَلیکَ الرِّزقُ فَقُل: أستغفِرُ اللّهَ.
پسرم! چون خداوند نعمتى بر تو بخشید بگو الحمدللّه و، چون چیزى تو را ترساند بگو لاحول و لا قوة إلّا باللّه و، چون روزى‌ات دیر رسید بگو استغفراللّه
تحف العقول: ص ۲۰۷

***

 قال الباقر علیه السلام:
مَن حاوَلَ أمراً بِمَعصیةِ اللّهِ کانَ أقرَبُ لِما یخافُ، و أفوَتُ لِما یَرجو.
هرکس با نافرمانى خدا، در پى چیزى باشد، به آنچه مى‌ترسد [و برای رهایی از آن نافرمانی خدا را کرده]، نزدیک‌تر مى‌شود و امیدش [از آنچه که با نافرمانی خدا در پی کسبش بوده]بیشتر از دست مى‌رود.
الکافی، ج۲، ص۳۷۳