مثلث دفاع در جشنواره چهلم

نگاه به فیلم‌های این دوره جشنواره فجر که به موضوع‌های دفاع مقدس ،جاسوسی و امنیتی پرداخته‌‌اند
رویای چهل ساله‌ای که محقق نشد!
 
 این روزها چهلمین جشنواره فیلم فجر با نمایش 22 فیلم خود را در معرض نقد و داوری مردم می‌گذارد تا با گذشت یکسال از مسیر فیلم‌سازی این عمر 40 ساله بگوید.
 فیلم های بیرو، مرد بازنده، علف‌زار، شادروان، برف آخر، لایه‌های دروغ، ملاقات خصوصی، ماهان، بی‌مادر، دسته دختران، شب طلایی، هناس، نگهبان شب، موقعیت مهدی، بی‌رویا، بدون قرار قبلی، شهرک، 2888، ضد، خائن‌کشی، درب و نمور عنوان فیلم‌های جشنواره امسال بودند.   
با آنکه مسعود نقاش‌زاده دبیر این دوره از جشنواره در نشست خبری اش بر تنوع ژانر و امید و آگاهی بخشی فیلم های این دوره جشنواره تاکید کرده بود اما جای ژانرهای انیمیشن و کمدی در میان ژانر فیلم های امسال خالی بود و فیلم هایی با موضوع‌های جنگ و دفاع مقدس، امنیتی ، اجتماعی ، اکشن و معمایی توسط هیات داوران این دوره انتخاب شده بودند.   
در گزارش امروز به فیلم‌هایی می پردازیم که با موضوع‌های دفاع مقدس و درام های سیاسی،  امنیتی و جاسوسی روی پرده رفتند.

مثلث دفاع در جشنواره چهلم
سه فیلم «موقعیت مهدی»، «دسته دختران» و «2888» سه فیلم  دفاع مقدسی بودند که به مثلث دفاع جشنواره چهلم معروف شدند. 
«موقعیت مهدی» اولین ساخته هادی حجازی فر در مقام کارگردان یکی از بهترین فیلم های این دوره از جشنواره است .  
هادی حجازی‌فر در «موقعیت مهدی» که نسخه سینمایی یک سریال تلویزیونی با عنوان «عاشورا»ست مستقیماً به سراغ زندگی برادران باکری رفته است.
او در ۶پرده به زندگی باکری‌ها پرداخته است. ۶تکه درآمده از خاطرات برادران باکری شده ۶پرده «کلت کمری‌»، «پلیور آبی»، «آخرین تماس»، «من مهدی باکری نیستم»، «موقعیت مهدی» و «لباس‌های خیس».   
حجازی فر که در این فیلم علاوه بر کارگردانی بازیگر نقش شهید باکری است ، یکی از بازی های تماشایی اش را به رخ مخاطب می کشد.   

ایستاده بر آب

فیلم که در دو فضای شهری و فضای جنگی ساخته شده است  به خوبی توانسته حس و حال زندگی نوستالوژی در دوران جنگ را برای مخاطب تداعی کند . بیست دقیقه فیلم که به جنگ و دفاع عملیات خیبر و بدر می‌پردازد بهترین دقایق فیلم است. کارگردان بدون اداهای همیشگی فیلم های جنگی و بدون صدای توپ و تانک با تصاویری شاعرانه، زیباترین و در عین حال دل‌خراشترین صحنه‌های دفاع مقدس را پیش چشم مخاطب می‌آورد تا نگاه خاص و متفاوتش به جنگ را به همه یادآوری کند.
از این رو باید بگوییم «موقعیت مهدی» بیشتر از آن که فیلمی جنگی باشد از دفاعی شاعرانه حرف زده است . دفاعی که سرمدار آن باکری هایی بودند که شرافتمندانه دفاع کردند و ایستاده بر آب به شهادت رسیدند.  

روایتی مردانه یک کارگردان زن
«دسته دختران» فیلم دیگر دفاع مقدسی امسال جشنواره است. بر خلاف «موقعیت مهدی » فیلمی پر سروصداست که بیشتر می خواهد بر پایه تکنیک های جنگی اش پیش برود تا روایت یک داستان جذاب از روزهای جنگ.
منیره قیدی کارگردان «دسته دختران» در دومین اثرش روایتی مردانه از روزهای دفاع مقدس کشورمان ارائه داده است . او پس از «ویلایی ها» این بار هم بر حضور زنان در جنگ انگشت گذاشته و از زنانی حرف زده که همپای مردان در جنگ حضور داشتند اما کم تر از آنان یاد می شود.  
«دسته دختران» بر اساس روایت های واقعی از مقاومت 34 روزه خرمشهر و ایثار زنان در روزهای پرتلاطم و آغازین جنگ ساخته شده است، موضوعی که کم تر در سینما به آن پرداخته شده است.  
«دسته دختران» از حیث موضوع و ایده قابل احترام است اما وقتی مخاطب متوجه می شود فیلمساز آمده تا بیشتر از روایت یک داستان، سر و صدای جنگی راه بیندازد، نمی‌تواند با منطق داستان پیش برود.
منیره قیدی در ساخت اثر دومش بیشتر درگیر و مرعوب تکنیک شده و با آنکه  در فیلم جلوه های بصری زیبایی خلق شده اما خلاء قصه و فقدان روایت باعث  شده «دسته دختران» چنگی بر دل مخاطب نزند.
نیکی کریمی، پانته آ پناهی ها، فرشته حسینی، هدی زین العابدین و صدف عسگری بازیگران این فیلم هستند که همگی آنها در نقش‌های متفاوتی نسبت به بازی‌های قبلی‌شان ظاهر شده‌اند.  
با این حال «دسته دختران» فیلمی است که برای ساختش تلاش بسیاری شده و می‌تواند در ویترین فیلم‌های دفاع مقدسی عرض اندام کند. 
 
پربازیگر اما....
فیلم «۲۸۸۸» دومین همکاری مشترک کیوان علیمحمدی و علی اکبر حیدری در مقام کارگردان و نویسنده است. در این فیلم  از بسیاری شخصیت‌های مهم و تاثیرگذار دوران جنگ تحمیلی یاد می‌شود. از این روی این فیلم یکی از فیلم‌های پر بازیگر چهلمین جشنواره‌ فیلم فجر امسال محسوب می‌شود که فیلمبرداری آن به شیوه سیاه و سفید است.
 حمیدرضا پگاه، شیرین اسماعیلی، مرتضی اسماعیل کاشی، سیاوش مفیدی، ساناز مصباح، نرگس محمدی، علی اوجی، رضا داوود وندی، شیوا فلاحی، عادله گرشاسبی و با حضور  حامد کمیلی، هادی حجازی فر، امین حیایی،کامبیز دیرباز، سام درخشانی، احمد مهران فر، کوروش تهامی و… در این فیلم حضور دارند.  موضوع فیلم «۲۸۸۸» درباره‌ جنگ ایران و عراق از روزهای ابتدایی جنگ تا سال‌های پایانی آن است که به رشادت های خلبانان می‌پردازد. بیژن افسر کنترل شکاری در اتاق تاریک عملیات، در انتظار بازگشت عباس دوران و محمود اسکندری دو خلبان هواپیماهای اف ۴ است که برای حمله و بمباران به بغداد حمله کرده‌اند. احتمال بازگشت هواپیماها پنج درصد پیش‌بینی شده و برای لو نرفتن عملیات بیژن باید سکوت رادیویی را حفظ کند.
 متاسفانه «2888» با آنکه اولین فیلمی است که روی پرده سینما از جانفشانی خلبانان روایت تصویری و سینمایی ارایه می دهد اما فقط در همین سوژه بکر باقی مانده و فیلم نتوانسته با آن همه بازیگر از قد و قامت یک نمایش رادیویی عبور کند.
 
روایتی عاشقانه از یک موضوع امنیتی
 اما یکی از موضوعاتی که حتما هیات انتخاب جشنواره بر آن تاکید دارند تا در میان آثار سینمایی عرض اندام کند. فیلم های امنیتی است. نمونه درام‌های جاسوسی و امنیتی در سینمای ایران کم نبودند و البته  یکی از پرطرفدارترین آثار سینمایی در تمام جهان هستند. با ورود نسل جدید فیلمسازان اقبال به سینمای امنیتی بیشتر شده به طوری که طی سالیان اخیر، شاهد تولیدات خوبی در این حوزه بوده‌ایم. به رنگ ارغوان، روباه، سیانور، ماجرای نیمروز، شبی که ماه کامل شد ، دیدن این فیلم جرم است ، باریگارد، قلاده های طلا و روز صفر نمونه هایی از این نوع فیلم هاست.  
جدیدترین تلاش در این حوزه، به فیلم هناس بازمی‌گردد. فیلمی که اثری بیوگرافی از شهید داریوش رضایی‌نژاد، از شهدای هسته‌ای کشورمان است.
«هناس» روایتی از زندگی شهید داریوش رضایی نژاد است که در واقع تمرکزش را روی زندگی شهره پیرانی همسر او قرار داده و با این که ماهیت و موضوع فیلم سیاسی و امنیتی است اما در این فیلم قرار است از زوایه دید شهره پیرانی با بازی مریلا زارعی تجربه زیست کنار یک پژوهشگر که در پروژه‌های امنیتی حضور دارد را شاهد باشیم.
حسین دارابی یک عاشقانه پرفراز و نشیب را به تصویر کشیده اما تعمداً به مسائل امنیتی ورود نکرده است. او در نشست خبری فیلمش عنوان کرده عامدانه نمی‌خواستیم به مسائل امنیتی ورود پیدا کنیم چرا که روایت فیلم از سوی خانواده شهید صورت گرفته و با یک فیلم بیوگرافی طرفیم که می‌خواهد یک عاشقانه را روایت کند.
«هناس» روی روابط عاشقانه و صبوری‌ همسر شهید متمرکز شده و فیلمساز ضرورتی به رعایت برخی بدیهیات ندیده است.
بازی مریلا زارعی در نقش شهره پیرانی یکی از امتیازات «هناس» است که توانسته مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد  او با بازی در «بادیگارد» این فضا را به نوع دیگری تجربه کرده بود و حالا در نقش همسر شهید توانسته توجه خانواده رضایی نژاد را جلب کند و برای مخاطب نیز باورپذیر باشد.
 
تمرکز بر وقایع 7 تیر  و ترور شهید بهشتی
«ضد» فیلمی ساخته امیرعباس ربیعی و دومین ساخته این کارگردان جوان بعد از فیلم درخشان «لباس شخصی» است. 
تمایل  و علاقه‌ ربیعی به تاریخ معاصر خصوصا اتفاقات ۵۰ سال اخیر انکار شدنی نیست، او پیشتر نیز فعالیت‌های حزب توده را در اوایل دهه‌ ۶۰ در «لباس شخصی» دستمایه‌ اثر خود قرار داده بود.
«ضد» از زمستان سال ۵۹ شروع می‌شود و تا تابستان ملتهب سال ۶۰ ادامه می‌یابد. این فیلم درباره یک عشق در دلِ حوادث سیاسی است که پس از سال‌ها دوباره شعله‌ور می‌شود. ربیعی در دومین فیلمش به ماجرای اعضای سازمان مجاهدین خلق در حزب جمهوری اسلامی پرداخته است، ضدِ قهرمان این فیلم، یکی از اعضای سازمان در بخش امنیت حزب است که «مهدی نصرتی» ایفاگر این نقش است. نصرتی که در اولین ساخته ربیعی هم حضور داشت در نمایش نقش سازمانی‌اش خوب ظاهر شده اما وقتی قصه وارد ماجرای عاشقانه می‌شود، در ایفای نقش قدرتمند ظاهر نمی‌شود.
این زبانِ الکن عشقی، دامن کارگردان را هم گرفته است. ربیعی درست در لحظه ای که می‌خواهد داستان عاشقانه فیلمش را موازی با داستان سیاسی پیش ببرد ناکام می‌ماند. بازی لیلا زارعی و مهدی نصرتی در این صحنه ها و دیالوگ های ساده انگارانه و دور از منطق‌شان بسیار تصنعی است و مخاطب را می‌آزارد.
ربیعی اگر بر روایت قصه سیاسی‌اش متمرکز می شد شاید می‌توانست اثری در حد و اندازه‌های اولین فیلمش یعنی لباس شخصی خلق کند. 
با همه این ها «ضد» از آنجا که داستان به وقایع 7 تیر و ترور شهید بهشتی گره می‌خورد، اطلاعات گفته نشده‌ای از سازمان مجاهدین درباره این ترور به مخاطب می‌دهد، اثر قابل احترامی است. 
 
ظرفیت هنرهای تصویری در رویای تحقق نیافته
با نگاهی کلی به فیلم‌های نام برده که می‌توانند مدعی ویترینی از فیلم‌های ارزشی این دوره جشنواره فجر باشند، می‌توان گفت از این منظر جشنواره چهلم، عقب تر از دوره‎‌های پیشین خود بوده است.
اگر جشنواره فیلم فجر بخواهد با ابزار تبلیغی و مخاطب محوری که در اختیار دارد گامی در جهت جهاد تبیین که در سال‌های گذشته مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است و آن را راهکار مقابل با جریان تحریف عنوان کرده‌اند، بردارد مطمئنا با این ویترین ناکام می‌ماند. 

 
آثاری مانند «موقعیت مهدی» و «هِناس» (البته با اغماض) نشان می‌دهد سینمای ایران ظرفیت ارایه آثاری دارد که می‌تواند برای مخاطب سخت‌پسند امروز که به برترین آثار دنیا دسترسی دارد و فیلم دیدن را یکی از وظایف روزانه‌اش تعریف کرده ا، هم لذت دیدن یک فیلم فاخر را بدهد و هم برای نسل امروز الگوسازی کند؛ رویایی که همیشه درباره خلاء آن در سینمای ایران بارها صحبت شده است. 
انتقادها به سطح کیفی بعضی فیلم‌های این دوره که با حمایت سازمان‌ها و ارگان‌هایی مثل بنیاد فارابی یا حوزه هنری ساخته شده بودند و البته مورد توجه هیات انتخاب هم قرار گرفته بودند به متولیان سینمایی یادآوری می‌‌کند حمایت‌های مادی و معنوی را فقط نثار نام‌ها نکنند و به ایده و استعداد جوانان تازه نفس توجه بیشتری نشان دهند!