چرا تحریم‌های غرب علیه مسکو کم‌اثر شد؟

اخیرا ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، در مقابل تحریم‌های غرب اعلام کرد که از اول آوریل کشور‌هایی غیردوست باید بهای گاز وارداتی از روسیه را به روبل پرداخت کنند و باز کردن حساب روبلی در بانک‌های روسیه ضروری است. او گفت که «غرب به سیاست‌هایی افتخار می‌کند که اقتصاد جهانی را به سمت بحران‌های متعدد سوق می‌دهد. آمریکا تلاش می‌کند تا مشکلات خود را با ایجاد بحران در سطح جهانی، به حساب دیگران حل کند. آمریکا جنگ خود علیه روسیه را از سال‌ها پیش آغاز کرده و اینطور نیست که تحریم‌های آن از چند ماه پیش آغاز شده باشد.» اما تحریم‌های غرب علیه روسیه حداقل در کوتاه مدت نتواسته تاثیرات آنچنانی داشته باشد و برخی برآوردها مبنی بر فلج شدن اقتصاد روسیه تا امروزی محقق نشده است. در مقابل، اوضاع در فدراسیون روسیه به تازگی شروع به بازگشت به حالت عادی کرده که یکی از نشانه‌های اصلی آن بازگشت مجدد ارزش روبل روسیه است.

کارشناسان باور دارند که به دلیل اقدامات اخیر روسیه برای تقویت اقتصاد خود، روبل به سرعت به ارزش قبل از حمله نزدیک می‌شود. چون پیش از درگیری، ارزش یک دلار آمریکا برابر با ۷۰ روبل بود و امروز کمی بالاتر از ۸۰ است. حتی کارشناسان باور دارند که تحریم‌های غرب علیه مسکو جامع نیستند و دارای حفره‌های بزرگی هست که روسیه می‌تواند به راحتی از آنها استفاده کند. در زیر به تعدادی از دلایل احتمالی تاثیر اندک تحریم‌های غرب علیه روسیه اشاره می‌شود.

چهار عامل برهم زننده

الف) بیش برآورد قدرت دلار: ایالات متحده و اروپا فکر می‌کردند که حذف روسیه از سیستم پرداخت سوئیفت، توانایی روسیه را برای تجارت در بازار بین المللی مختل می‌کند. اما، معلوم شد که این فقط یک تفکر چندان هم درست نبوده است چون اقتصادهای بزرگی مانند چین و هند به سرعت مکانیسم‌های جایگزین را مانند راه اندازی یک مکانیسم معاملاتی یوان و روپیه به کار گرفتند.

ب) عدم جلب متحدان ایالات متحده: هم پیمانان اصلی ایالات متحده مانند امارات متحده عربی، عربستان سعودی، هند و فیلیپین از رهبری ایالات متحده در تحریم روسیه پیروی نمی‌کنند. در مقابل، آنها موضع بی‌طرفی اتخاذ می‌کنند و در نتیجه به روسیه فضای بیشتری برای دور زدن تحریم‌های آمریکا می‌دهند. به عنوان مثال، هند موافقت کرد که نفت روسیه را با واحد پول روپیه خریداری یا چین و روسیه به یوان مبادله کنند. بنابراین، روسیه همچنان با اقتصادهای بزرگ تجارت می کند، تنها به این دلیل که واشنگتن نتوانست اعتماد قدرت‌های بزرگ غیرغربی را در جلب کند.

 ج) عامل چین: برای همه کسانی که در غرب به دنبال اختلال در اقتصاد روسیه هستند، چین به عنوان یک عامل برهم زننده ظاهر شده است. چین مکانیسم‌های مختلفی را برای کاهش آسیب تحریم‌های غرب علیه روسیه به کار گرفت، بطوری که اسکای نیوز گزارش داد که پوتین اکنون برای جان سالم به در بردن از تحریم‌های غرب به چین روی آورده است. هر دو کشور تعهدات خود را نسبت به یک مشارکت قوی‌تر اعلام کرده‌اند و گام‌های مشترکی برای همسویی بیشتر اقتصادهای خود برمی‌دارند. در همین حال، هشدارهای ایالات متحده و اروپا به چین در خصوص کمک به روسیه برای کاهش تحریم‌هایشان کاملاً بی‌نتیجه بوده است.

د) مذاکرات برجام: روسیه به ایالات متحده اعلام کرد که تحریم‌های این کشور به هیچ وجه نباید مانع از توانایی تجاری روسیه با ایران شود. اکنون، اگر اینگونه باشد روسیه می‌تواند از ایران به عنوان یک کانال مهم برای تجارت با اقتصادهای غیرغربی استفاده کند و به این ترتیب عملاً تحریم‌های غرب علیه روسیه بی‌اثر می‌شود.

در مجموع، تحریم‌های غرب علیه روسیه تاکنون کم اثر هستند. اگر غرب واقعاً می‌خواهد اقتصاد روسیه را تنبیه کند، تحریم‌ها باید به شدت گسترش یابد. اما با توجه به وابستگی شدید اتحادیه اروپا به صادرات انرژی روسیه، چنین اقداماتی از شانس اندکی برخوردار هستند.

 دو گام برای بازگشت ارزش روبل

دونالد ترامپ گفته بود که پوتین رهبر باهوشی است، حالا مناقشه اوکراین و پیامدهای اقتصادی آن می‌تواند محکی برای این گفته ترامپ باشد. یکی از این موارد اعمال سیاست های اقتصادی دولت مسکو برای تقویت ارزش روبل است که در اثر تحریم های غرب بخشی از ارزش خود را از دست داد. اما در روزهای اخیر تا حدودی  توانست ارزش خود را بازیابد که به باور کارشناسان روسیه برای تقویت روبل - دو گام اصلی را در این راستا برداشته است و اکنون کارشناسان بازار ادعا دارند که روبل روسیه اکنون از دلار آمریکا پایدارتر است!

گام نخست؛ اخیراً بانک مرکزی روسیه اعلام کرد که روبل را در استاندارد طلا قرار می‌دهد و ۱ گرم طلا را به ۵۰۰۰ روبل تعیین کرد. این بدان معناست که یک اونس تروی طلا یا ۳۲ گرم طلا اکنون در روسیه ۱۶۰۰۰۰ روبل قیمت دارد. به عبارت دیگر با نرخ فعلی ارز، ۳۲ گرم طلا در روسیه تقریباً ۱۶۰۰ دلار قیمت دارد، اما در ایالات متحده همان مقدار طلا ۱۹۲۸ دلار است. یعنی روسیه عملاً ارزش پول خود را در برابر دلار با چسباندن آن به طلا افزایش داد. اگر ۱ گرم طلا به ۵۰۰۰ روبل بسته شود، طبق استانداردهای غربی، هر روبل باید ۷۰-۷۵ واحد در برابر ۱ دلار ارزش گذاری شود.

در سوی دیگر، از آنجایی که غرب خرید طلای روسیه را تحت تحریم‌ها ممنوع کرده است، بانک‌های روسیه از فروش طلای خود به بانک مرکزی روسیه راضی هستند. آنها حتی این اقدام را با تخفیف انجام می‌دهند چون به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند در غرب خریدار پیدا کنند. در نتیجه، افزایش عرضه طلای داخلی به بانک مرکزی به معنای تقویت تدریجی ارزش روبل است.

گام دوم؛ روسیه از کشورهای «غیر دوست» خواسته است که برای تجارت گاز خود با روسیه به صورت طلا یا روبل بپردازند، این تصمیم ورود طلای بین‌المللی به بانک روسیه را تشویق می‌کند. بنابراین کشورهای اروپایی بعنوان خریداران عمده گاز مسکو، یا باید با استفاده از طلای خود روبل بخرند یا صرفاً از طریق طلا تجارت کنند که در هر دو مورد، اتحادیه اروپا در نهایت به روسیه برای تعمیق ذخایر طلای خود کمک خواهد کرد، یعنی ارزش روبل حتی بیشتر تقویت خواهد شد.

در مجموع، کشورهای غربی فکر می‌کردند که با کاهش ارزش طلای روسیه و تحریم آن، میزان خرید روسیه را با استفاده از آن کاهش می‌دهند. در مقابل، پیوند روبل با طلا و تصمیم متعاقب آن برای اجبار کشورهای اتحادیه اروپا به پرداخت روبل یا طلا برای تجارت گاز خود با روسیه، تاحدودی موجب کاهش تاثیر تحریم‌های کشورهای غربی شده است.