«گرانی ها» حاصل سه دهه بی تدبیری در مدیریت اقتصاد است

افزایش بی ضابطه اقلام مصرفی این روزها معضل بزرگی است که همه مردم را درگیر ساخته است حالا پرواز قیمت چند برابری ماکارونی و آرد و نان سبب شده این دغدغه در جامعه بالا برود که علل این افزایش نرخ ها آن هم در این برهه از زمان چیست؟ با ارزیابی این مهم، برشمردن علل و ارائه راهکارهای بازدارنده با دکتر سید مرتضی افقه، کارشناس اقتصادی و عضو هیئت علمی دانشگاه گفتگویی داشته ایم.

استاد افقه! علل افزایش قیمت کالاها در این روزها چیست؟

شاید این امر تاحدودی به تبعات جنگ روسیه و اوکراین در عرصه بین المللی  یا برداشتن نرخ ارز دولتی از برخی اقلام مربوط باشد ولی اگر بخواهیم ریشه ای تر به این مهم بپردازیم باید عنوان کنیم: اصل قضیه حاصل سه دهه بی تدبیری در مدیریت اقتصاد است ؛ همین سه دهه بی تدبیری ما را نسبت به تحریم ها بسبار آسیب پذیر کرد لذا از بدو تحریم ها و تشدید آنها در سال ۹۷ به دلیل صدور قطع نفت و کم شدن آن و اینکه اقتصاد ما به دلیل بی تدبیری های گذشته نتوانست وابستگی به نفت را کاهش دهد و ما نتوانستیم جایگزین های مناسبی برای صادرات غیر نفتی و محصولات نهایی و نه کالاهای خام مثل پتروشیمی و فولاد که قابل اعتنا نیستند فراهم کنیم؛ مجموعه این عوامل باعث شد ما در سالهای تحریم نتوانیم نیازهای ارزی مان را تامین کنیم.

بنابراین این امر سبب شد نیازهای لازم برای بخش تولید که کالاهای واسطه ای هستند به اضافه بخش قابل توجهی از نیازهای سرمایه ای مان را نتوانیم از خارج تامین کنیم هر چند امسال تقریبا در انتهای آن مشکلات هستیم و هر چه در این سه سال گذشته ذخایر داشتیم برای رفع مشکلات مردم صرف کردیم و اکنون به اوج خود رسیده و لذا از یک طرف تصمیم گرفتند برای تامین کسری بودجه نرخ ارز را بالا ببرند که البته من یکی از مخالفین بودم چرا که آزاد کردن نرخ ارز ۴۲۰۰ می تواند یکی از دلایل عمده مشکلات اخیر باشد. ارز آزاد برای کالایی مثل آرد را برای غیر از نانوایی ها اعلام کردند که طبیعی است وقتی ارز ۴۲۰۰ تومان به حدود ۲۳ هزار تومان برسد، عملا همه تولیدکنندگانی که کارشان با موادی که با ارز تامین میشد چه مستقیم و چه غیر مستقیم قیمتشان افزایش پیدا می کند ضمن اینکه در این چند ساله هم بالاخره تورم بالای ۳۰ درصد   افزایش هزینه های حمل و نقل و نیروی کار را در پی داشته و دیر یا زود خود را نشان می داد که الان در واقع نقطه آغاز گرانی هاست که اگر مدیریت نشود به سایر کالاها هم تسری پیدا میکند.

برخی کارشناسان معتقدند افزایش نرخ حقوق کارگران یکی از دلایل گرانی هاست نظر شما چیست؟

بنده بر این اعتقاد نیستم که افزایش ۶۰ درصدی حقوق کارگران موجب این تورم شده باشد چرا که ماه اول هنوز تازه تمام شده و فکر نمیکنم این رقم آنقدر تاثیر گذار بوده باشد که بخواهد موجب گرانی های اخیر باشد باز هم علل این افزایش ها به همان عواملی که عرض کردم بر میگردد یعنی افزایش دستمزد نیروی کار هنوز خود را در بازار نشان نداده است. از طرفی می باید دستمزدی که طی چند سال گذشته کمتر از نرخ تورم افزایش داشته، حالا متناسب افزایش داشته باشد و از سویی چون بخش قابل توجهی از بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط تکنیک های کاربر دارند، سهم نیروی کارشان بالاست و ممکن است از افزایش یکباره دچار لطمه شوند، تعدیل نیرو کرده و از دستگاههای اتومات به جای نیرو استفاده کنند. اما هنوز این آثار خود را نشان نداده است. این حرف من  هم مبنی بر این نیست که از حقوق کارگر کم کنیم اما دولت می تواند با توجه به فروش نفت که به قبل از تحریم ها رسیده و تقریبا دو برابر به نسبت سال گذشته شده است و دستش برای جبران این افزایش و حمایت از تولیدکنندگان بازتر است، کاری انجام دهد.

یعنی همین افزایش دستمزد را داشته باشد اما برای اینکه تولیدکنندگان هم دچار مشکل، ورشکستگی و تعدیل نیرو نشوند یکسری امتیازات به آنها بدهد مانند کاری که در برنامه چهارم بود که 20 درصد از 23 درصد کارفرما را برای بنگاه هایی که نیروی کار استخدام می کردند، معاف می کرد و امتیازاتی اینچنینی به بخش تولید بدهد ضمن اینکه دستمزد را افزایش می دهند از کنار این افزایش موجب  ورشکستگی و تعدیل نیرو نشوند.

برخی جنگ اوکراین  و روسیه را در این گرانی ها موثر می دانند؛ با توجه به اینکه عنوان می شود روسیه یکی از صادر کنندگان عمده آرد در جهان محسوب می شود و نقش عمده ای در گرانی ماکارونی داشته است؟ ارزیابی شما چیست؟

بله عنوان می شود که 30 درصد گندم جهان را  روسیه و اوکراین تامین می کردند و این جنگ  قیمت جهانی آرد را به مقدار قابل توجهی  افزایش داده است و این می تواند  شروعی برای این امر باشد. هر چند مشخص نیست اکنون هم ما داریم از ذخایر قبلی استفاده می کنیم  یا  واقعا این جنگ روی خریدهای جدید تاثیر گذاشته است اگر این باشد طبیعی است که بخشی از این مشکل و گرانی های  تولیدات آرد و گندم مانند ماکارونی ناشی از این جنگ باشد و در آینده هم که این کالاها در کل جهان افزایش می یابد در ایران هم در کنار بقیه باز افزایش می یابد.

شوک یکباره ای که در اثر نامه  وزارت صمت اتفاق افتاد و ارز 4200 را برای خریداران غیر نانوا آزاد عنوان کرد هم خیلی روی گرانی اخیر تاثیر داشته؛ با این حال این امر فعلا داخلی است و اثرات خارجی به مرور ما را درگیر خواهد کرد ولی این نامه هم اثر واقعی و هم اثر روانی داشته است اینکه اینچنین نامه هایی از طریق فضای مجازی منتشر می شود حتی اگر اثرات واقعی نداشته باشد اما جو روانی روی مردم موجب می شود مردم به لحاظ روانی هجوم ببرند و  تقاضا به نسبت موجودی فزونی یابد حتی قبل از آنکه هزینه ها از کنار آزادسازی ارز  زیاد شود و شاهدیم قیمت  آرد 3 تا 4 برابری هستیم و تولیدکننده هم یا ذخیره می کند یا به نرخ چند برابری می فروشد.

راهکار عملیاتی برای جبران یا مدیریت چنین وضعیتی چیست؟

به نظر می رسد  راهکارهای کابینه خیلی برای چنین وضعیتی قوی نیست و وعده هایی داده می شود که خود این وعده ها تاثیر منفی روی عرضه و تقاضا دارد و از طرف دیگر هم به لحاظ  مالی هنوز دست دولت باز نیست که بتواند مشکلات را حل کند. به نظر می رسد راه  فوری ادامه تلاش برای رفع تحریم ها و به سمت تجارت خارجی رفتن است، چه بخواهیم چه نخواهیم  اقتصاد ایران وابستگی بالایی به تجارت جهانی دارد؛ هم نیاز به فروش نفت داریم و هم  بخش تولید به آن نیاز دارند چنانچه 80 درصد واردات ما کالاهای وارداتی و سرمایه ای است لذا اگر این رقم را در نظر بگیریم  بخش تولید ما با ارز کار می کند و افزایش نرخ ارز نرخ تولید را هم افزایش می دهد.

 اگر تحریم هم باشیم که هم نمی توانیم کالاها را صادر کنیم و هم واردات را به خوبی انجام دهیم و هزینه حمل و نقل های مالی هم به دلیل  اف ای تی افی که در سیستم بانکی رایج نیست پر هزینه تر مبالغ را جابجا می کند. لذا وابستگی به تجارت خارجی از دو سه جنبه برایمان  مشکل ایجاد کرده یکی همین افزایش تحریم و وابستگی بخش تولید و مصرف  و یکی هم همین وابستگی حمل و نقل وجوه ناشی از صادرات که مجموع اینها زمینه افزایش نرخ ها را فراهم می کند.