پس از بحران اوکراین کشورهای غربی یکی پس از دیگری تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال کردند؛ اما عواقب تحریم‌ها و اینکه واقعاً چه کسانی به آن آسیب می‌رسانند، کامل بررسی نشده است. این موارد نشانه‌های روشنی از فقدان آینده نگری و مهمتر از آن مظهر استیصال بود و اکنون در کشورهای اتحادیه اروپا واژه رکود آشکارا به کار می‌رود، به طوری که قیمت گاز در اروپا دو برابر بیشتر از کشورهای آسیایی و ۱۰ برابر بیشتر از آمریکاست. همچنین قیمت برق در بسیاری از کشورهای اروپایی بسیار بالاست.

رئیس کمیسیون اروپا همچنان بر تصویب طرحی سختگیرانه برای جایگزینی کامل گاز روسیه در کوتاه مدت تأکید می‌کند، اما این طرح بر انسجام اتحادیه اروپا و روابط آن نه تنها با روسیه بلکه دیگر صادرکنندگان عمده گاز تأثیر خواهد گذاشت

قبل از بحران اوکراین، اروپا ۴۰ درصد گاز و یک سوم نیاز خود به نفت را از روسیه می‌خرید. در واقع روسیه با عامل انرژی اروپا را کنترل می‌کرد و حال کمبود انرژی به نخستین چالش اروپا تبدیل شده است. کشورهای اروپایی اعلام کرده‌اند منابع انرژی خود را متنوع خواهند کرد و از طرح‌های انرژی سبز که پیشتر برنامه‌ریزی کرده بودند، صرف نظر می‌کنند. همچین قصد دارند موقت به طرح‌های قبلی باز‌گردند، اما تغییر آن در کوتاه مدت ممکن به نظر نمی‌آید. به عنوان نمونه آلمان برای روی آوردن به زغال سنگ، مجوز اضطراری احداث نیروگاه زغال سنگ صادر کرد.

در این میان امکان تأمین انرژی از کشورهای جایگزین وجود دارد، اما هزینه گاز طبیعی مایع (LNG)  چندین برابر گاز عرضه شده از روسیه است. همچنین قیمت برق در حال حاضر افزایش یافته و ناتوانی در تأمین گاز کافی باعث افزایش بیشتر هزینه‌ها در این زمینه خواهد شد.

سرنوشت اروپا چه خواهد شد؟

با نزدیک شدن به فصل زمستان که نشان دهنده اوج نیاز اروپا به گاز است، به نظر می‌آید نبرد اتحادیه اروپا و روسیه تشدید شود. مسکو گاز ۱۳ کشور اروپایی را به طور کامل یا جزئی قطع کرده است، اما بروکسل به سمت محدود کردن قیمت گاز و توسعه برنامه ریاضتی برای مقابله با زمستان سخت پیش می‌رود.

هرچند اتحادیه اروپا توانسته از میزان پر کردن مخازن گاز فراتر رود و هدف مشخص شده که ۸۰ درصد بود به ۸۴ درصد رسیده است، اما اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا باور دارد این  میزان کافی نیست، زیرا این نسبت تنها به اروپا اجازه می‌دهد سه ماه دوام بیاورد. فون در لاین برای مقابله با کمبود گاز روی آمریکا، نروژ و الجزایر حساب باز می‌کند تا اروپا را در بلندمدت گرم نگه دارد.

رئیس کمیسیون اروپا همچنان بر تصویب طرحی سختگیرانه برای جایگزینی کامل گاز روسیه در کوتاه مدت تأکید می‌کند، اما این طرح بر انسجام اتحادیه اروپا و روابط آن نه تنها با روسیه بلکه دیگر صادرکنندگان عمده گاز تأثیر خواهد گذاشت. فون در لاین پیشنهاد می‌کند سقفی برای قیمت گاز روسیه تعیین شود، در حالی که سایر کشورها مانند ایتالیا قیمت گذاری سقف گاز را برای همه کشورها مانند آمریکا، نروژ، الجزایر، قطر و جمهوری آذربایجان خواستار هستند.

در همین راستا، یکی از برجسته‌ترین مسئولان اتحادیه اروپا اعلام کرده است، کشورهای این اتحادیه می‌توانند از ۲۲۵ میلیارد یورو وام استفاده نشده از صندوق بازیابی اتحادیه برای رفع مشکلات انرژی استفاده کنند. در سال ۲۰۲۰ کشورهای اتحادیه اروپا با تشکیل صندوق بازیابی، به عنوان بسته نجات کشورهای آسیب دیده از شیوع کرونا موافقت کردند و در سال ۲۰۲۱ این صندوق با حدود ۸۰۰ میلیارد یورو راه‌اندازی شد. با خروج از شیوع کرونا، ۲۷ کشور اتحادیه اروپا می‌توانند از مزایای این صندوق استفاده و برای مقابله با بحران انرژی وام دریافت کنند.

رؤیای اروپایی ها

یک شرکت هلندی اعلام کرده است، در حال حاضر چهار برابر قیمت سال قبل برای گاز طبیعی پول می‌پردازد و با توجه به قیمت بالای انرژی، احتمالاً در زمستان آینده تولید خود را ۵۰ درصد کاهش دهد. بیشتر کشورهای اتحادیه اروپا از رسیدن قیمت انرژی به هشت برابر قیمت سال گذشته رنج می‌برند و در این میان آلمان و هلند در حال تجربه افزایش سرسام آور قیمت انرژی هستند. در آلمان قیمت برق به یک هزار و 50 یورو در هر مگاوات ساعت رسید، البته در ماه گذشته به ۶۱۰ یورو در هر مگاوات ساعت کاهش یافته بود. این در حالی است که قیمت هرمگاوات ساعت در سال گذشته فقط حدود ۸۵ یورو بود و هلند سیاست کاهش تقاضا را دنبال می‌کند.

بسیاری از کشورهای اروپایی با تعیین سقف قیمت یا ارائه کمک‌های نقدی مستقیم به خانواده‌ها و شرکت‌های آسیب دیده، یکجانبه برای مقابله با بحران انرژی حرکت می‌کنند؛ اما در اتحادیه اروپا به عنوان یک کل، این توافق وجود دارد که بازار انرژی اروپا باید به طور کامل و به سرعت بازسازی شود. سران اتحادیه امیدوارند اوایل سال آینده میلادی این کار را انجام دهند، اما هیچ یک از این اقدامات پایه و اساس راه حل بلندمدت مناسب برای بحران انرژی اروپا نیست.

واقعیت این است که مشکل انرژی اروپا یک روزه شکل نگرفته است و بنابراین حل آن در یک روز نخواهد بود. گرچه سیاستمداران اروپایی بحران انرژی را ناشی از بحران اوکراین می‌دانند، اما ریشه‌های مشکل عمیق‌تر از آن است. سال‌ها پیش اتحادیه اروپا متعهد شد به انرژی‌های تجدیدپذیر روی بیاورد، اما آلمان، اتریش، ایتالیا و هلند به سرعت به نیروگاه‌های زغال‌سنگ بازمی‌گردند تا استفاده از گاز طبیعی را کاهش دهند.

کارشناسان آلمانی معتقدند دولت ائتلافی در تلاش است با زغال سنگ زمان بخرد، بنابراین نمی‌تواند راه حل‌های بلندمدت پایدارتری ارائه دهد. اگر دولت‌های اروپایی به جای طرح‌هایی مبتنی بر «رؤیاهای روزانه»، برنامه‌های منطقی برای مقابله با پرونده انرژی تدوین می‌کردند، اروپا می‌توانست از بحران انرژی کنونی جلوگیری کند.

طرح‌های غیرواقعی

طرح‌های اروپایی بر این استوار بود که مصرف‌کنندگان در ازای حفظ محیط ‌زیست، قیمت‌های بالاتر برای برق بپردازند. علاوه بر این، امیدوار بودند میزان تولید انرژی خورشیدی و بادی به سرعت افزایش یابد و از امنیت انرژی اطمینان حاصل شود که آن نیز نتوانست به اهداف مدنظر برسد.

واقعیت این است که مشکل انرژی اروپا یک روزه شکل نگرفته است و بنابراین حل آن در یک روز نخواهد بود. گرچه سیاستمداران اروپایی بحران انرژی را ناشی از بحران اوکراین می‌دانند، اما ریشه‌های مشکل عمیق‌تر از آن است

حتی طرح فون در لاین هم مدنظر کشورهای اروپایی نیست، به ویژه در رابطه با سقف قیمت گاز روسیه که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور تهدید به توقف دائمی عرضه انرژی به اروپا می‌کند. کشورهای اروپای شرقی یا کشورهای غیر ساحلی مانند اتریش و لهستان نگران هستند سقف قیمت گاز به قطع دائمی گاز طبیعی روسیه منجر شود، آن هم در زمانی که زیرساخت کافی برای واردات گاز مایع از آمریکا یا سایر کشورها وجود ندارد. در این صورت برای تولید برق و رفع نیاز کارخانه‌های خود بازتاب منفی خواهند داشت.

مجارستان یکی از کشورهای اتحادیه اروپاست که ایده محدود کردن قیمت گاز روسیه یا حتی کاهش مقادیر وارداتی آن از مسیر خطوط لوله را رد می‌کند. این وضعیت باعث تعمیق شکاف میان کشورهای اتحادیه اروپا به ویژه میان کشورهایی که مخازن خود را با بیش از ۸۰ درصد گاز پر کرده‌اند و جایگزینی برای واردات گاز از سایر کشورها دارند و کشورهای اروپایی که زیرساخت‌های لازم را ندارند، می‌شود.

همچنین صحبت درباره سقف گاز طبیعی غیرروسی باعث ایجاد بحران با نروژ و آمریکا، دو صادرکننده بزرگ به اتحادیه اروپا می‌شود؛ به ویژه اینکه با اصول اقتصاد بازار در تضاد است که قیمت‌ها بر مبنای عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. نروژ که پس از کاهش گاز روسیه به بزرگترین صادرکننده گاز به اروپا تبدیل شده است، امکان تعیین قیمت گاز را با توجه به تقاضای زیاد برای آن زیر سؤال برد؛ به طوری که یوناس گار استوره، نخست وزیر نروژ پس از تماس تلفنی با رئیس کمیسیون اروپا گفت، تحمیل حداکثر قیمت موضوع اصلی، یعنی کمبود گاز در اروپا را تغییر نمی‌دهد.

بهره سخن

وزیر انرژی بلژیک گفته است، «اگر اتحادیه اروپا قیمت گاز را تحت کنترل نگیرد، زمستان‌های چند سال آینده وحشتناک خواهد بود که مردم اروپا نمی‌توانند آن را برای مدت طولانی تحمل کنند».

گرانی ناشی از افزایش قیمت انرژی، مردم کشورهای اروپایی را که هم اکنون در تنگنا قرار دارند، به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد، به طوری که افزایش قیمت‌ها باعث شروع واکنش عمومی شده است، به عنوان نمونه مردم معترض ۱۲ شهر نروژ به خیابان‌ها آمدند و به افزایش قیمت برق واکنش نشان دادند.

به دلیل تورم و هزینه‌های بالای زندگی، حتی در کشورهایی با اقتصاد قوی مانند انگلیس، آلمان، اسپانیا و هلند کارمندان بخش‌های مختلف به طور مکرر دست به اعتصاب می‌زنند. به نظر می‌آید اروپا از این پس با ناآرامی های اجتماعی دست و پنجه نرم کند که جایگاه سران اروپایی را به چالش خواهد کشید و آنها باید پاسخگوی آینده‌نگر نبودن خود باشند.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا مخالف فروش ارزان گاز روسیه به اروپا بود، در عوض می‌خواست اروپا از آمریکا گاز بخرد. پیش از بحران اوکراین نیز جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا بارها اعلام کرده بود قصد اعزام نیرو به اوکراین ندارند و حال آمریکا به دور از خطر جنگ، علاوه بر درآمد حاصل از فروش تسلیحات، از صادرات منابع انرژی به اروپا نیز بهره می‌برد.