چرا ایران بر عدم‌تغییردر مرزهای خود با همسایگان شمالی اصرار دارد؟

در اواسط هفته گذشته جمهوری آذربایجان و ترکیه اقدام به برگزاری رزمایش نظامی با نام «مشت برادری» در نواحی مرزی با ایران از جمله در شهرهای باکو و مناطق آستارا، جبرئیل و ایمیشلی برگزار کرد. بنا بر آنچه که رسانه‌های آذربایجانی بر آن تاکید شد، این رزمایش در پاسخ به رزمایش اخیر نیروهای مسلح کشورمان در مرزهای آذربایجان صورت گرفته است.
اگر بخواهیم به شکل ساده به توصیف منطقه قفقاز جنوبی بپردازیم، این منطقه متشکل از سه کشور آذربایجان، ارمنستان و گرجستان است که از سمت شمال با روسیه و از سمت جنوب با ایران هم‌مرز هستند. سرزمین آذربایجان نیز در دو بخش نخجوان و سرزمین اصلی به پایتختی شهر باکو است که توسط بخشی از خاک ارمنستان منقطع شده است.
بیشتر قفقاز جنوبی معمولاً تحت سلطه مستقیم امپراتوری‌های مختلف مستقر در ایران بوده است. در طول قرن نوزدهم، ایران قاجار مجبور شد این منطقه (در کنار قلمروهای خود در داغستان، قفقاز شمالی) را در نتیجه دو جنگ روسیه و ایران در آن قرن به‌طور غیرقابل برگشت به امپراتوری روسیه واگذار کند.
پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان و ارمنستان، منطقه قره‌باغ همواره مورد مناقشه این دو همسایه‌ی شمالی کشورمان بوده است.
اولین نبرد در منطقه قره‌باغ
اولین دوره جنگ قره‌باغ با امضا قرارداد آتش‌بس بیشکک در سال ۱۹۹۴، به پایان رسید و قره‌باغ کوهستانی و شهرهای اطراف آن، اعم از آغ‌دام، جبرئیل، فضولی، کلبجر، قبادلی، لاچین و زنگلان که قلمرو شناخته شده بین‌المللی جمهوری آذربایجان از سوی جامعه بین‌المللی است، به تصرف ارمنستان درآمد.
این درگیری‌ها ناشی از اختلافات در مورد منطقه ناگورنو قره‌باغ است که قلمرو شناخته شده بین‌المللی آذربایجان توسط جامعه بین‌المللی است، این منطقه در حال حاضر توسط جمهوری آرتساخ اداره می‌شود.
اما در سال ۲۰۲۰ پس از آنکه سال‌ها جمهوری آذربایجان به لطف برخورداری از فروش منابع انرژی توانست ارتش خود را در برابر ارتش ارمنستان نیرومندتر سازد، اقدام به اجرای عملیات نظامی در این منطقه کرد که سرانجام در ۹ نوامبر همان سال، الهام علی‌اف، ولادیمیر پوتین و نیکول پاشینیان، رؤسای جمهور آذربایجان و روسیه و نخست‌وزیر ارمنستان، بیانیه مشترکی را امضا کردند، که به‌موجب آن از ساعت ۰۰:۰۰ به وقت مسکو درگیری‌ها در قره‌باغ به پایان رسید و آتش‌بس کامل برقرار شد
در نتیجه این جنگ موقعیت ارمنستان و ارتباط زمینی ایران تا حدودی در وضعیت نامعلوم قرار گرفت. از طرف دیگر رژیم صهیونیستی توانسته است در جمهوری آذربایجان نفوذ کند که همین مساله نیز می‌تواند تهدیدی برای امنیت ایران باشد.
وابستگی باکو به تسلیحات نظامی صهیونیست‌ها
رژیم صهیونیستی منبع ۶۹ درصد از تسلیحات وارداتی آذربایجان در پنج سال گذشته بوده است و پهپادهای این کشور نقش مهمی در نبرد جنگ بین ارمنستان و آذربایجان بازی کردند.
از طرف دیگر مسیر استراتژیک کالا، ورود به منطقه اقتصادی اوراسیا و اتصال به اروپا اهمیت راهبردی این منطقه را دو چندان کرده است. اما پس از جنگ و درگیری‌هایی که در قره‌باغ میان آذربایجان و ارمنستان صورت گرفت و منجر به تفاهم و آتش بس با وساطت روسیه شد، شاهد تنش‌ها و درگیری‌های گاه و بیگاه در این منطقه بودیم تا اینکه چند ماه گذشته مساله مرزی میان دو کشور بار دیگر آتش تنش را شعله‌ور کرده است و طرف آذربایجانی نیز در برهه‌های زمانی متعددی از ورود کامیون‌های ایرانی از مسیر همیشگی ممانعت به عمل آورد.
جمهوری آذربایجان با حمایت و تحریک ترکیه و رژیم صهیونیستی به دنبال ایجاد دالان و تصرف بخش‌هایی از خاک ارمنستان برای ارتباط مستقیم با نخجوان است که در صورت وقوع این رخداد، عملاً ارتباط زمینی ایران با ارمنستان قطع می‌شود و راه دسترسی کشورمان با دریای سیاه، منطقه اوراسیا و اروپا دچار مخاطرات فراوانی می‌گردد.
رهبر انقلاب: گر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد
جمهوری اسلامی ایران همواره در ماه‌های گذشته نسبت به عدم پذیرش تغییر در مرزهای خود به صراحت هشدار داده است. همچنین در جریان دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه با حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، این موضع صریح ایران به وی گوشزد شد.
رهبر انقلاب در این دیدار با ابراز خرسندی از بازگشت قره‌باغ به آذربایجان، گفتند: البته اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است.
در جریان سفر اخیر حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان به ایروان پایتخت ارمنستان نیز کنسولگری کشورمان در شهر قاپان واقع در مرکز استان سیونیک ارمنستان افتتاح شد. این استان در مرز با کشورمان قرار گرفته است و در فاصله‌ی سه ساعته از تبریز قرار دارد.
بنابر روایت خبرنگار اعزامی مهر، امیرعبداللهیان در دومین روز از حضور خود در ارمنستان در یک سفر زمینی ۵ ساعته از ایروان عازم قاپان شد و به صورت مشترک با آرارات میرزویان وزیر امور خارجه جمهوری ارمنستان سرکنسولگری ایران در این شهر را افتتاح کرد. شاید بتوان سفر زمینی امیرعبداللهیان را به عنوان یک پیام صریح و هوشمندانه برای بیان اهمیت ارتباط زمینی بین کشورمان و ایروان دانست.
امیرعبداللهیان: ایران هرگونه تغییر ژئوپولتیک در منطقه را تحمل نمی‌کند و آن را خط قرمز خود می‌داند
امیرعبداللهیان در جریان افتتاح این سرکنسوگری تاکید کرد: با نگاه به مباحث اقتصادی، توسعه همکاری‌ها با کشور ارمنستان و همچنین تقویت مسیر ترانزیتی شمال - جنوب که از اولویت‌های دولت سیزدهم است، تصمیم گرفته شد در مرکز استان سیونیک ارمنستان کنسولگری داشته باشیم.
وی در ادامه افزود: احترام به تمامیت ارضی کشورهای حوزه قفقاز باید به‌عنوان اصل قرار گیرد و ایران نگرانی خود را از حضور نیروهای خارجی در این منطقه به صراحت اعلام کرده است. ایران هرگونه تغییر ژئوپولتیک در منطقه را تحمل نمی‌کند و آن را خط قرمز خود می‌داند و برای جلوگیری از آن تلاش خواهد کرد.
اهمیت تهدید حضور ناتو در آسیای مرکزی و دریای خزر
البته تغییر در مرزهای ژئوپلتیک منطقه صرفاً بر ایران و قفقاز جنوبی مؤثر نیست، بلکه با اتصال مستقیم جمهوری آذربایجان به ترکیه از طریق نخجوان، عملاً راه دسترسی و حضور ناتو در دریای خزر باز می‌شود و این مسئله می‌تواند تبعات امنیتی گسترده‌ای برای کشورهای ساحلی دریای خزر و آسیای مرکزی داشته باشد. شاید بیش‌ترین ضرر نیز سهم روسیه باشد که در سایه غفلت نسبت به مسائل قفقاز، ناتو بتواند خود را به راحتی به عقبه‌ی این کشور در آسیای مرکزی برساند.
به نظر می‌رسد تحرکات ترکیه برای تشویق آذربایجان به ایجاد مناقشه جدید نیز به همین دلیل است و اردوغان در سودای بسط مناطق تحت نفوذ خود، نگاه ویژه‌ای به آسیای مرکزی دارد و این امر را می‌توان در جریان برگزاری اجلاس اخیر کشورهای ترک زبان در سمرقند، مشاهده کرد.
برای بررسی بیشتر ترتیبات امنیتی در منطقه قفقاز جنوبی با یکی از کارشناسان مسائل بین المللی به گفتگو پرداختیم.
در همین راستا سید رضا صدرالحسینی کارشناس مسائل منطقه‌ای در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص ترتیبات امنیتی در منطقه قفقاز گفت: یکی از مسائل با اهمیت در منطقه قفقاز مربوط به مشارکت کشورهای همسایه در تأمین امنیت عمومی این منطقه است. نباید سوابق تاریخی کشورهای این منطقه را فراموش کنیم و علی‌رغم استقلال این کشورها، وابستگی‌های مختلفی که این کشورها به مرکز خود یعنی روسیه دارند، یکی از مؤلفه‌های اساسی برای تقویت امنیت عمومی در منطقه قفقاز به شمار می‌آید.
وی افزود: همسایگان بزرگ همچون روسیه و جمهوری اسلامی ایران با کمک کشورهای کوچک منطقه می‌توانند به یک ترتیبات امنیتی مشترک تعریف کنند و بر همین اساس توانمندی‌های منطقه‌ای خود را برای تأمین منافع ملی همه کشورهای منطقه به کار گیرند.
این تحلیلگر مسائل بین الملل در ادامه تصریح کرد: متأسفانه برخی از این کشورهای کوچک منطقه با توجه به وابستگی‌های موهومی که بعضی از کشورهای فرامنطقه‌ای برای آنها تعریف کردند، مسائل همسایگی را کمتر مورد توجه قرار می‌دهند و تلاششان این است که بتوانند با کمک آن کشورها، پیوندهای غیر منطقه‌ای برای خود تعریف کنند که از جمله این اقدامات نزدیک شدن کشور آذربایجان به کشور ترکیه و تحت فشار قرار دادن برخی از کشورهای منطقه همچون ارمنستان است لذا انجام رزمایش‌های نظامی قطعاً برای حفظ امنیت منطقه نمی‌تواند مؤثر واقع شود.
صدرالحسینی همچنین تصریح کرد: یکی از موضوعات با اهمیت در این منطقه، وجود ترتیبات منطقه‌ای ایجاد امنیت با حضور همه کشورها علیرغم اختلافات مرزی که بین برخی از کشورها از جمله ارمنستان و آذربایجان وجود داشته باشد، است.
وی افزود: با توجه به سوابق تاریخی قطعاً موضوع امنیت در منطقه با محوریت گفتگو قابل حل است. بنابراین اینکه برخی از کشورهای منطقه تلاش می‌کند که دست نیاز خود را در حوزه مسائل امنیتی و نظامی به فضای خارج از منطقه دراز کنند، قطعاً سازنده نخواهد بود و حتی اگر به افکار عمومی و جمعیت مردم خود مراجعه داشته باشند، متوجه خطا بودن برخی از راهبردهای امنیتی و نظامی خود خواهند شد.
این کارشناس مسائل بین المللی در ادامه با تشریح طرح‌های مطلوب برای نظام امنیتی در منطقه قفقاز گفت: طرح روشن جمهوری اسلامی ایجاد امنیت پایدار منطقه‌ای با مشارکت همه کشورهای در این منطقه است و بر این مسئله نیز اصرار دارد.
صدرالحسینی: هیچ ملتی تغییر در مرزهای خود را نمی‌پذیرد
وی افزود: یکی از مسائل با اهمیت این موضوع این است که همه ترتیبات امنیتی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و مرزی بر اساس سوابق تاریخی و شرایط جغرافیایی قرون گذشته تا کنون است. بنابراین هرگونه تغییر شکل در مرزها می‌تواند بر تغییرات ژئوپلیتیک کل منطقه تأثیر داشته باشد.
صدرالحسینی در پایان با اشاره به مواضع رسمی کشورمان در خصوص عدم پذیرش تغییر در وضعیت مرزها گفت: واقعیت امر این است که هیچ کشوری، دولتی و ملتی به هیچ عنوان تغییر در مرزهای خود را نمی‌پذیرد و سابقه جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ این را ثابت کرد که تغییرات ژئوپلیتیک در مرزهای خود را پذیرا نخواهد بود.
منبع: مهـــر