سپر ستاره‌ای

دنیای فناوری با سرعت قابل توجه و بالایی در حال تغییر و تحول است و این سرعت به حدی بالاست که برخی صاحب‌نظران حوزه فناوری مدعی منقضی شدن «قانون مور» شده‌اند!
قانون مور(Moore’s Law) یکی از مفاهیم اصلی در فناوری اطلاعات و ارتباطات است و بر مبنای آن هر دو سال باید سرعت پردازشی یا توان پردازشی کلی در پردازنده‌ها دو برابر شود. تبعیت از قانون مور در دهه‌های گذشته باعث افزایش تعداد ترانزیستورها در تراشه‌ها و بهبود قدرت پردازشی آنها شده که نتیجه آن توسعه روزافزون فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بوده است که نمود ملموس آن را می‌توان در تلفن‌های همراه هوشمندی امروزی مشاهده کرد که توان پردازشی اغلب آنها چندین برابر بیشتر از قدرتمندترین رایانه‌های یک دهه قبل است.
باید به این نکته توجه داشت که در طول حداقل دو دهه گذشته توسعه سریع فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی زمینه ساز وقوع تحولات اجتماعی گسترده‌ای در جوامع بشری شده است که به تبع آن سازوکارهای حکمرانی نیز تحول یافته و متناسب با تغییرات اجتماعی شکل گرفته در پی توسعه عمومی فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی تکامل یافته‌اند.
برای نمونه، در ابتدای دهه 80 خورشیدی صحبت از روستا، شهر و دولت الکترونیکی امری فانتزی و نمایشگاهی در نظر گرفته می‌شد؛ اما با گذشت کمتر از دو دهه، امروزه بخش قابل توجهی از روستا‌ها و شهرهای کشورمان تحت پوشش اینترنت نسل چهارم قرار دارند و دولت نیز با تکیه بر زیرساخت دولت الکترونیکی بیش از 5 هزار خدمت خود را به صورت الکترونیکی به شهروندان ارائه می‌دهد.
با عنایت به آنچه بیان شد، به واسطه توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی نحوه دسترسی به اینترنت نیز دچار تحولات گسترده‌ای شده و فناوری‌هایی، مانند ADSL در حال سپرده شدن به موزه تاریخ فناوری هستند؛ چرا که با توجه به توسعه فناوری نسل پنجم و همچنین برنامه‌ریزی صورت گرفته برای تولید فناوری نسل ششم و افزون بر این رقابت جهانی بر سر ارائه اینترنت پهن باند ماهواره‌ای دسترسی به اینترنت پر سرعت فارغ از زمان و مکان برای تمام ساکنان کره زمین ممکن خواهد بود!
همانگونه که مشخص است، عمده بازیگران فعال در عرصه توسعه فناوری‌های ارتباطی، به ویژه اینترنت ماهواره‌ای در خاک ایالات متحده مستقر بوده یا سرمایه‌گذاران اصلی آنها تابعیت و هویت آمریکایی دارند و بارها مشخص شده است که این شرکت‌ها همسویی و هماهنگی بالایی با سیاست‌های راهبردی کاخ سفید در حوزه سیاست خارجی دارند که در این رابطه تاکنون اسناد قابل توجهی از سوی افشاگران آمریکایی، از جمله «ویکی‌لیکس» منتشر شده است؛ لذا طی سالیان گذشته همواره صاحب‌نظران حوزه فناوری درباره تهدیدات و پیامدهای شکل‌گیری نظام سلطه فناور پایه آمریکایی در جهان هشدار داده‌اند.
بدون شک، از دست رفتن امکان «حکمرانی» داده یکی از مهم‌ترین تهدیدات پیش روی ناشی از فراگیری فناوری اینترنت ماهواره‌ای تحت تسلط شرکت‌های آمریکایی است که بی‌توجهی به آن می‌تواند سایر جنبه‌های حکمرانی کشورها را با چالش روبه‌رو کند.
حکمرانی داده را می‌توان به منزله نحوه نظارت بر داده‌های خود توصیف کرد. این مفهوم و چارچوب نظری تبیین‌کننده آن به مرور و در سه دهه گذشته تعریف شده است؛ چرا که در طی سه دهه اخیر فناوری اطلاعات به تدریج از یک خدمات لوکس سازمانی به یک نیاز ضروری و محوری برای تمامی فعالیت‌ها تبدیل شده است و از همین‌ رو دولت‌ها بیش از هر زمانی نیازمند تدابیر و راهکارهایی برای سیاست‌گذاری و راهبری داده‌های تبادل شده در فضای مجازی هستند.
در چند سال اخیر و به مدد رشد شبکه‌های اجتماعی، تلفن‌های همراه هوشمند، حسگرهای مختلف و سایر فناوری‌های حوزه اینترنت اشیا، دوربین‌های نظارتی، صفحات وب و نیز توسعه نرم‌افزارهای سازمانی، نرخ تولید داده و به تبع آن حجم داده‌های تولید شده در جوامع مختلف را با جهش عظیمی مواجه کرده است؛ داده‌هایی که افزون بر نیاز به ذخیره و پردازش، نیازها و ضرورت‌های جدیدی را هم با خود به ارمغان آورده‌اند.
برای نمونه، اینکه داده‌ها چگونه ذخیره شوند، چگونه در دسترس افراد مناسب قرار گیرند، چگونه کیفیت آنها کنترل شود، با چه ابزارهایی آنها را تحلیل کنیم و مسائلی از این دست؛ سبب به وجود آمدن شاخه جدیدی در علم داده به نام «حکمرانی یا راهبری داده» شده است. همه داستان حکمرانی داده این است که داده‌های جمع‌آوری شده در یک جامعه، چگونه مدیریت و اداره شوند؟
پر واضح است که حکمرانی داده در دسترس فرد، سازمان یا دولتی است که بر زیرساخت و کانال‌های تولید و تبادل اطلاعات کنترل و نظارت دارد؛ لذا فراگیری اینترنت ماهواره‌ای از طریق شرکت‌های آمریکایی تهدیدی جدی علیه امکان حکمرانی داده از سوی دولت‌های مستقل به شمار می‌آید؛ چرا که بستر ارائه خدمات تماماً در اختیار طرف آمریکایی است؛ پس عملاً دولت‌ها امکان اعمال حکمرانی بر این بستر ارتباطی نوظهور را ندارند!
فرای این تهدید، طی هفته گذشته شرکت آمریکایی «اسپیس ایکس» از سرویس جدید اینترنت ماهواره‌ای رمزگذاری شده‌ خود با نام «استارشیلد»(Starshield) رونمایی کرد.
بنا بر ادعای شرکت اسپیس ایکس، ارتباطات مبتنی بر استارشیلد یا «سپر ستاره‌ای» از رمزنگاری و امنیت بالایی برخوردار هستند؛ لذا دولت‌ها نیز در ردیف مشتریان هدف این فناوری قرار گرفته‌اند! البته همانگونه که مشخص است هیچ دولت مستقلی با نظر به منافع ملی خود حاضر نیست امکان حکمرانی داده را از خود سلب کرده و با استفاده از سپر ستاره‌ای آن را تقدیم طرف آمریکایی کند، پس هدف از معرفی فناوری سپر ستاره‌ای چیست؟
با توجه به اطلاعات موجود به نظر می‌رسد، شرکت‌های آمریکایی در چارچوب سیاست شکل‌دهی نظم نوین جهان به دنبال افزایش ضریب نفوذ اینترنت ماهواره‌ای در کشورهای مستقل و ناسازگار با منافع نظام سلطه هستند؛ بنابراین، طرح و برجسته‌سازی نوع جدید و رمزنگاری شده اینترنت ماهواره‌ای تلاشی برای افزایش جلب اعتماد کاربران ساکن در چنین کشورهایی است؛ چرا که بدون وجود تضمین‌هایی مبنی بر غیر قابل شنود بودن ارتباطات ماهواره‌ای بعید است که کاربران زیادی، به ویژه در کشورهایی، مانند چین ریسک خرید و استفاده از این نوع فناوری ارتباطی را بپذیرند.
علاوه بر این، تأکید بر سطح بالای رمزنگاری به نوبه خود یک حربه روانی برای افزایش اعتماد کاربران به این خدمات ارتباطی و در نتیجه تولید و تبادل حجم بیشتری از اطلاعات حساس در این بستر ارتباطی است.
در پایان، نظر به سرعت بالای توسعه فناوری‌ اطلاعات و ارتباطات در جهان باید به سیاست‌گذاران عرصه فناوری کشورمان توصیه کرد که پیش از فراگیری اینترنت ماهواره‌ای در کشور تدبیری هوشمندانه برای حراست و حفاظت از حق و امکان حکمرانی داده در کشورمان اتخاذ کنند.