چرا براندازان پس از توافق ایران با عربستان در افق محو شدند؟

روز گذشته مساعد محمد بن العبیان در کنار دریابان شمخانی ایستاده و با یکدیگر عکس یادگاری گرفتند، انتشار این تصویر هماره با صدور یک بیانیه تفاهم گره مذاکرات میان تهران و ریاض را بازکرده است.

مذاکره‌کننده ارشد سعودی پس از پایان دور ششم از گفتگوهای محرمانه میان ایران و عربستان در یک اطلاعیه نوشته است که به‌زودی سفارتخانه‌های دو کشور ظرف دو ماه آینده بازگشایی‌شده و توافقات امنیتی، علمی، فرهنگی، صنعتی و تجاری که حدود ۲۵ سال قبل امضاشده بود، دوباره احیا خواهد شد.

در سیاست عربستان مساعد العبیان به‌عنوان یک نیروی کهنه‌کار امنیتی شناخته می‌شود او فرزند محمد العیبان معمار سازمان استخبارات سعودی بوده و عضو دائم مذاکره‌کننده ارشد هیئت سعودی برای حل‌وفصل بحران میان برادران عربی (قطر، امارات و عربستان) نیز بوده است. مساعد العبیان همچنین از مؤسسان مرکز جهانی گفتگوی بین ادیان ملک عبدالله نیز هست، انتخاب او به‌عنوان مسئول مذاکرات میان ایران و عربستان نشان از مدل و رویکرد ریاض در برخورد با تهران نیز دارد.

بن‌بست شکنی رئیسی در چین

ماجرای مذاکرات میان ایران و عربستان نزدیک به هفت سال طول کشیده است، این گفتگوها بارها تا مرز توقف و ترک میز از سوی طرفین پیش رفته است! جنگ یمن، نقش آمریکا در منطقه و نیز مدل مواجه شیوخ عرب با رژیم صهیونیستی طی توافق آبراهام ازجمله نقاط مهم اختلاف میان دو کشور در سال‌های اخیر بوده است.

اما سیگنال‌های ارتباط دوباره برای رسیدن به توافق نهایی یک ماه پیش شکل گرفت؛ در آن زمان وزیر امور خارجه ایران در حاشیه اجلاس سران عراق در اردن با همتای سعودی خود دیدار کرد. پس‌ازآن وزیر امور خارجه ایران در توئیتی به زبان عربی نوشت که من در کنفرانس بغداد - ۲ در اردن شرکت کردم تا بر حمایت خود از عراق تأکید کنم. در حاشیه این دیدار هم‌چنین فرصتی برای دیدار با برخی از همتایان‌ام ازجمله وزرای خارجه عمان، قطر، عراق، کویت و عربستان سعودی فراهم شد و وزیر سعودی به من نسبت به آمادگی کشورش برای ادامه گفتگو با ایران اطمینان داد.

در آن زمان حسین امیر عبداللهیان جزئیات بیشتری از گفتگو با مقامات عربستان ارائه نکرد و سعودی‌ها نیز بلافاصله به آن توئیت پاسخ ندادند؛ اما سه ماه پیش از آن و در زمان اغتشاشات در ایران، فیصل بن فرحان آل سعود وزیر امور خارجه عربستان سعودی به شبکه خبری فرانس ۲۴ گفته بود که ما قطعاً قصد ایجاد رابطه مثبت با همسایگان ازجمله ایران راداریم!

اما شکل‌گیری مسیر دیپلماتیک میان ایران و سعودی در امتداد سفر اخیر سید ابراهیم رئیسی، به چین شکل‌گرفته است؛ جایی که مقام‌های پکن درخواست حاکمان سعودی برای میانجیگری جهت گره‌گشایی از رابطه پرتنش تهران و ریاض را اجابت کرده و از فرصت حضور رئیسی در این سفر برای حل اختلافات ایران و عربستان بهره بردند. تهران نیز به درخواست چینی‌ها پاسخ مثبت داده و از سر حفظ قواعد همسایگی و نیز مسلمانی و همچنین پایبندی به مسیر گفتگو دور ششم مذاکرات را به یک توافق میان طرفین پیوست کرده است.

مناسبات دیپلماتیک ایران و عربستان در دی‌ماه ۱۳۹۴ پس از صدور حکم جنجالی مقام‌های سعودی مبنی بر اعدام «شیخ نمر باقر النمر»، روحانی شیعه و ورود غیرقانونی شماری از جوانان معترض ایرانی به محل سفارت عربستان در تهران رو به تیرگی رفت و دو کشور با متوقف شدن فعالیت نمایندگی‌های دیپلماتیک وارد دوره تازه‌ای از تنش و بحران شدند.

پس از اعلام قطع روابط دیپلماتیک از سوی عربستان، دولت ریاض به تحریک متحدان ریزودرشت خود پرداخته و شماری از کشورها همچون بحرین و سودان را به فراخوانی دیپلمات‌ها یا کاهش سطح رابطه با ایران تحریک کرد. البته این سیاست پس از افزایش دامنه جنگ تحمیلی یمن و گرفتار شدن عربستان در باتلاق آن و نیز بی‌اثر شدن پروژه حصر قطر به‌عنوان طرحی شکست‌خورده کنار گذاشته شد.

توافق با عربستان شامل چه مواردی است؟

پس از برگزاری مذاکرات فشرده علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و «مساعد بن‌محمد العیبان»، مشاور امنیت ملی عربستان که از ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه صورت گرفت، طرفین در یک بیانیه مشترک اعلام کردند: «جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند». این بیانیه سه‌جانبه که به امضای مقام‌های امنیتی ایران و عربستان و همچنین «وانگ یی»، عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین رسید، تصریح می‌کند: «مذاکرات تهران و ریاض بر مبنای تمایل دو طرف به حل‌وفصل اختلافات از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی و ناظر بر پیوندهای برادرانه و تأکید بر پایبندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد، منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی صورت گرفته است». تقدیر از میزبانی پکن، عراق و عمان و تلاش این کشورها برای به ثمر نشستن گفت‌وگوهای حساس تهران و ریاض محور دیگر این بیانیه سه‌جانبه بود.

دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از امضای بیانیه مشترک، سفر بهمن‌ماه «آیت‌الله رئیسی» به چین و گفت‌وگوی او با «شی جین پینگ»، رئیس‌جمهور چین را بسترساز شکل‌گیری مذاکرات جدید و جدی میان هیئت‌های ایران و عربستان سعودی اعلام کرد و گفت‌وگوهای انجام‌شده میان دو کشور را صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده خواند. شمخانی ۵ دور مذاکره اولیه انجام‌شده با عربستان سعودی را که به میزبانی عراق و عمان انجام شد، در دستیابی به توافق نهایی، مؤثر ارزیابی کرد و از تلاش این دو کشور نیز در این خصوص سپاسگزاری نمود. شمخانی علاوه بر این در یک تماس تلفنی جداگانه با «محمد شیاع السودانی»، نخست‌وزیر عراق از زحمات این کشور در میزبانی پنج دور مذاکره تهران و ریاض تقدیر کرد.

واکنش‌های مثبت و منفی به توافق با ریاض

انتشار خبر توافق تهران و ریاض موج گسترده‌ای از واکنش مقام‌های دیپلماتیک داخلی و خارجی را به همراه داشت. محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور نیز در واکنش به این تحول مهم نوشته است که سیاست همسایگی آیت‌الله رئیسی بار دیگر جواب داد. جمشیدی بابیان اینکه در مذاکرات آقای «شی» با ایشان در پکن، ابتکارهای سازنده منطقه‌ای مطرح شد که اینک به ثمر نشسته است، افزود: ترکیب سیاست همسایگی و اوراسیاگرایی هم باعث تقویت همکاری‌های اقتصادی و هم گسترش ثبات و برادری و امنیت درون‌زا بدون مداخله خارجی می‌شود.

در واکنش‌های خارجی به توافق ایران و عربستان، مقام‌های ایالات‌متحده اعلام کردند که از این رویداد استقبال می‌کنند. یک سخنگوی کاخ سفید دراین‌باره گفت: امریکا از هرگونه تلاش برای پایان دادن به جنگ یمن استقبال می‌کند. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید روز جمعه به خبرنگاران گفت که عربستان سعودی، امریکا را در جریان گفت‌وگوها با ایران گذاشته بود. وی در ادامه عنوان کرد که امریکا هیچ دخالتی در حصول این توافق نداشته است.

نفتالی بنت نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی نیز توافق تهران و ریاض را یک پیروزی سیاسی برای ایران خواند. یائیر لاپید دیگر نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی هم در واکنش تأکید کرد که این توافق شکستی تمام‌عیار برای رژیم صهیونیستی است. برخلاف ابراز نارضایتی مقام‌های صهیونیستی، عراق و عمان از توافق تهران و ریاض استقبال کرده و در بیانیه‌هایی یادآور شدند که ازسرگیری روابط دیپلماتیک به تقویت پایه‌های ثبات و امنیت در منطقه کمک می‌کند. وزارت خارجه چین نیز در بیانیه‌ای توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط را «یک پیروزی برای صلح» خواند.

محمد عبدالسلام سخنگوی جنبش انصارالله و رئیس هیئت مذاکره‌کننده یمن هم گفت که منطقه به بازگشت روابط طبیعی میان کشورهایش نیازمند است. شورای همکاری خلیج‌فارس نیز در بیانیه‌ای از ابتکار عمل چین و توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط میان دو کشور استقبال کرد.

تولد یک توافق جدید در منطقه چه معنایی دارد؟

توافق ایران و عربستان سعودی برای عادی‌سازی رابطه با توجه به زنجیره دیدارهای برگزارشده میان دو طرف در دو سال اخیر امر دور از ذهنی نبود، سیگنال‌های این توافق را مدتی پیش محمد بن سلمان ارسال کرده بود، شاهزاده سعودی گفته بود که دیگر به دنبال جنگ تمدنی با ایران نیست! این جمله را باید در کنار رجزخوانی او در ابتدای تجاوز عربستان به یمن قرارداد، جایی که او ادعا می‌کرد آتش جنگ را به داخل مرزهای ایران می‌کشاند.

توافق ایران با عربستان از زاویه دید جدید دارای چند نکته قابل‌تأمل است:

۱- احیای روابط همسایگی بدون دخالت امریکا نشان داد که توافق همه چراغ‌ها برای خروج تروریست‌ها سنتکام از منطقه را روشن کرده است.

۲- واقعیت آن است که بایدن نیز به چنین توافقی در آینده نیاز دارد. دموکرات‌ها برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آینده باید برای عربستان ثبات و امنیت بیاورد تا آل سعود را از غلتیدن در دامن جمهوری‌خواهان و لابی یهود بر حذر دارد.

۳-ابتکار جدید برای رسیدن به توافق با گذر از توافق دوجانبه به چندجانبه نشان داد که می‌توان روابط همسایگی و مسلمانی با برخی کشورها چون مصر و اردن را نیز دوباره احیا کرد.

۴-امضای توافق‌نامه میان ایران و عربستان زاویه دید جدید چین به مسئله غرب آسیا را نشان داد، پکن برای عبور از مرحله فعلی نیاز به ثبات و امنیت در منطقه دارد. هم در سفرشی به عربستان و هم در سفر هیئت چینی به ایران و هم در سفر رئیس‌جمهور به پکن، طرف چینی روی ایجاد یک سازوکار امنیتی برای جریان انرژی قابل‌عبور از هرمز تأکید کرد و این تأکید نمی‌توانست از یک سازوکار سه‌جانبه شروع نشود.

۵-ایران باید پرچم‌دار مبارزه با رژیم صهیونیستی باشد. این باعث نزدیکی ملت‌ها به ایران خواهد شده و توافق صلح آبراهام را به تاریخ الصاق خواهد کرد.

۶- توافق‌نامه با عربستان نگاه جمهوری اسلامی ایران در مرحله عبور از پیچ تاریخی را به‌خوبی نشان می‌دهد، درحالی‌که غرب سعی دارد عربستان را به‌صورت گلخانه‌ای حفظ کرده و در درون مرزهایش کنترل کند؛ ایران «هاب مقاومت» را طراحی، برنامه‌ریزی و اجرایی خواهد کرد.

۷-بزرگ‌ترین بازنده این توافق رژیم صهیونیستی است. نتانیاهو ضربه سختی دریافت کرد و علائم آن در سخنان مقامات امنیتی این رژیم جعلی قابل دریافت است. از سویی جریان برانداز ضدانقلاب که پس از اغتشاشات که دلباخته به کمک‌های خارجی بود با این توافق میان ایران و عربستان در افق محو شده است، تصویر جدید از تحرکات گروهک‌های تروریستی چون جیش‌الظلم و نیز تعین تکلیف شبکه اینترنشنال به زودی منتشر خواهد شد.

تولد یک نظم امنیتی جدید در منطقه با اتکا به قواعد همسایگی پیام‌های روشنی در خود دارد، در گزارش سالانه جامعه اطلاعاتی آمریکا درباره ایران روی به‌هم‌ریختگی امنیتی، اجتماعی و سیاسی میان ایران با همسایگان در حوزه عربی حساب ویژه بازشده و آن را دریچه‌ای برای نرمال کردن رفتار تهران ارزیابی کرده بودند. این توافق‌نامه جدید به‌طور قطعی باعث آچمز شدن محاسبات ضد ایرانی شده و جریان محاسباتی غرب را برهم خواهد زد.

برخی از کارشناسان سیاسی اعتقاددارند که توافق عربستان و ایران درزمانی انجام‌شده است که تحرکات برای بازگشت امریکا به میز مذاکرات هسته‌ای و احیای برجام افزایش‌یافته است. با توجه به اینکه امریکا مدعی است در توافق احتمالی با ایران باید منافع متحدان عربی این کشور هم تأمین شود، لذا توافق با عربستان می‌تواند گره کور برجام را تا حدی باز کند. البته توافق مهم ایران و عربستان در پکن برای احیای روابط تقویت؛ چندجانبه گرایی و تسریع حرکت به سمت نظام چندقطبی ممکن است نیاز منطقه به ابزارهایی چون برجام را نیز برطرف کند؛ در حال حاضر برنده این توافق رویکردهای سازنده دیپلماتیک و بازنده آن هر نوع اقدام ضد ایرانی است، این بازی درخشان همچنان ادامه دارد.

منبع: مشرق نیوز