در وداع با ماه مبارک رمضان احادیث و اعمال بسیاری وجود دارد که انجام آن بر رتبه‌های معنوی و اخلاقی ما می‌افزاید. دعای معروف این ماه دعای وداع با ماه مبارک رمضان است که در صحیفه سجادیه، دعای 45 آمده است و سیدالساجدین(ع) به زیبایی و در اوج لطافت با این ماه وداع کرده است. البته تنها وداعی است که در آن سلام می‌بینیم، از آن جهت که امام(ع) با سلام‌های خود از عظمت این ماه برای ما می‌گوید. امام سجاد(ع) خداوندی که ماهی با این عظمت را آفریده و سفرهای را با این برکت پهن کرده، تقدیس میکند و می‌گوید:
«خداوندا تو از خالص‌ترین آن وظایف و برگزیده‌ترین آن فرایض، ماه رمضان را قرار دادی که آن را از میان سایر ماه‌ها برگزیدی و از میان همه زمان‌ها و عصرها اختیار کردی و بر تمام اوقات سال ترجیح دادی... .» نکات بسیاری در متن این دعا آمده است که ماهیت یک ماه روزه‌داری را برای ما مشخص میکند. در واقع، اینکه در این ماه چه چیزی در دسترس ما قرار گرفته و اصلاً برای چه روزه گرفتیم و عبادت کردیم؟ چرا در این ماه مبارک خداوند نگاه ویژه‌ای به بندگان خود دارد و این همه وعده برای جاری شدن نعمت‌ها و بخشش بندگان و پاداش فراوان برای چه بوده است؟ همه این پرسش‌ها در دعای وداع ماه مبارک رمضان پاسخ داده شده است که لازم است با عنایت ویژه آن را بخوانیم و در عباراتش دقت کنیم. ما باید جنس ماه مبارک را بشناسیم، آنچه در این ماه در اختیارمان قرار داده شده، ببینیم و با چشم باز از سفرهای که پهن شده است، استفاده کنیم. البته سفره ماه مبارک رمضان با سفرهای که در ذهن‌مان است و مادی است، تفاوت دارد. جنس غذایی که در سفره ماه مبارک رمضان قرار دارد، جنس غذای مادی نیست که با خوردن آن سیر بشویم و از فرط پرخوری نتوانیم به کارهای روزمره برسیم. غذای سفره ماه مبارک از انوار الهی است که میهمان با استفاده هرچه بیشتر آن نورانی‌تر می‌شود. همراهی با این سفره ناپسند نیست و مانند سفره‌های مادی نشستن طولانی‌مدت در کنار آن آزاردهنده نیست. «سلام بر تو که مصاحبتت ناپسند و معاشرتت نکوهیده نیست»؛ ضمن آنکه استفاده بیشتر از این سفره، مانند سفره مادی نیست که با دل‌خوری صاحب خانه مواجه شود! هر چه بیشتر از این سفر برداریم، صاحب سفره خوشحال‌تر می‌شود. صاحب این سفره هر چه را که داشته، در آن قرار داده و با مهربانی همه انسان‌ها را به بهره تمام و کمال از آن توصیه کرده است و حتی برای نفسش کشیدن در کنار این سفره و در این ماه اجر و پاداش در نظر گرفته شده است: «أنفاسکم فیه تسبیح».
این سفره با سفره‌های مادی در تنوع محدود غذایی و کم بودن فضای سفره تفاوت دارد، منتها شباهتی که دارد، این است که مانند سفره‌های مادی زمانی محدود دارد. آنچه در دعای وداع ماه مبارک رمضان در صحیفه سجادیه می‌بینیم، تأکید به همین کوتاه بودن زمان برای بهره بیشتر از این سفره است. وداع برای کسی که با این ماه مأنوس و همراه بوده، سخت است؛ مانند کسی که نمی‌خواهد لذت غذا خوردن از یک سفره را از دست بدهد. این فرد با فردی که درکی از ماه رمضان ندارد؛ متفاوت است. در اولی وصل آسان و فراق سخت است. «اینک آن را وداع می‌گوییم وداع کسی که هجرانش بر ما غم‌انگیز است»؛ و در دومی وصل سخت است و فراق راحت؛ این حالت برمی‌گردد به نشناختن ماه رمضان و ندیدن نعماتی که در آن قرار دارد. دلبستگی به این ماه و نعمت‌های آن بهترین دلبستگی‌هاست و دل‌کندن از آن سخت و دشوار است و حتی موجب وحشت می‌شود که نکند بی‌بهره مانده باشد. «وَغَمَّنَا وَ أَوْحَشَنَا انْصِرَافُهُ عَنَّا»؛ و روی گرداندنش ما را به اندوه و وحشت دچار کرده است. همان‌طور که انسان گناهکار وقتی هم که می‌خواهد عبادت کند، سنگینی گناهانش باعث سنگین شدن عبادتش می‌شود. این ماه هم برای گناهکاران سخت و سنگین است و برای مؤمنان لذت‌بخش و سبک. «سلام بر تو که زمانت بر گنهکاران چه طولانی بود، و در دل مؤمنان چه هیبتی داشتی!» همیشه قبل از وصال، انتظار مطلوب است و این انتظار هم تکالیفی دارد و هم لذت‌هایی. اینکه با خیال وصل به محبوب و معشوق روزهای‌مان را سپری کنیم و مدام در فکرشان باشیم، خود به معرفت و شناخت ما کمک میکند. این انتظار انسان را فعال میکند و از روزمرگی خلاصش میکند. امام سجاد(ع) خود را از منتظران ماه مبارک معرفی می‌فرماید و با این عبادت تکالیفی را برای مؤمنان مفروض می‌گیرد. «سلام بر تو که قبل از آمدنت در آرزویت به سر می‌بردیم و پیش از رفتنت بر هجرانت محزونیم». بهترین دوست آن است که خداوند او را به ما معرفی کرده باشد. بی‌هیچ نگرانی می‌توانیم با این دوست مهربان همراه شویم و از او برای رسیدن به خدا کمک بگیریم. دوستی که هجرش به امید وصال زیباست و فراقش هم به امید وصل دوباره لذت‌بخش است. کاش قدر این دوست و محبوب پر برکت را
بدانیم.
