دشمن‌شناسی در کلام رهبری/ ضرورتی در حد خودکفایی و استقلال

دشمن‌شناسی یک مسئله مهم در سیاست، امنیت و روابط بین‌الملل است. در واقع، دشمن‌شناسی به معنای تشخیص و شناسایی دشمنان و اقدامات مقابله با آن‌ها است.
اهمیت دشمن‌شناسی در امور سیاسی و امنیتی از آن جهت است که با شناسایی دشمن یا حتی ظرفیت و پتانسیل‌های آن می‌توان از خطرات پیشگیری و از از بین رفتن جان و اموال عزیزان جلوگیری کرد. همچنین می‌توان در برابر اقدامات و تهدیدات امنیتی احتمالی مکانیسم‌های مقابله‌ای برای خنثی نمودن آسیب‌ها در نظر گرفت.

در روابط بین‌المللی نیز دشمن‌شناسی به دلیل تأثیرات زیادی که بر روابط دوجانبه و چندجانبه دارد، اهمیت بسیاری دارد. با شناسایی دشمن، می‌توان از دوستی با کشور‌های متخاصم جلوگیری و روابط خود را با کشور‌های دوست، بهبود بخشید؛ روابطی که می‌تواند آینده سیاسی و حتی اجتماعی و اقتصادی یک ملت را تحت تاثیر قرار دهد.
با تاکید بر اهمیت و لزوم دشمن‌شناسی در سطح ملی و بین‌المللی با توجه به دلائلی که عنوان شد باید توجه داشت که شناختن دوست از دشمن می‌تواند نقش بسزایی در سیاست‌های داخلی و چیدمان اهداف و آرمان‌ها داشته باشد.

 اهمیت دشمن‌شناسی
آیت الله‌خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در مورد دشمن‌شناسی معتقد هستند که این اصطلاح برای توصیف روابط بین کشور‌ها و نظام‌های سیاسی به کار می‌رود. در سطح ملی، دشمن‌شناسی به معنای شناسایی و مقابله با عوامل داخلی و خارجی است که به منافع دشمنان و به ضرر امنیت، خودکفایی و استقلال کشور عمل می‌کنند.
آیت‌الله خامنه‌ای همچنین بر این باور هستند که دشمن‌شناسی باید براساس حقایق و شواهد قوی صورت گیرد و باید با دقت و تحلیل با دشمنان و اقدامات آنان برخورد کرد.
ایشان بار‌ها تأکید کرده‌اند که دشمن‌شناسی نباید به یک سطحی‌بینی تبدیل شود که خود را با عزم برای مقابله با دشمنان پرورش داده و به بی‌عقلانه بودن و اقدامات نامناسب منجر شود.

رهبر انقلاب در دیدار اخیری که با کارگزاران حج داشتند ضمن تاکید دوباره بر لزوم دشمن‌شناسی در جامعه با اشاره به حدیثی از امام صادق (ع)، فرمودند؛ اگر قرار باشد که هر جمعیتی، هر ملتی فقط به خودشان، به مسائل کشور خودشان به مسائل شهر خودشان بپردازند به آن‌ها فقط تکیه کنند و اهمیت بدهند؛ هَلَکُوا؛ از بین می‌روند.

رهبر انقلاب سپس در بخش دیگری از سخنانشان افزودند؛ اگر شما ندانید در دنیا چه می‌گذرد، ضعیف می‌شوید. هَلَکُوا، تعبیر امام صادق علیه‌السلام. «وَ خَرِبَتِ الْبِلَاد» همان کشور خودتان منطقه مورد نظر خودتان هم نابود می‌شود، خراب می‌شود. «وَ سَقَطَ الْجَلَب‏»، جلب یعنی درآمد؛ درآمد‌های ملّی‌تان هم کاهش می‌یابد.

 دشمن‌شناسی در کلام امام خمینی (ره)
اما به منظور درک بیشتر نسبت به اهمیت مسئله دشمن‌شناسی و فهم و آگاهی بیشتر از تاکید رهبر معظم انقلاب در مورد لزوم دشمن‌شناسی در جامعه، نگاهی به نظرات امام خمینی (ره)، می‌تواند بیانگر اهمیت این مسئله نزد معمار انقلاب نیز باشد.

 امام خمینی (ره) درباره دشمن‌شناسی مفاهیمی را مطرح کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ایشان بر این باور بودند که دشمنان باید به درستی شناسایی شوند و باید با توجه به شرایط فعلی و نیاز‌های کشور، راهکار‌هایی برای مقابله با آن‌ها پیشنهاد شود.
معمار و بنیانگذار انقلاب اسلامی تأکید داشتند که دشمن‌شناسی باید بر اساس حقایق و شواهد صورت گیرد و نباید به سطحی‌بینی تبدیل شود که منجر به عملیات ناکارآمد و نابخردانه شود.
ایشان بار‌ها تأکید داشتند که دشمن‌شناسی نباید به منظور تحریم و تعقیب کشور‌های دیگر استفاده شود و باید با هدف دفاع از منافع ملی و مقابله با تهدیدات امنیتی و اقتصادی انجام شود.
امام خمینی (ره) از دشمنان به عنوان افراد و گروه‌های مختلفی یاد کرده‌اند که باعث آسیب وارد شدن به منافع ملی هستند.
ایشان در دیدگاه خود، دشمنی را به عنوان یک فرصت برای آزمایش قدرت و توانمندی ملت و نظام در برابر تهدیدات خارجی دانستند و معتقد بودند که باید با استفاده از دشمنی‌ها، امکانات و ظرفیت‌های های کشور بهبود و توسعه یابد.
به طور کلی، در دیدگاه امام خمینی (ره)، دشمن‌شناسی باید بر اساس حقایق و شواهد و به منظور دفاع از منافع ملی و مقابله با تهدیدات امنیتی و اقتصادی صورت گیرد.
پس از درک مسئله دشمن‌شناسی و فهم دلیل تاکیدات رهبر معظم انقلاب و بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی باید نسبت به راه‌های دشمن‌شناسی نیز آگاه شد.

 راه‌های دشمن‌شناسی
برخی راه‌های دشمن‌شناسی عبارتند از:
۱. تحلیل طولانی مدت و کوتاه‌مدت شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی داخلی و خارجی و به ویژه در منطقه‌های مورد نظر.
۲. پژوهش و بررسی رفتار‌ها و اقدامات حکومت‌ها، سیاستمداران، نهاد‌های دولتی و غیردولتی و گروه‌های مختلف داخلی و خارجی با استفاده از اطلاعات رسمی و غیررسمی.
۳. بررسی تاریخچه و تجربیات قبلی در برابر دشمنان و بهره‌گیری از آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های آینده.
۴. جمع‌آوری اطلاعات و ارتباط با نهاد‌ها و افرادی که توانایی کمک به دشمن‌شناسی را دارند، ازجمله شبکه‌های جاسوسی و هوشیاری، رسانه‌ها، نهاد‌های عمومی و خصوصی و دیگر افراد و سازمان‌هایی که در زمینه دشمن‌شناسی تخصص دارند.
۵. بررسی اقتصاد دشمن و شناسایی نقاط ضعف آن، به منظور ایجاد فشار اقتصادی و محدود کردن قابلیت عمل دشمن.
با در نظر گرفتن این راه‌ها، می‌توان به دقت و تحلیل در دشمن‌شناسی دست یافت و برای مقابله با دشمنان از راهکار‌های کارآمد و موثر استفاده کرد.

 اقسام دشمن
اما در کنار آگاه شدن از راه‌های دشمن‌شناسی باید نسبت به انواع دشمن نیز اشاره کرد؛ بنابراین در این مورد نیم‌نگاهی به بیانات ارزشمند مولی متقیان حضرت علی (ع)، می‌تواند روشنگر و چراغ راهی مطمئن باشد.
از سخنان حضرت علی (ع) استفاده می‌شود که دشمن بر دو نوع است و دو نوع برخورد می‌طلبد:
۱- دشمن آشکار.
۲- دشمن پنهان.
از دیدگاه امام (ع) کم‌خطرترین دشمن، دشمنی است که دشمنی خود را آشکار کرده است؛ حضرت می‌فرمایند: «سست‌ترین دشمنان کسی است که عداوتش را آشکار ساخته است.»
ایشان همچنین می‌فرمایند؛ آن کس که دشمنی‌اش را اظهار کرده، توطئه و مکرش کم است.» و خطرناک‌ترین دشمن دشمنی است که دشمنی‌اش را پنهان می‌کند، همان که قرآن کریم نامش را نفاق گذارده است.
امام علی (ع) در این زمینه می‌فرمایند: «بدترین دشمنان کسی است که عمیق‌تر بوده و بیشتر کیدش را مخفی می‌دارد.» در سخنی دیگر فرمودند: «بزرگ‌ترین دشمنان کسانی‌اند که حیله خود را بیشتر پنهان می‌دارند.» این دشمنی خطرناک‌ترین دشمنی‌ها است.
مسئله دشمن‌شناسی آنقدر مهم است که می‌توان تاکید بر آن را علاوه بر سخنان معصوم (ع)، در کلام امام خمینی (ره)، و سخنان روشن بخش آیت‌الله خامنه‌ای مشاهده کرد؛ بنابراین بر جامعه اسلامی است تا با تاسی از بزرگان و متفکران گذشته و معاصر نسبت به درک بیشتر این مسئله گام‌های اساسی و روشن بخش بردارند.