عمل و علم مکمل یکدیگر 

پیشرفت انسان در طول تاریخ به چند عامل اصلی بستگی داشته و دارد که یکی از آنها ادامه دادن بدون خستگی و ناامیدی است. تداوم در حرکت رو به جلو هرچند با سرعت کم، توانست زندگی انسان را تغییر دهد و به امکانات متعدد دست پیدا کند. در قرآن و روایات هم به این موضوع اشاره و تأکید شده است و زندگی انسان را در یک سیر تدریجی و ادامه‌دار و پی‌درپی ترسیم کرده است. برخی از این آیات و روایات آشکارا و برخی به صورت کنایه این تداوم را تنها راه پیشرفت و سعادت دانسته‌اند و البته حدودی هم برای آن ترسیم شده است. این تداوم در دینداری هم مصداق دارد. کسی که می‌خواهد در ایمان و عمل صالح به درجات عالی برسد، باید در عمل خود تداوم داشته باشد. این از مهم‌ترین نکات درسی استادان اخلاق است که تأکید دارند تداوم در عمل صالح باید هرچند کم و مختصر وجود داشته باشد و غفلت به ‌وجود نیاید. خداوند به بندگان خود توصیه فرموده است که با گناه و برخی اعمال غیر دینی و غیراخلاقی، عمل صالح خود را از بین نبرند. خداوند در آیه 92 سوره نحل می‌فرماید: «وَلا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكَاثًا تَتَّخِذُونَ أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبَى مِنْ أُمَّةٍ إِنَّمَا يَبْلُوكُمُ اللَّهُ بِهِ وَلَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ»؛ پیامبر(ص) می‌فرمایند: «ای مردم... بدانید که اگر کسی در راه حق، استوار نباشد، مقامی بالاتر را به دست نمی‌آورد و ثبات قدم و روشی درست پیدا نمی‌کند. از خانه‌عزّت تقوا به زندان ذلّت گناه نروید و از انس و دل آرامی طاعت به وحشت گناه نیفتید و با برادران‌تان حیله‌ پنهانی به کار نبرید؛ زیرا خداوند آثار آن را در چهره و گفتارش آشکار می‌سازد و ذلّت دنیا و زیان آخرت و پشیمانی آن را بهره‌اش می‌سازد و در صف زیانکاران قرارش می‌دهد.»(البرهان، ج۷، ص۷۲۲) این ثبات قدم باید به چه صورت انجام پذیرد یا تقویت شود؟ وقتی که مؤمنان در مواجهه با مشکلات متعدد زندگی دچار تردید و حیرانی می‌شوند و نمی‌دانند اعمال‌شان اثر و فایده‌ای دارد یا نه، باید با تلاش‌های علمی و فهمیدن ماهیت دین و دینداری خود را تقویت کنند. طبیعی است که عمل صالح هرقدر هم که ادامه‌دار باشد و با مداومت انجام پذیرد، اگر با آگاهی و دانش همراه نشود، خسته‌کننده و کسل‌آور می‌شود که این خستگی راه ورود و نفوذ شیطان است. پیامبر(ص) می‌فرمایند: «[ای] پسر مسعود! هر کاری را که انجام می‌دهی از روی عقل و دانش انجام بده و از عمل بدون علم و تدبیر بپرهیز که خداوند می‌فرماید: وَ لا تَکُونُوا کَالَّتی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْکاثا.»(مکارم‌الأخلاق، ص ۴۵۷) پیشرفت‌هایی که در زندگی صورت می‌گیرد، به‌ واسطه تداوم در کنار آگاهی و علم است. اگر انسان‌ها برای ساخت وسایل مورد نیاز زندگی خود از دقت‌های علمی استفاده نمی‌‌کردند، یک قدم هم نمی‌توانستند جلو بیایند. ساخت و تقویت روح و جسم باید با تداوم، آگاهی و فعالیت‌های علمی همراه باشد تا به نتیجه برسد.