تذکر دقیق و آینده‌نگرانه رهبر معظم انقلاب در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) با این مضمون که در شرایط امروزی که ابزارهای متعددی ایجاد شده، نمی‌توان برای اداره کشور به ابزارهای سابق متکی بود، واقعیتی است که امروز جهان را احاطه کرده است. درواقع، امروزه، سرعت تحول ابزارهای گوناگون، به ویژه در حوزه ارتباطات به حدی است که تطبیق و تطابق با آنها، خود به مسئله مهمی تبدیل شده است. جالب آنکه در اثر این تحول، کشوری که قبلاً قدرتمند تلقی می‌شد، چه بسا اگر در دستیابی به این ابزارهای نوین قدرت سازواری و ابتکار عمل لازم را نداشته باشد، اکنون در نردبان قدرت در نظام بین‌الملل موقعیتش تغییر کند. عکس این نیز امکان‌پذیر است؛ بدین نحو که محتمل است کشوری که تا کنون در موقعیت پایین‌تری به لحاظ قدرت قرار داشته، با سرعت در دستیابی به این ابزارها بتواند به صورت جهشی موقعیت قدرت خود را تغییر دهد. همزمانی این تذکر با رونمایی از موشک هایپرسونیک از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بهانه‌ای شد تا در نوشتار حاضر به فرصت‌های نوظهور برای ایران در سایه تحولات جدید رخ داده در حوزه فناوری و دانش، به صورت مختصر، پرداخته شود.
انقلاب تکنولوژیک و دستیابی به توان دفاعی بازدارنده
دنیای امروز در حال تجربه انقلاب سوم تکنولوژیک است. این تحول بزرگ تعیین‌کننده موقعیت و قدرت کشورهای گوناگون در زمان حال و آینده خواهد بود. یک مثال بسیار گویا و روشن در این زمینه، پیشرفت‌های دفاعی جمهوری اسلامی ایران است. در توضیح باید گفت، کشوری مانند ایران، با توجه به ضعف‌های متعدد تاریخی در حوزه دفاعی، قطعاً اگر می‌خواست مسیر پیموده شده سایر کشورها را بپیماید، شاید اصلاً به توان دفاعی بازدارنده دست نمی‌یافت، اما اکنون این دستاورد برای جمهوری اسلامی ایران حاصل شده است. این دستاورد محصول چیست؟ به طور خلاصه باید گفت این دستاورد، یعنی همین توان دفاعی بازدارنده محصول توجه به همین انقلاب تکنولوژیک در حوزه دفاعی و واردن کردن دستاوردهای تکنولوژیک در ساخت تسلیحات دفاعی است که نمونه‌های بارز آن را می‌توان در ساخت موشک‌های هایپرسونیک، موشک‌های بالستیک نقطه‌زن، پهپادهای فوق‌پیشرفته و... دید. به عبارت دقیق‌تر، باید گفت جمهوری اسلامی امروز در حوزه دفاعی توانسته است به باشگاه قدرت‌های بزرگ وارد شود و انحصار این قدرت‌ها را در بسیاری از عرصه‌های دفاعی بشکند؛ اقدامی که تحقق آن به صورت عادی یا محال بود یا بسیار دشوار و زمان‌بر، اما این اتفاق امروز در ایران حادث شده است؛ زیرا در یک کلام، حوزه دفاعی جمهوری اسلامی ایران دانش‌بنیان شده است. این بخشی از تحول ابزاری است که رهبر معظم انقلاب هم بر آن تأکید داشتند؛ زیرا قطعاً اگر در گذشته بازدارندگی دفاعی مثلاً با توپ و تانک محقق می‌شد، اما در سایه تحول ابزارهای دفاعی در اثر انقلاب تکنولوژیک، این بازدارندگی اکنون با آن وسایل و ابزارهای سابق قابل تحقق نیست. بنابراین، امروز قدرتمند کسی است که همزمان با این تحول تکنولوژیک، توانسته است حوزه‌های گوناگون قدرت خود را نوسازی کند.
درس‌ها برای حوزه اقتصاد
در حوزه اقتصادی نیز همانند وضعیت سابق در حوزه دفاعی، موقعیت و قدرت ایران در مقایسه با قدرت‌های بزرگ، فاصله زیادی دارد. در اینجا نیز به طور طبیعی، اگر قرار باشد از مسیر پیموده شده دیگران استفاده کنیم، نمی‌توانیم همپای کشورهای قدرتمند در این حوزه پیش برویم. راه‌حل در کشف و استفاده از راه‌های میان‌بر و دانش‌بنیانی است که نمونه موفق آن امروزه در حوزه دفاعی پیش‌روی ما قرار دارد. بنابراین، اقداماتی مانند تلاش برای احیای برجام و افزایش میزان فروش نفت ایران در بازارهای جهانی اگرچه خوب و مهم است، اما قطعاً نه اولویت است، نه قدرت‌آفرین است و نه تناسبی با این تحول زیربنایی، اساسی و عالم‌گیر دارد. به بیان دقیق‌تر، یکی از مسائل اصلی و اولویت‌دار اقتصاد ایران آن است که امروزه بتواند همپای این انقلاب تکنولوژیک، مزیت رقابتی برای خود ایجاد کند. به طور طبیعی، یک کشور هنوز هم می‌تواند با فروش منابع خدادادی اقتصاد خود را سرپا نگه دارد، اما اینگونه اقتصادی هیچ گاه نمی‌تواند در مقابل تکانه‌های خارجی به سطح بازدارندگی برسد و در یک کلام قوی شود. در واقع، امروز اقتصاد نیز همپای سایر حوزه‌ها، در اثر این انقلاب تکنولوژیک متحول شده است و قدرتمند شدن در این حوزه نیز مستلزم تسلط بر ابزارهای تکنولوژیک است. بر این اساس، مزیت‌های رقابتی و قدرت‌آفرین برای اقتصاد، امروزه در گرو دانش‌بنیان شدن است. اتفاقاً اگر اقتصادی دانش‌بنیان شود، هم ارزش‌افزوده بیشتری را تولید می‌کند و هم در مقابل پدیده‌هایی، مانند تحریم، ضریب مقاومت و استحکام آن به مراتب بیشتر می‌شود. بنابراین، همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، راه‌حل بنیادین حل مشکلات اقتصادی ایران، درک این تحول، تسلط بر ابزارهای قدرت‌آفرین در اثر این تحول و وارد کردن آنها به حوزه تولید، اقتصاد و اشتغال است. گفتنی است، با اینگونه نگاهی است که راز تأکیدهای مکرر رهبر معظم انقلاب در دو دهه اخیر بر پیشرفت علمی، نهضت نرم‌افزاری تولید علم، حمایت‌های ایشان از راه‌اندازی حوزه‌های دانش‌بنیانی چون پژوهشکده رویان، حمایت قاطع از پیشرفت‌های دفاعی و... دقیق‌تر درک و فهم می‌شود.
سخن پایانی
گاهی اوقات، به ویژه در برهه‌هایی که برخی دستاوردهای دفاعی رونمایی می‌شود، برخی افراد با مشاهده این دستاوردها سؤال می‌کنند که چرا نیروهای مسلح در برخی حوزه‌های اساسی و مورد نیاز جامعه مثلاً خودروسازی وارد نمی‌شوند؟ در پاسخ باید گفت، اگرچه کمک نیروهای مسلح و صنایع دفاعی به حوزه خودروسازی اقدامی مغایر با منافع ملی نیست، اما نکته اساسی‌تر در این زمینه آن است که در سایر حوزه‌ها، به ویژه حوزه‌های اقتصادی مرتبط با نیازهای اساسی هم‌وطنان، باید راه میان‌بری که در حوزه دفاعی مورد توجه قرار گرفته، مدنظر قرار گیرد. در واقع، امروزه حوزه دفاعی باید الگو و نمونه‌ای از تحقق پیشرفت درون‌زا با درک ضرورت تحول ابزارها و دانش‌بنیان کردن تولید، مورد توجه سایر بخش‌های کشور به ویژه در حوزه اقتصاد باشد؛ وگرنه الزاماً قوای مسلح کشور نمی‌تواند تمام کارکردهای یک بنگاه تولیدی را داشته باشد.
