تبعات یک کودتا

مادلین آلبرایت، وزیر امورخارجه اسبق آمریکا به طور صریح به نقش آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ اذعان کرد: آلبرایت ۲۷ اسفند ۱۳۷۸ (۱۷ مارس ۲۰۰۰) در سخنرانی خود در انجمن ایران و آمریکا وابسته به انستیتو خاورمیانه دانشگاه جورج تاون گفت: «در سال ۱۹۵۳، آمریکا نقش بارزی در سرنگونی نخست‌وزیر مردمی ایران، یعنی دکتر محمد مصدق داشت. دولت آیزنهاور در آن زمان چنین می‌پنداشت که اعمالش به دلایل استراتژیک موجه است. اما این کودتا، برای توسعه سیاسی در ایران، به روشنی یک عقب‌گرد بود.»

در هفتادمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد به تبعات این واقعه در سرنوشت ایران می‌پردازیم:

۱- ایران استقلال سیاسی خود را از دست داد و دوباره دولت‌های دست‌نشانده در ایران تشکیل شدند.

۲- بعد از کودتای ۲۸ مرداد، فضای آرام ایران تبدیل به فضای اختناق و سرکوب شد.

۳- دموکراسی از ایران رخت بربست و احزاب سیاسی مستقل جای خود را به احزاب سیاسی دولتی دادند.

۴- با تشکیل ساواک، ساختار امنیتی گسترده‌ای در ایران شکل گرفت و آزادی سیاسی از بین رفت.

۵- موجب افزایش قدرت شاه و در نتیجه دیکتاتوری محض او در سال‌های بعد شد.

۶- گزینه مشارکت سیاسی نخبگان در امر حکومت، تبدیل به اطاعت محض از قدرت شاهنشاه شد.

۷- مسئله نفت در قالب کنسرسیوم، به نفع آمریکا و انگلیس، حل و فصل شد.

۸- ایران به نفع جبهه غرب، وارد جنگ سرد بین آمریکا و شوروی شد.

۹- روابط اقتصادی و سیاسی ایران با دولت آمریکا و انگلیس هر روز بیشتر شد تا جایی که ایران به این دولت‌های خارجی وابسته شد.

پیامد‌های داخلی و خارجی کودتای ۲۸ مرداد تا سال‌ها بر ایران سایه افکند و ادامه وابستگی، عقب‌ماندگی، خفقان و ستم بر ملت ایران را به مدت ۲۵ سال دیگر تمدید کرد. سرانجام این کودتا و تبعات آن به دست امام راحل و انقلاب اسلامی، در سال۱۳۵۷ درهم شکسته شد.

مصطفی علیجان‌زاده