هم‌افزایی منطقه‌ای

از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم در سیاست خارجی دو دیدگاه پر رنگ شد و محور‌ اصلی فعالیت وزارت خارجه قرار گرفت. اولین محور نگاه به شرق بود که بر اساس آن جمهوری اسلامی سعی کرد روابط اقتصادی خود را با کشور‌های شرق آسیا و کشور‌های خارج از اتحادیه اروپا گسترش دهد. محور بعدی گسترش روابط با کشور‌های همسایه بود. بر همین اساس، استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی مغفول در روابط جمهوری اسلامی با کشور‌های همسایه به منزله رکن اصلی در گسترش این روابط در نظر گرفته شد. در بین کشور‌های همسایه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان جایگاه ویژه‌ای داشتند که گواه این اهمیت سفر‌های متعدد مسئولان جمهوری اسلامی به این کشور‌هاست. به صورت متقابل دیدار‌های مسئولان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در بالاترین سطح از ایران نشان‌دهنده این موضوع است که داشتن روابط ممتاز برای هر سه کشور اهمیت بسیاری دارد. مناسبات اقتصادی ایران با جمهوری آذربایجان از زمان دولت سیزدهم به شدت افزایش یافته و از رقم ششصد و هفت میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ به بیش از یک میلیارد و دویست میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است. در این دوره توافق‌نامه تجارت ترجیحی، یادداشت تفاهم همکاری شرکت‌های صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی کشور با آژانس صنایع کوچک میان ایران و جمهوری آذربایجان به امضا رسیده است. همچنین، بر روی پروتکل همکاری میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و آژانس توسعه دیجیتال و نوآوری جمهوری آذربایحان در خصوص همکاری‌ها در زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان و کسب‌وکار‌های تازه توافق شده است.
در ارتباط با ارمنستان هم باید گفت، این کشور درواقع دروازه ورود ایران به منطقه اوراسیاست. سطح مبادلات ایران با ارمنستان طی دو سال گذشته با افزایش حدود دو برابری به بیش از هفتصد میلیون دلار در سال رسیده و هدف‌گذاری جمهوری اسلامی این است که سطح این مبادلات را به بیش از سه میلیارد دلار در سال برساند. در حال حاضر، بیش از چهل مجموعه اقتصادی ایرانی در ارمنستان فعالیت می‌کند و دو کشور به دنبال این هستند که یک طرح تجارت آزاد کامل برای کالا‌های قابل مراوده بین دو کشور ایجاد کنند. همچنین با توجه به عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا که شامل روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان است، راه ارتباط ایران با این اتحادیه از طریق ارمنستان است. همچنین ایران به دنبال ایجاد یک پالایشگاه و هشت منطقه آزاد تجاری در ارمنستان است و در مجموع می‌توان گفت بخش عمده‌ای از کریدور شمال به جنوب که جمهوری اسلامی سرمایه‌گذاری فراوانی برای آن کرده است، از خاک این دو کشور می‌گذرد و ایران برنامه‌ریزی کرده است که درصورت تکمیل کامل این کریدور حدود بیست میلیون تن کالا را از طریق آن جابه‌جا کند.
آنچه در بالا به آن اشاره شد، تنها بخش کوچکی از روابط کشورمان با دو کشور آذربایجان و ارمنستان است؛ زیرا افزون بر روابط اقتصادی، کشور ایران روابط گسترده فرهنگی و قومی با این کشورها دارد که جا دارد در فرصت دیگری به صورت مفصل بیان شود. بزرگ‌ترین تهدید برای این روابط، تنش‌ها و منازعات این دو کشور است که گاهی اوقات شدت آن زیاد و زمانی به آتش زیر خاکستر تبدیل می‌شود. جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته تمام تلاش خود را به کار بسته است که روند مذاکرات بین دو کشور را به صورت مناسبی جلو ببرد. ایران ضمن محکوم کردن هرگونه اشغالگری، از روند تغییرات مرزی در مرزهای جمهوری اسلامی جلوگیری به عمل می‌آورد. اصولاً خط قرمز جمهوری اسلامی در منافع ملی حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای و رژیم صهیونیستی در منطقه قفقاز است. حال از طریق برقراری روابط یا گشایش سفارت رژیم صهیونیستی باشد یا برگزاری رزمایش نظامی که با حضور نیروهای آمریکایی صورت گیرد. همانطور که حضور آمریکایی‌ها و رژیم صهیونیستی در منطقه خلیج‌فارس قابل قبول نیست، این حضور در منطقه قفقاز هم به همین شکل مردود است. به نظر می‌آید، آمریکایی‌ها و رژیم صهیونیستی در تلاش هستند از طریق شعله‌ورسازی جنگ بین آذربایجان و ارمنستان و گسترش آن، جمهوری اسلامی ایران را هم وارد این جنگ کنند و شبیه همان اتفاقی که برای روسیه در اوکراین رخ داد، برای کشورمان در منطقه قفقاز رخ دهد. البته جمهوری اسلامی در تلاش است به منزله کشوری که روابط گسترده‌ای با آذربایجان و ارمنستان دارد، این قوه عقلانیت را در دو کشور تقویت کند که از جنگ هیچ یک سودی نخواهند برد و بهترین راه مذاکره دو طرف برای حل مشکلات فی ما بین است.