زیارت جامعه کبیره جامع فضایل قرآنی اهل‌بیت (ع) است

امروز سالروز شهادت امام علی بن محمد الهادی (ع) است. ایشان دومین امامی هستند که در سن کودکی به امامت رسیدند. امام علی النقی علیه السلام در سال ۲۱۲ هجری قمری در اطراف مدینه چشم به جهان گشودند و در پی شهادت پدر بزرگوارشان حضرت امام جواد (ع) در سال ۲۲۰ هجری به امامت رسیدند. دوران امامت آن امام همام با بخشی از دوران حاکمیت عباسیان مصادف شده بود که بیش از هر دوره دیگری از تاریخ خلافت فشارهای همه جانبه به اهل بیت علیهم السلام و شیعیان وجود داشت. برای واکاوی تدابیر امام هادی علیه السلام برای هدایت امت اسلامی در این دوره با یکی از کارشناسان مذهبی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

حجت الاسلام سید علی احمدی مدیر گروه پاسخ به شبهات پژوهشکده امامت، درباره جایگاه قرآن در کلمات امام هادی علیه السلام اظهار داشت: قرآن و اهل بیت علیهم السلام دو منبع مهم دین شناسی هستند که یادگار با ارزش رسول خدا صلوات الله علیه و آله بوده و خداوند همه انسان‌ها را نسبت به این دو بازخواست می‌کند. این دو به جهت پشتوانه علم الهی و مصونیت از خطا و اشتباه مرجع شناخت دین خدا قرار گرفته‌اند و کسی که از این دو، دانش خود را دریافت کند هرگز به خطا و اشتباه نخواهد افتاد و بر عکس کسی که خود را از این دو دور سازد و دین خود را از دهان مردم بگیرد همان مردم او را گمراه می‌سازند.

وی افزود: نکته جالب اینکه این دو از هم جدانشدنی بوده و هر یک خود به دیگری ارجاع می‌دهد. قرآن مفسر خود را امام معصوم معرفی کرده و امامان علیهم السلام مستند سخنان خود را قرآن نشان می‌دهند. امام کاظم به نقل از پدرانش از امام سجاد علیهم السلام در حدیث شریفی می‌فرماید: «وَ الْإِمَامُ یَهْدِی إِلَی الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ یَهْدِی‏ إِلَی‏ الْإِمَام‏؛ امام به قرآن راهنمای می‌کند و قرآن به امام هدایت می کند» از این رو سنت و سیره امامان علیهم السلام تبیین مسایل و معضلات علمی و دینی بر اساس آیات قرآن بوده است. کمتر مسأله‌ای از مسایل دین است که امام برای تبیین آن به قرآن استناد نورزد. همه امامان اینگونه بوده‌اند از جمله امام هادی علیه السلام که این رویه را در مباحث عملی خود اجرا می‌کردند.

مدیر گروه پاسخ به شبهات پژوهشکده امامت بیان کرد: امام هادی علیه السلام همانند پدران گرامیشان آیات قرآن را در مطالب و کلمات خود استفاده می‌کردند و آیات را برای احتجاج بر دشمنان دین خدا به کار می‌بردند. ابن سکیت از اصحاب خاص امام هادی علیه السلام می‌گوید از ایشان پرسیدم؛ چرا قرآن با آموزش و گذر زمان باز هم هر روز بر تازگی اش افزوده می‌شود. حضرت پاسخ دادند «لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَجْعَلْهُ لِزَمَانٍ دُونَ زَمَانٍ وَ لَا لِنَاسٍ دُونَ نَاسٍ فَهُوَ فِی کُلِّ زَمَانٍ جَدِیدٌ وَ عِنْدَ کُلِّ قَوْمٍ غَضٌّ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ» خداوند قرآن را برای زمان خاص و گروه خاصی قرار نداده؛ به همین جهت در هر زمان و برای هر گروه تازه و جذاب است. ازاین رو، آیات قرآن همواره محور گفت‌وگوی امامان بوده و لازم است پیروانشان نیز قرآن را محور کلام خود قرار دهند. قرآن در هر عصری و برای هر ملتی سخن تازه و اندیشه‌ای پویا مطرح می‌کند و هیچ قومی از آن بی نیاز نیست.

احمدی به تعدادی از بیانات قرآنی امام هادی علیه السلام اشاره و تصریح کرد: زمانی که متوکل نذر کرده بود که اگر مسمومیتش بر طرف شود مبلغ کثیری را در راه خدا انفاق کند، بعد از خوب شدنش متحیر مانده بود که چه مقدار میان فقرا انفاق کند. هر یک از دانشمندان آن زمان به سوال وی پاسخی می‌دادند. یکی به هزار درهم، دیگری به ده هزار درهم و برخی به صدهزار درهم فتوا می‌دادند. از آنجا که فتاوا مستند نبود، متوکل راضی نمی‌شد. خادم وی به او گفت اگر من پاسخ تو را مستند آوردم، چه به من پاداش می‌دهی؟ متوکل گفت صد هزار درهم به تو پاداش می‌دهم. خادم متوکل نزد امام هادی علیه السلام آمد و سوال متوکل را پرسید. امام فرمود باید ۸۰ درهم انفاق کند. متوکل که از این جواب باخبر شد پرسید از امام بپرس مستند کلامشان چیست. امام در پاسخ فرمود خداوند می‌فرماید: «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَة؛ به یقین خداوند شما را در موقعیت‌های فراوانی یاری کرده» موقعیت‌هایی که خداوند پیامبرش را یاری کرده شمردیم ۸۰ مورد بود و خداوند برای عدد ۸۰ واژه کثیره به کار برده است. از این رو انفاق ۸۰ درهم کافی است.

وی افزود: همچنین فردی مسیحی را به جرم عمل شنیع زنا با زنی مسلمان نزد متوکل آورند که او پس از انجام این کار اسلام اختیار کرده بود. متوکل نسبت به حکم فرد مسیحی از فقهای حاضر در دربار سوال پرسید و هر کسی سخنی گفت. برخی به ساقط شدن حد و برخی به اجرای سه حد و برخی به فتاوای دیگر حکم می‌کردند. متوکل که به فتاوای غیر مستند اینان راضی نشده بود نامه‌ای به امام هادی علیه السلام فرستاد که حکم وی چیست. حضرت پاسخ داند باید آنقدر شلاق زده شود تا از دنیا برود. فقهای حاضر در دربار گفتند ما چنین فتوایی در قرآن و سنت ندیده‌ام بپرسید از کجا چنین فتوایی داده‌اند. حضرت در پاسخ به آیه «فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ. فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا؛ و آنگاه که عذاب ما را مشاهده کردند گفتند ما به خدای یکتا ایمان آورده و به آنچه شرک می‌ورزیدیم کافر شدیم.{اما} ایمان آنها برایشان نفعی نداشت چراکه عذاب ما را دیدند و ایمان آوردند»؛ اشاره کردند. بر اساس این آیه اگر کسی برای فرار از عقوبت الهی، اسلام بیاورد اسلام او نفعی نخواهد داشت.

احمدی با بیان اینکه نمونه کامل و تمام ارایه مستندات قرآنی امام هادی علیه السلام زیارت امیرالمؤمنین در روز غدیر است که توسط ایشان به یادگار مانده است گفت: این زیارت که متشکل از آیات مرتبط با حضرت امیر، گزاره‌های تاریخی مرتبط با ایشان و فضایل اختصاصی ایشان و سایر اهل بیت علیهم السلام هست دانشنامه‌ای از فضایل قرآنی امیرالمؤمنین علیه السلام است. در این زیارت به حدود هفتاد آیه قرآن و بیش از دویست فضیلت امیرالمؤمنین اشاره شده است. در این زیارت شریف امام هادی به آیاتی همچون آیه ولایت، آیه تبلیغ، آیه صادقین، آیه تطهیر، آیه صراط مستقیم، آیه اهتداء، آیه جهاد، آیه سقایة الحاج، آیه ارتداد و آیات اطعام سوره هل اتی به خوبی استناد و استدلال کرده است.

مدیر گروه پاسخ به شبهات پژوهشکده امامت با تاکید بر اینکه زیارت جامعه کبیره جامع فضایل قرآنی اهل بیت علیهم السلام است عنوان کرد: امام علیه السلام در برخی موارد بدون اشاره به آیه‌ای مطالب خود را با واژگان مشار به آیات مستند می‌کردند. زیارت شریف جامعه کبیره که یادگار زیبای امام هادی علیه السلام و شناسنامه امام شناسی اهل بیت علیهم السلام است مملو از کلماتی است که هرچند صریح در آیات مربوطه نیست ولی مشخص است که به آیاتی خاص اشاره دارد. امام علیه السلام در این زیارت جامع فضایل و مقامات اهل بیت علیهم السلام با واژه «أَهْلَ‏ بَیْتِ النُّبُوَّة» یا با واژه «وَ طَهَّرَکُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ أَذْهَبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ طَهَّرَکُمْ تَطْهِیرا» به آیه تطهیر، با «أَهْل‏الذِّکْر» به آیه اهل الذکر، با «أُولِی الْأَمْر» و با «وَ قَرَنَ طَاعَتَکُمْ بِطَاعَتِه‌» به آیه اولی الامر، با «بَقِیَّةِ اللَّه‏» به آیه بقیت الله، با «حِزْبِه ‏» به آیه حزب الله، با «صِرَاطِه ‏» به آیه صراط مستقیم، با «الصَّادِقُون ‏» به آیه صادقین با «الْمُصْطَفَوْن ‏» به آیه اصطفاء، با «ارْتَضَاکُمْ لِغَیْبِه‏» به آیه «فَلا یُظْهِرُ عَلی‏ غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی‏ مِنْ رَسُول‏»، با «وَ رَضِیَکُمْ خُلَفَاءَ فِی أَرْضِه‏» به آیه «وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْض‏»،‬ با آیه «وَ شُهَدَاءَ عَلَی خَلْقِه ‏» به آیه «لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاس‏»، با «وَ إِیَابُ الْخَلْقِ إِلَیْکُمْ وَ حِسَابُهُمْ عَلَیْکُم‏» به آیات «إِنَّ إِلَیْنا إِیابَهُم‏ ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُم‏»، با «وَ فَصْلُ الْخِطَابِ عِنْدَکُم‏» به آیه «وَ آتَیْناهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطاب‏» با «وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِکُمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللَّه‌» و با «وَ هُدِیَ مَنِ اعْتَصَمَ بِکُمْ» به آیه «وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلی‏ صِراطٍ مُسْتَقیم‏»، با «وَ الْأَمَانَةُ الْمَحْفُوظَة» به آیه «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»، با «وَ الْبَابُ الْمُبْتَلَی بِه‌» به آیه «وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّدا»، با «وَ ضَلَّ مَنْ فَارَقَکُم‏» به آیه «وَ لاَ الضَّالِّین‏»، با «وَ فَازَ مَنْ تَمَسَّکَ بِکُم ‏» به آیه «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظیما»، با «وَ عَلَی مَنْ جَحَدَ وَلَایَتَکُمْ غَضَبُ الرَّحْمَن‏» به آیه «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِم‏»، با «وَ لَکُمُ الْمَوَدَّةُ الْوَاجِبَة» به آیه مودت، با «وَ الشَّفَاعَةُ الْمَقْبُولَة» به آیه «وَ لا یَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضی‏» اشاره کرده است. این بیست آیه نمونه‌ای از فضایل اهل بیت علیهم السلام است که امام هادی در زیارت جامعه کبیره مستند به قرآن کریم بیان فرموده است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: از این رو به نظر می‌رسد به پیروی از اهل بیت علیهم السلام است لازم است رویکرد جدید و دوباره ای به قرآن صورت بگیرد و همه مباحث اعتقادی و دینی ما با آیات قرآن بازخوانی شود که اضافه بر مستحکم و مستند شدن مباحث دینی، برای مخاطبان و دین پژوهان مطلوب‌تر و برای شبهه کنندگان منکوب تر خواهد بود.