موانع پروژه عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با رژیم صهیونیستی

 آمریکا در تلاش است بعد از پایان جنگ غزه با انجام یکسری کارهای دیپلماتیک و فشار روی برخی کشورهای عربی بویژه عربستان سعودی روند عادی‌سازی روابط اسرائیل با این کشورها را سرعت بخشد و در قبال آن امتیازات محدودی بدهد.  وزیر خارجه آمریکا که در یک سفر منطقه‌ای برای رایزنی درباره آتش‌بس در غزه و شرکت در نشست مشترک با وزرای خارجه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس  وارد ریاض شده بود، پس از دیدار با وزیر خارجه عربستان از پیشرفت روند عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی و رسیدن آن به مراحل پایانی خبر داد.

آنتونی بلینکن گفت: «ابتدا باید به جنگ در غزه پایان دهیم و روند تشکیل کشور مستقل فلسطینی را آغاز کنیم تا پس از آن روند عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل پیش رود». وزیر خارجه آمریکا در ادامه افزود: «یک پیشنهاد سخاوتمندانه مقابل حماس گذاشته شده است و امیدواریم تصمیم درستی بگیرد». اظهارات وزیر خارجه دولت بایدن در شرایطی مطرح می‌شود که ریاض و تل‌آویو در نزدیکی توافق عادی‌سازی قرار داشتند. محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی اواخر شهریور سال گذشته در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز آمریکا گفت ریاض به عادی‌سازی روابط با تل‌آویو به شرط تحقق اهداف فلسطینیان نزدیک می‌شود. محمد بن‌سلمان افزود: مساله فلسطین برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل مهم است. ولیعهد عربستان سعودی اظهار کرد: ریاض هر روز بیشتر به عادی‌سازی روابط با تل‌آویو نزدیک می‌شود اما به شرط تحقق اهداف فلسطینی‌ها. وی همچنین گفت: واشنگتن پیشنهادی برای برقراری روابط با اسرائیل ارائه کرد و مذاکرات ادامه دارد و خوب است. 

با این وجود تمام این فعل و انفعالات مربوط به قبل از ۷ اکتبر سال گذشته است. پس از توفان‌الاقصی اما معادلات کاملا دگرگون شده است؛ از یک طرف در وضعیتی که ترکیه هم حاضر شده تغییر تاکتیک بدهد و در سیاست اعلامی خود ادعا کرده روابط اقتصادی‌اش با رژیم صهیونیستی را قطع کرده، عربستان سعودی حاضر نیست در چنین شرایطی زیر بار هزینه بدنامی عادی‌سازی با اسرائیل برود. از طرف دیگر به گفته ناظران، حتی راه‌حل ۲ دولتی نیز در 6 ماه گذشته مطلوبیت خود را تا حد زیادی از دست داده است و طرف اشغالگر اسرائیلی را در نفی حقوق کامل فلسطینی‌ها مصمم‌تر کرده است.

 پایگاه آمریکایی «نشنال‌اینترست» اواخر بهمن سال گذشته در گزارشی نوشت: «حتی اگر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل همین فردا دفتر خود را ترک کند باز هم منجر به برقراری صلح در خاورمیانه نخواهد شد، چرا که بسیاری از اسرائیلی‌ها به راه‌حل ۲ دولتی معتقد نیستند». به نوشته این پایگاه تحلیلی «اما هیچ نشانه‌ای دال بر این وجود ندارد که آسیب ۷ اکتبر نگرش عمومی اسرائیل را به سمت پذیرش ایده یک کشور مستقل فلسطینی تغییر داده باشد». طبق این گزارش، بنی‌گانتس و همچنین اسحاق هرتزوگ (رئیس رژیم صهیونیستی) و حتی یائیر لاپید، رئیس اپوزیسیون، ناراحتی خود را از لفاظی‌های احیا شده دولت بایدن درباره نیاز به راه‌حل ۲ دولتی از زمان آغاز جنگ علیه غزه ابراز و به‌طور خصوصی تأکید کرده‌اند دولت بایدن از صحبت علنی درباره راه‌حل ۲ دولتی در پیامدهای حمله حماس در ۷ اکتبر خودداری کند.

آمریکا در چند ماه گذشته تلاش‌های زیادی انجام داد که کشورهای عربی را متقاعد کند با دادن امتیازاتی به این کشورها آنها را در ورطه عادی‌سازی قرار دهد اما عربستان سعودی چند شرط پیش پای واشنگتن قرار داده است. ابتدا اینکه بعد از عملیات توفان الاقصی و جنایت‌های اسرائیل در غزه، عربستان نمی‌خواهد به‌راحتی و با نگرفتن امتیازات اساسی اسرائیل را به رسمیت بشناسد. دلیل اصلی این موضوع هم به آن برمی‌گردد که ریاض هراس دارد باقی‌مانده وجهه‌اش خود در کشورهای اسلامی و عربی خدشه‌دار شود، موضوعی که برای مصر و اردن در ماه‌های اخیر رخ داد. مصر بعد از عدم بازگشایی مرز رفح مورد انتقاد مردم عرب قرار گرفت که همدست با اسرائیل است. اردن هم در جریان عملیات «وعده صادق» و حمله موشکی ایران به اسرائیل با همدستی در رهگیری برخی پهپادهای ایران بشدت مورد انتقاد جامعه اسلامی و عربی قرار گرفت و بعد از آن بود که توجیهاتی برای این کار بازگو کرد.

از سوی دیگر عربستان سعودی به رهبری بن‌سلمان از آمریکا می‌خواهد فروش سلاح را به این کشور بیشتر کرده و به ریاض تضمین امنیتی کامل اعطا کند، از طرف دیگر مسیر برنامه هسته‌ای عربستان  را تسهیل کند تا این کشور هم در زمره کشورهای هسته‌ای قرار گیرد. 

مهم‌ترین دلیل دیگر هم این است که عربستان از زمان طرح ملک فهد و بعد از آن ملک عبدالله یک موضع مشخص را برای عادی‌سازی و به رسمیت شناختن اسرائیل داشته است و آن هم «ایجاد کشور فلسطین» در مرزهای 1967 است. ملک عبدالله سال 2002 و بعد 2006 این طرح را به اتحادیه عرب داد که با حمایت برخی کشورهای عربی همراه شد. به همین دلیل بعید به نظر می‌رسد ریاض از این موضع آن هم بعد از عملیات توفان الاقصی عقب‌نشینی کند. عربستان می‌داند به رسمیت شناختن اسرائیل آن هم بدون گرفتن امتیازاتی مثل بازگشت آوارگان و ایجاد کشور فلسطینی عاقبتی مانند مصر در زمان سادات خواهد داشت که از اتحادیه عرب سال‌ها تعلیق شد و بسیاری از کشورهای اسلامی هم مصر را که قبل از سادات یکی از پرچمداران مبارزه با اسرائیل بود بایکوت کردند. 

به همین دلایل عربستان سعودی بر سر دوراهی مهمی قرار گرفته است. محمد بن‌سلمان هم می‌خواهد کاری کند که بدون امتیازات موثر و قوی تن به این موضوع ندهد. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی در نشست وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی درباره غزه در شهر جده اعلام کرد زمان به رسمیت شناختن کشور فلسطین به پایتختی قدس شرقی از سوی کشورهای جهان فرا رسیده است.

بن فرحان گفت: جامعه بین‌الملل باید به مسؤولیت خود در دفاع از غیرنظامیان در غزه و ممانعت از کوچاندن اجباری آنان عمل کند. جامعه بین‌الملل همچنان در توقف کشتار در نوار غزه ناکام است. 
همچنین علاوه بر افکار عمومی عربستان، افکار عمومی در فلسطین نیز شدیداً مخالف این تحول است. لغو بازدید سفیر عربستان (در فلسطین)، نایف بن بندر، از مسجدالاقصی در سفر اخیر نامبرده به سرزمین‌های اشغالی موید این ادعاست. این تصمیم احتمالاً به دلیل نگرانی از واکنش منفی و خشم‌آلود نمازگزاران فلسطینی انجام شده است. چنین واکنشی چندی پیش دامن محمد السعود، بلاگر عربستانی حامی عادی‌سازی را هم گرفت. زمانی که او از مسجدالاقصی بازدید می‌کرد مردم علیه وی شعار دادند و او را از مسجد بیرون کردند. مخالفت با عادی‌سازی به عربستان و فلسطین محدود نمی‌شود، بلکه همه کشورهای اسلامی را در بر می‌گیرد. بر اساس نظرسنجی موسسه معتبر الموشر العربی، اکثریت مردم در همه کشورهای عربی مخالف عادی‌سازی هستند. این مخالفت شامل کشورهایی که با اسرائیل رابطه برقرار کرده‌اند مانند مصر، اردن و مراکش نیز می‌شود. در واقع همه عادی‌سازی‌هایی که تاکنون در جهان اسلام انجام شده غیردموکراتیک و مغایر نظر مردم بوده است و از این حیث نوعی دیکتاتوری و فاقد اعتبار مردمی است.
از طرفی عادی‌سازی روابط با اسرائیل مغایر طرح صلح عربی است که سال ۲۰۰۲ در اجلاس اتحادیه عرب در بیروت به تصویب همه دولت‌های عربی رسید. براساس این طرح کشورهای عربی زمانی اسرائیل را به رسمیت خواهند شناخت که این رژیم از اراضی اشغالی سال ۱۹۶۷ (کرانه باختری، غزه و بلندی‌های جولان) عقب‌نشینی کند و اجازه دهد کشور مستقل فلسطینی به پایتختی قدس در این اراضی تشکیل شود. البته پیش‌تر کشورهایی مانند امارات و بحرین این مصوبه را زیر پا گذاشتند اما عربستان خود طراح و پیشنهاددهنده این طرح است. عربستان در زمان پادشاهی ملک عبدالله، پادشاه سابق این کشور، طرح مزبور را مطرح کرد که مورد تایید کشورهای عربی و اسلامی قرار گرفت.
جان کلام استدلال‌های عربستان را بن‌فرحان گفته است. وزیر خارجه عربستان اعلام کرد: عربستان سعودی تنها در صورتی با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار می‌کند که یک کشور فلسطینی در مرزهای 1967 خود به پایتختی قدس شرقی به رسمیت شناخته شود و تجاوز به نوار غزه پایان یابد.  وزارت خارجه سعودی تاکید کرده ضروری است «مردم فلسطین به حقوق مشروع خود دست یابند».