دولت سیزدهم رکوردار تحول اقتصادی/ 10 فصل رشد اقتصادی مثبت

شهادت رئیس جمهور کشورمان به همراه تیم همراه در جریان برگشت از افتتاح سد قیز قلعه سی فضای کشور را بسیار غمیگن کرد. در روز 30 اردیبهشت ماه 1403، آیت الله رئیسی بهمراه  آیت‌الله آل‌هاشم امام جمعه تبریز، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور‌خارجه، مالک رحمتی استاندار آذربایجان‌شرقی و چند تن دیگر از همراهان رئیس‌جمهور نیز به درجه رفیع شهادت رسیدند. رئیس جمهور کشورمان که در این سفر تلاش می کرد تا در راستای بهبود شرایط اقتصادی منطقه، سد قیز قلعه سی را افتتاح کند، نشان دهننده عزم وی برای تغییر شرایط موجود بوده است. از این رو شهادت رئیس جمهور مان باعث شد یک بار دیگر عملکرد سه ساله دولت سیزدهم را از لحاظ اقتصادی مورد بررسی قرار دهیم. 
 
   بهبود چشمگیر انضباط مالی
یکی از شاخص‌های اولیه نشان‌دهنده ناترازی بودجه، کسری تراز عملیاتی است. این شاخص به معنای تفاوت درآمدهای جاری با هزینه‌های جاری است. به عبارتی کسری تراز عملیاتی نشان می‌دهد بدون درنظر گرفتن فروش اوراق به‌علاوه درآمدهای نفتی، درآمدهای پایدار دولت (اعم از درآمد مالیاتی و سایر درآمد) چقدر می‌تواند هزینه‌های جاری دولت (اعم از حقوق و دستمزد و...) را پوشش دهد. براساس متن لایحه بودجه 1403، رقم کسری تراز عملیاتی این لایحه نزدیک به 308 همت بود که این مقدار کاهش 32.3 درصدی نسبت به کسری تراز عملیاتی سال 1402 دارد. همچنین نسبت کسری تراز عملیاتی به بودجه جاری 1403 حدود 17 درصد است که کمترین مقدار از سال 1396 تاکنون بوده است. لازم به ذکر است این نسبت در سال‌های 1399 و 1400 بیش از 50 درصد بود و در سال‌های 1396، 1397، 1398، 1401 و 1402 حول و حوش 30 درصد بوده است.
 
   رشد نقدینگی در پایین‌ترین مقدار 57 ماه
نظریه مقداری پول, همبستگی بلندمدت قوی را میان رشد پول (نقدینگی) و تورم پیش‌بینی می‌کند؛ به این مفهوم که رشد پیوسته و زیاد حجم پول در اقتصاد، تورم بسیاری را در پی دارد. به عبارتی، گرچه در کوتاه‌مدت عوامل دیگر نظیر جهش‌های ارزی، انتظارات تورمی و عوامل سمت عرضه در تورم موثرند اما رفتارهای بلندمدت تورم را رشد نقدینگی تعیین می‌کند. آمارها نشان می‌دهد نرخ رشد نقدینگی در پایان اسفندماه درحالی به 24.3 درصد رسیده که این مقدار پایین نرخ رشد نقدینگی در 57 ماه اخیر (از خردادماه 1398 تاکنون) بوده است. لازم به ذکر است کاهش مستمر و قابل‌ملاحظه رشد نقدینگی طی دو سال اخیر و رسیدن آن به ارقام هدف‌گذاری‌شده در سال گذشته، حاکی از تحقق برنامه پولی تنظیم‌شده در اجرای سیاست کنترل مقداری رشد ترازنامه بانک‌ها و در‌نهایت کنترل رشد نقدینگی در دوره اخیر است.
 
   امنیت سرمایه‌گذاری در بهترین وضعیت از سال 1396
براساس گزارش‌های دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس که با عنوان «پایش امنیت سرمایه‌گذاری» منتشر می‌شود، در تابستان ۱۴۰۲ (آخرین گزارش رسمی) کمیت امینت سرمایه‌گذاری عدد 5.66 (۱۰ بدترین حالت و عدد صفر بهترین حالت) سنجیده شده‌ است. مقدار عددی این شاخص در مطالعه فصل قبل (بهار ۱۴۰۲) 5.73، در فصل زمستان ۱۴۰۱ حدود 6.10 و در هر دو فصل قبل‌تر (پاییز و تابستان ۱۴۰۱)، 6.82 بوده که نشان‌می‌دهد کمیت عددی امنیت سرمایه‌گذاری در تابستان ۱۴۰۲ نسبت به فصول قبل از آن، از دیدگاه فعالان اقتصادی مناسب‌تر شده‌ است. آمارهای گزارش پایش امنیت سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد عدد 5.66 شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در تابستان 1402 بهترین عملکرد از سال 1396 تاکنون بوده است.
 
   ترانزیت خارجی رکورددار 20 سال اخیر
یکی از بخش‌هایی که آثار مثبت دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم را به خوبی بیان می‌کند، بخش ترانزیت خارجی است. درحالی که پس از سال 1401 پروژه انزوای اقتصادی و اجتماعی ایران کلید زده شد، اما دولت سیزدهم در سال 1402 توانست رکورد 20ساله ترانزیت خارجی را بشکند. طبق این آمارها، طی سال گذشته ترانزیت خارجی ایران با عبور از 17.8 میلیون تن، رشد 38 درصدی نسبت به سال 1401 را تجربه کرد. هرچند این آمار با ظرفیت‌های واقعی کشورمان فاصله زیادی دارد اما با توجه به القای حس ناامنی نسبت به ایران و پیگیری پروژه ناامن‌سازی کشورمان از سوی دشمنان به‌ویژه در سال 1401، این رکوردشکنی حائز اهمیت است.
 
   کاهش شکاف طبقاتی به کمترین مقدار از سال 1394
وجود نابرابری‌های گسترده در توزیع درآمد به بروز فقر و افزایش داخلی آن و ایجاد شکاف بیشتر در طبقات جامعه منجر می‌شود. توزیع درآمد به توضیح چگونگی سهم افراد یک کشور از درآمد ملی می‌پردازد. به‌عبارتی، توزیع درآمد درجه نابرابری موجود بین درآمد افراد یک کشور را توصیف می‌کند. پدیده نابرابری درآمد نه‌تنها از دلایل عمده فقر است، بلکه یکی از عوامل مهارکننده رشد اقتصادی نیز محسوب می‌شود. یکی از روش‌های سنجش وضعیت توزیع درآمد یک جامعه، استفاده از شاخص آماری ضریب جینی بوده که عدد آن بین صفر (اشاره به برابری کامل در توزیع درآمدها) و یک (حاکی از نـابرابری کامل در توزیع درآمدها یا مخارج) است. شاخص دیگر، نسبت هزینه دهک دهم (ثروتمندترین) به دهک اول (فقیرترین) است. آمارها نشان می‌دهد در انتهای سال 1401 (آخرین آمار) ضریب جینی به عدد 0.3877 و نسبت هزینه 10 درصد ثروتمندترین به 10 درصد کم‌درآمدترین نیز به 12.86 رسیده که هر دوی این اعداد، کمترین مقدار از سال 1394 تاکنون بوده است.
 
   رکوردزنی در بودجه عمرانی
یکی از آثار منفی تحریم‌های اقتصادی، افزایش کسری بودجه دولت‌هاست. دولت‌ها در مواجهه با کسری بودجه، اولین بخشی که سهم آن را کاهش می‌دهد، بودجه عمرانی است، زیرا این امکان در بخش‌های جاری و حقوق و دستمزد بسیار پایین است. اثر منفی این اقدام بر اقتصاد از آن جهت است که بدانیم بودجه عمرانی درواقع موتور پیشران سرمایه‌گذاری در کشور بوده و هرگاه کاهش پیدا کند اثر منفی آن بر نرخ تشکیل سرمایه و در مرتبه بعدی روی رشد اقتصادی به‌وضوح دیده خواهد شد. آمارها نشان می‌دهد بعد از اولین دور تحریم‌ها در ابتدای دهه 90، تحقق بودجه عمرانی به 39 درصد کاهش یافت. طی دهه 90 نیز در سایه تحریم‌های اقتصادی میانگین تحقق بودجه عمرانی تقریبا 70 درصد بوده، اما این عدد در سال 1401 -که شاهد رشد فروش نفت بودیم- به 105 درصد رسیده، یعنی 5 درصد بیشتر از قانون بودجه 1401 تخصیص منابع توسط دولت به این بخش انجام شده است. گرچه آخرین آمارهای تخصیص بودجه عمرانی در سال 1402 منتشر نشده، اما داود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور ۱۰ اسفند ۱۴۰۲ گفته تا آن مقطع بالغ بر 300 همت بودجه عمرانی تخصیص داده شده است.
 
   صادرات نفت در بالاترین مقدار 6 ساله
آمارها نشان می‌دهد صادرات نفت ایران از سال 2000 تا 2011 روند نسبتا مناسبی را به لحاظ حجمی داشته اما با شروع تحریم‌ سال‌های 1389 و 1390، صادرات نفت روند کاهشی به خود گرفته و این مقدار تا یک‌سال امضای برجام به حد نصاب قبلی خود نرسید. این مقدار بار دیگر پس از خروج آمریکا از برجام کاهش یافته و حتی در سال‌های 2019 و 2020، ارقام 400 هزار بشکه را نیز تجربه کرد. با این حال، این مقدار حالا در بالاترین حجم 6 سال اخیر خود به یک میلیون و 560 هزار بشکه در سه ماهه نسخت سال 2024 رسیده است.
 
   10 فصل رشد اقتصادی مثبت
با خروج یک‌طرفه آمریکا از برجام و تشدید نااطمینانی، انتظارات منفی و افزایش نوسانات قیمتی در اغلب بازارها به خصوص بازار ارز، در سال 1397 رشد اقتصادی ایران در فصل پاییز حتی نرخ رشد منفی 11 درصد را نیز به ثبت رساند. این وضعیت در سال 1398 نیز ادامه داشت و در فصل اول سال 1399 نیز روندها همچنان منفی بود. با این حال با کاهش تبعات منفی کرونا، رشد اقتصادی ایران با آزادسازی ظرفیت‌های قبلی و کاهش محدودیت‌های کرونایی روند مثبتی را به ثبت رساند. این وضعیت از زمان شروع دولت سیزدهم رشد مثبتی را تجربه کرده و دولت سیزدهم توانست 10 فصل رشد اقتصادی مثبت را تکرار کند. 
 
   بهبود تشکیل سرمایه
برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی و جلوگیری از عدم توازن‌ها در عرضه و تقاضا، سرمایه‌گذاری از عوامل مهم و کلیدی محسوب می‌شود. تقریبا همه اقتصاددانان، بدون توجه به مکتب فکری خود، به انباشت و تشکیل سرمایه، به‌مثابه مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده رشد و توسعه اقتصادی تأکید داشته‌اند. بر این اساس سرمایه‌گذاری به‌مثابه سیستم گردش خون در بدن انسان است که ایجاد مشکل در آن، بخش‌های دیگر را از کار می‌اندازد. نگاهی به آمارهای منتشرشده ازسوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد نرخ تشکیل سرمایه که در سال‌های 1397 و 1398 حتی به منفی 25 درصد نیز نزدیک شده بود، در 10 فصل اخیر روندی مثبت را تجربه کرده است. افزایش فروش نفت، بهبود تخصیص بودجه‌های عمرانی، افزایش نسبی ساخت‌وساز در بخش مسکن و افزایش واردات اقلام سرمایه‌ای از دلایل این موضوع بوده است.
 
   بهبود شاخص محیط کسب و کار
ازجمله اقدامات مهم دولت سیزدهم، تلاش برای بهبود وضعیت شاخص کسب‌و‌کار و تسهیل فضای تولید بوده است. تسهیل صدور مجوزها در بخش‌های مختلف اعم از حوزه وکالت، داروخانه‌ها، مشاغل‌خانگی و کاهش بروکراسی اداری در صدور مجوزهای کسب‌و‌کار ازجمله اقدامات مهم دولت در حوزه شاخص سهولت کسب‌و‌کار بوده است. آمارهای اتاق بازرگانی ایران از شاخص محیط کسب‌و‌کار نیز نشان می‌دهد رقم کل این شاخص تا پاییز 1402 به 5.98 (بدترین نمره عدد 10) رسیده که جزء پایین‌ترین‌ها در سال‌های اخیر است. لازم به ذکر است این مقدار در سال 1397 حتی عدد 6.50 را نیز به ثبت رسانده بود.