نگاهی به 3 دهه نغمه‌ها وآوا‌های عاشورایی

تا جایی که به یاد داریم نزدیک ایام محرم که می‌شد همیشه 3-2 نوحه ورد زبان مردم می‌شد و آرام آرام زمزمه‌اش می‌کردند؛ از جمله «ابوالفضل باوفا علمدار لشکرم... ای‌یادگار خواهرم... ای‌مهربان برادرم» که مرحوم کوثری با آن نوای قدسی می‌خواند و امام خمینی (قدس سره) و چند ده میلیون نفر با آن اشک می‌ریختند.
بعد آرام آرام یکی دو روز مانده به محرم نوای نوحه‌ها از مساجد پخش می‌شد و روح و جان تشنه مردم را سیراب می‌کرد و بالاخره با شروع محرم صدای این نواها تمام این کشور حسینی را احاطه می‌کرد.
در این بین از حدود 3 دهه پیش موجی میان اهالی موسیقی شکل گرفت  که مربوط به همین موسیقی‌های آیینی بود. موسیقی‌های آیینی اگرچه میان خانواده‌های سنتی و مذهبی محبوبیتی روزافزون داشت اما حرمت و تقدسی که به مرور اطراف آنها را فراگرفته بود، اجازه نزدیک شدن نسل جوان را (جز جوانان مذهبی یا خانواده‌های سنتی)  به این گونه  نواها نمی‌داد؛ جوان‌هایی که ناخواسته پیوندی عمیق میان فطرت خود با این گونه نواها می‌دیدند اما ریشه آن را نمی‌دانستند و علاقه‌شان با تمایل‌شان به موسیقی روز یا حتی قرائت قرآن‌هایی که هر روز شکلی بدیع به خود می‌گرفتند (از عبدالباسط تا منشاوی و مصطفی غلوش و...) بسیار متفاوت بود. اساسا تضادی که میان محبوبیت این دسته از نواها با فاصله رو به ازدیاد جوانان با آنها بود، موسیقیدان‌ها را به این فکر انداخت که باید این گونه نواها را متناسب با زمان بازتعریف کرد و علاوه بر خانواده‌های مذهبی و سنتی، مسیر برقراری ارتباط نسل جوان را با این شکل از موسیقی هموار کرد.
 از همان وقت‌ها موسیقی آیینی رفته رفته میان جوان‌ترها قوام یافت و اهالی موسیقی تلاش کردند ضمن حفظ خط و بستر اصلی این نواها به تناسب زمان و موسیقی مرتبط با هر زمان به خلق نوا و موسیقی‌هایی مورد پسند تمام سنین و تمام خانواده‌ها بپردازند.
حالا  بعد از 3 دهه، ایام محرم که می‌رسد همه سازها و نغمه‌ها و نواها به خط می‌شوند تا رنگی محزون به حماسه غمناک حسین(ع) بدهند و تلاش کنند سهمی در سرازیر شدن قطره اشکی از چشم محبان حسین(ع) داشته باشند.
* داغ بر دل با نینوا
از معروف‌ترین آثار عاشورایی می‌توان به آلبوم «وداع» سید حسام الدین سراج اشاره کرد. آلبوم «وداع» در 2 بخش ۶۰ دقیقه‌ای منتشر شد. از تولید تا انتشار این آلبوم 3 سال طول کشید. تهیه و انتشار آلبوم از سال ۸۱ تا ۸۴ به طول انجامید. در این آلبوم از شعرهای «عمان سامانی» استفاده شد. محتشم کاشانی و عمان سامانی از معروف‌ترین شاعران عاشورایی به شمار می‌روند. سراج پیش از انتشار این آلبوم، آلبوم دیگری به نام «نینوا» را در سال ۵۹ منتشر کرده بود. «نینوا» نخستین آلبوم موسیقی حرفه‌ای سراج است. حسام‌الدین سراج متولد ۱۳۳۷ است و فعالیت در حوزه موسیقی را از ۱۳ سالگی شروع کرده است.
* بوی خون آید همی...
«بوی خون در کوچه‌ها آید همی‌/ ‌یاد یار مهربان آید همی...» مطلع آهنگ مولای عشق است. آلبوم عاشورایی علیرضا عصار با نام «مولای عشق» اسفند ۸۲ درست وسط محرم همان سال منتشر شد؛ آلبومی شامل 7 قطعه که حال و هوای کاملا محرمی دارند. دکلمه‌های این آلبوم را عصار به همراه مهدی شریفی اجرا کرده است. این آلبوم یکی از آثار ماندگار در حوزه موسیقی عاشورایی است. عصار جزو نخستین خواننده‌های پاپ در ایران است که آثارش بسیار مورد توجه قرار دارد. آخرین آلبوم عصار سال ۸۹ منتشر شد.
* اثری متفاوت
«خسوف» با آهنگسازی محمدسعید شریفیان راوی موسیقایی‌ای است که واقعه عاشورا را بیان می‌کند. این اثر در فاصله سال‌های ۷۵ تا ۷۸ ساخته شد اما برای نخستین‌بار سال ۸۲ توسط ارکستر سمفونیک تهران و همکاری نوازندگان و خوانندگانی از ارکستر کرایوای رومانی به اجرا درآمد. برای ضبط این آلبوم از ارکستر فیلارمونیک و گروه کر اولتینای رومانی به رهبری الکساندرو یوزوب استفاده شد.
در این اثر بخش‌هایی از اشعار بیژن ترقی، خواجه عبدالله انصاری و حسان با یکدیگر تلفیق شده است. این سمفونی شامل 8 بخش بـا ترکیبی از موسیقی کلاسیک غربی و موسیقی کلاسیک ایرانی است. بسیاری این آلبوم را بی‌نظیرترین اثر موسیقایی در موضوع عاشورا می‌دانند. شریفیان از تحصیلکرده‌های رشته موسیقی است. او آهنگساز مجموعه‌های تلویزیونی و پژوهشگر در زمینه موسیقی است. نزدیک به 2 سال روی نوحه‌ها و متون مختلف عاشورایی در ایران تحقیق کرد که ماحصلش این آلبوم بود.
* یک مجری خوش‌صدا و عاشق سالار کربلا
آثار امیرحسین مدرس در زمینه نواهای عاشورایی بسیار مشهور هستند. مدرس را هم به صدایش می‌شناسیم و هم به چهره‌اش در تلویزیون و سینما به عنوان مجری و بازیگر. اواسط سال ۸۵ وارد گروه سون شد و نخستین آلبوم عاشورایی‌اش با نام «ماه نی» زمستان ۸۵ در اوایل محرم منتشر و در مدت کمی با استقبال خوبی روبه‌رو شد. در این آلبوم که ۱۲ قطعه دارد، اشعار و نوحه‌های قدیمی بازخوانی شده‌اند که در رثای امام حسین(ع) هستند.
بعد از آن، به فاصله ۵ سال، مدرس آلبوم بعدی‌اش با نام «خورشید» با دکلمه «امین تارخ»  را محرم ۹۰ روانه بازار کرد. در این آلبوم هم 8 قطعه از بازخوانی نوحه‌های قدیمی گنجانده شده بود. آلبوم‌های مدرس از بهترین آثار موسیقایی کشور در حوزه هنرهای آیینی محسوب می‌شود. او سال گذشته آلبوم «خطبه‌خوان رستاخیز» را نیز منتشر کرد. این آلبوم روایتگر بخشی از تاریخ بعد از واقعه عاشوراست. به گفته مدرس این اثر به خطبه‌های امام سجاد(ع) بعد از واقعه عاشورا و در برابر یزید می‌پردازد.
* خواننده‌های جوان وارد می‌شوند
خواننده‌های جوان هم از این قافله عقب نمانده‌اند و دستی بر انتشار آلبوم عاشورایی دارند. آلبوم «سلام آقا» با حضور «محسن چاوشی»، «رضا صادقی»، «محمد علیزاده» و «مهدی یغمایی» آذر ۸۸ منتشر شد. این آلبوم نخستین حضور رسمی یغمایی و علیزاده بود. این 2 نفر پیش از آن، جز انتشار تک‌آهنگ، کار دیگری نکرده بودند. این آلبوم شامل ۱۰ قطعه بود که محرم ۸۸ به بازار آمد.
* موسیقی بوشهری
در بین تمام سبک‌های موسیقی و الحان آیینی و محلی کشور، موسیقی مذهبی بوشهر جایگاه ویژه‌ای دارد. شاید بتوان موسیقی بوشهری را که به قیام عاشورا می‌پردازد، از منحصربه‌فردترین موسیقی‌های این مرز و بوم دانست. اصالت، پایبندی به سنت، ریتم، هیجان، شور، یکدستی و هماهنگی‌ای که در مراسم عزاداری و نوحه خوانی بوشهری دیده می‌شود، بی‌نظیر و متفاوت است. در این میان، می‌توان به آلبوم «ماتم‌1و۲ » از  محسن شریفیان  اشاره کرد؛ کسی که با گروه موسیقی بوشهری‌اش شهرت جهانی دارد.
این موزیسین آبان ۹۱ آلبوم «اهل ماتم» را در قالب 2 آلبوم منتشر کرد. مجموعه اول شامل ۲۱ قطعه بود و در آن نوحه‌های پامنبری، مرثیه‌خوانی و نوحه‌های عزاداری مردانه و... گنجانده شده بود. نکته جالب اینکه او پیش از انتشار این آلبوم، طی سال‌های ۸۱ تا ۸۴ کتابی پژوهشی با عنوان «اهل ماتم» هم منتشر کرده بود.
شریفیان متولد ۵۴ است و موسیقی بوشهری را از سال ۷۱ شروع کرده. او در حال حاضر نی انبان و نی جفتی می‌نوازد. علاوه بر او، رضا صادقی نیز هر سال دهه اول محرم به بندرعباس می‌رود و مجالس نوحه‌خوانی دارد. آقای سیاه‌پوش در شهر خودش واقعا برای امام حسین(ع) سیاه‌پوش می‌شود و می‌خواند. مجالس او از پرطرفدارترین مجالس عزاداری برای ایام محرم است.
* آهنگران، کویتی‌پور و دیگران
آلبوم‌های معروف غلامعلی کویتی‌پور به نام «غریبانه ۱ و ۲» سال 82 منتشر شد. این آلبوم به پیشنهاد مجتبی شاه‌علی، مدیر موسسه فرهنگی - هنری نوای رامشه تهیه شد. برای انتخاب خوانندگان این آلبوم‌ها قرار بود از افرادی استفاده شود که صدای‌شان حزین باشد. در نهایت به این نتیجه رسیدند از کویتی‌پور دعوت کنند. انتشار این آلبوم منجر به شکل‌گیری جریانی شد که پای بسیاری از آهنگسازان را برای کار در حوزه موسیقایی عاشورا باز کرد. آلبوم «آتش و عطش» صادق آهنگران نیز با تنظیم سید محمد میرزمانی محرم ۸۵ منتشر شد. آلبوم «هفتاد و دو» هم که سال۹۰ منتشر شد به 2 زبان عربی و فارسی خوانده شده بود. رسول رسولی، موسیقی و تنظیم این آلبوم را بر عهده داشت و خوانندگی اثر را نیز مرتضی حیدری آل‌کثیر و مهدی المومن انجام دادند. در این آلبوم از سازهای ایرانی استفاده شد.
* تک‌آهنگ‌ها
از میان تک‌آهنگ‌های منتشر شده برای محرم و وقایع عاشورا، چند تک‌آهنگ خیلی گل کردند. محسن یگانه یک قطعه برای محرم دارد به نام «کربلا» که اواسط دهه ۸۰ منتشر شد. قطعه «کاکا» نیز ترانه سوزناکی دارد و حامد عسگری به عنوان ترانه‌سرا در آن بخشی از رشادت‌های حضرت عباس(ع) را بیان کرده است. این قطعه را علی لهراسبی خوانده است، همچنین از زمان آغاز فعالیت حرفه‌ای علی عبدالمالکی تقریبا هر سال یک قطعه از او با موضوع ایام سوگواری محرم منتشر می‌شود.
سال گذشته در حالی که او دیگر به جمع خوانندگان رسمی موسیقی پاپ پیوسته بود، قطعه «نشد» را به مخاطبان خود ارائه کرد. علی اصحابی هم قطعه‌ای برای عاشورا دارد به نام «محشر کبرا». این ترانه درباره شهادت حضرت عباس‌(ع) است که خود اصحابی کار ساخت آهنگ و تنظیم آن را انجام داده است. در کارنامه کاری محسن چاوشی هم قطعات مذهبی متعددی به چشم می‌خورد. چاوشی سال ۱۳۸۴ قطعه «راه کربلا» را با ترانه‌ای از امیر ارجینی اجرا کرد. نکته قابل توجه در این قطعه نوع سازبندی و سازهایی است که در مراسم عزادارای و سینه‌زنی از آنها استفاده می‌شود. بنیامین بهادری هم آلبوم معروفی به نام «بوی محرم» دارد که جزو نخستین کارهای او است. اصلا بنیامین نخستین‌بار با انتشار قطعه‌ای محرمی معروف شد! آلبوم بهادری سال 85 منتشر شد.