ایام «اعتکاف» چه اعمالی دارد؟

در آستانه ۱۳ رجب و ایام اعتکاف هستیم. سه روز ۱۳-۱۵ رجب ایام اعتکاف هستند روز‌هایی که عبادت در آنها بسیار ثواب دارد و مردم از مدت‌ها قبل برای حضور در مساجد در این سه روز ثبت‌نام کرده‌اند. مردم در این سه روز روزه می‌گیرند و با حضور در مساجد جامع شهر یا مساجد چهارگانه به رازونیاز بیشتری با خدای خود می‌پردازند. به همین خاطر به تبیین جزئی از این اعمال می‌پردازیم.

معنای «اعتکاف» چیست؟
«اعتکاف» در لغت به معنای «گوشه‌نشین شدن، در جایی ماندن، خود را بازداشتن و گوشه‌نشینی برای عبادت» و در اصطلاح عبارت است از «ماندن حداقل سه روز در مسجد جامع شهر یا مساجد چهارگانه؛ یعنی مسجدالحرام، مسجدالنبی (صلی الله علیه و آله)، مسجد کوفه و مسجد بصره به قصد عبادت خداوند با شرایطی خاص.

اعمال شب ۱۳ رجب
بدان که مستحب است در هر یک از ماه «رجب»، «شعبان» و «رمضان» که در شب سیزدهم دو رکعت نماز بگذارند، در هر رکعت یک مرتبه «حمد»، «یس»، «ملک» و «توحید» بخوانند؛ در شب چهاردهم چهار رکعت به دو سلام، به همین کیفیت؛ در شب پانزدهم شش رکعت به سه سلام، به همین کیفیت.

از امام صادق (علیه‌السلام) مرویست که هرکه چنین کند، جمیع فضیلت این سه ماه را دریابد و جمیع گناهانش غیر از شرک، آمرزیده شوند.

روز سیزدهم، اول «ایام‌البیض» (اعتکاف) است و ثواب بسیاری برای روزه این روز و دو روز بعد وارد شده است و اگر کسی بخواهد عمل «أمّ داود» بجا آورد، باید این روز را روزه بگیرد.

اعمال شب ۱۵ رجب
شب نیمه ماه رحب، شب شریفی است و در آن چند عمل است اول «غسل»، دوم «احیاء آن به عبادت» چنان که علامه مجلسی (ره) فرموده است، سوم «زیارت امام حسین (علیه‌السلام)، چهارم «شش رکعت نماز» که در شب سیزدهم ذکر شد، پنجم «۳۰ رکعت نماز» که در هر رکعت حمد و ۱۰ مرتبه توحید، ششم «۱۲ رکعت نماز» هر دو رکعت به یک سلام و در هر رکعت، هر یک از سوره‌های حمد، توحید، فلق، ناس، آیةالکرسی و قدر را چهار مرتبه بخواند و بعد از سلام، چهار مرتبه بگوید «اللهُ اللهُ رَبِّی لآ أُشرِکُ بِهِ شَیئاً و لَااتَّخِذُ مِن دونِهِ وَلِیّاً» و هرچه می‌خواهد، بخواند.

این نماز را بدین طریق سید از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده است؛ ولیکن شیخ در «مصباح» آورده است که «داود بن سرحان» از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده است که فرمودند که «در شب نیمه رجب ۱۲ رکعت نماز و در هر رکعت حمد و سوره می‌خوانی و بعد از آنکه از نماز فارغ شدی، چهار مرتبه سوره‌های «حمد»، «معوذّتین» (سوره‌های «ناس» و «فلق»)، «اخلاص» و «آیةالکرسی» را می‌خوانی و بعد از آن، چهار مرتبه عبارت «سُبحانَ اللهِ وَ الحَمدُ للهِ وَ لا إِلٰهَ إِلّا اللهُ وَ اللهُ أَکبَرُ» را می‌خوانی و پس از آن، عبارت «اللهُ اللهُ رَبِّی لآ أُشرِکُ بِهِ شَیئاً وَ ما شآءَ اللهُ لا قُوَّةَ إِلّا باللهِ العَلِیِّ العَظیمِ»

اعمال روز ۱۵ رجب
روز نیمه رجب، روز مبارکی است که برای آن چند عمل آمده است: اول «غسل»، دوم «زیارت امام حسین (علیه‌السلام)، سوم «نماز سلمان» به نحوی که روز اول گذشت.

نماز «سلمان» چیست؟
نماز «سلمان» نمازی مستحبی است که ۳۰ رکعت دارد و در سه وقت اول رجب، نیمه (۱۵) رجب و آخر (۳۰) رجب هر زمان ۱۰ رکعت انجام می‌شود.

نماز «سلمان» اینگونه است که نمازگزار ۱۰ رکعت نماز بخواند و بعد از هر دو رکعت سلام دهد و در هر دو رکعت یک مرتبه سوره «حمد»، سه مرتبه سوره «توحید» و سه مرتبه سوره «کافرون» بخواند و بعد از هر سلام دست‌ها را بلند کند و بگوید: «لا إِلهَ إِلّا اللهُ وَحدَهُ لاشریکَ لَهُ، لَهُ المُلکُ وَ لَهُ الحمدُ یُحیی وَ یُمیتُ وَهُوَ حَیٌّ لایَموتُ بِیَدِهِ الخَیرُ وَ هُوَ عَلیٰ کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ/معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی‌شریک است، فرمانروایی و سپاس برای اوست، زنده می‌کند و می‌میراند و اوست زنده‌ای که نمی‌میرد، خیر به‌دست اوست و او بر هر کاری تواناست.»

پس بگوید: «أَللهُمَّ لامانِعَ لِمآ أَعطَیتَ وَ لامُعطِیَ لِما مَنَعتَ وَ لایَنفَعُ ذَالجَدِّ مِنکَ الجَدُّ/ خدایا! از چیزی که عطا کردی، مانعی نیست و از چیزی که منع کردی، عطاکننده‌ای نیست و کوشش صاحب کوشش را از تو بی‌نیاز نمی‌کند.» پس دست‌ها را بر ابروی خود بکشد.

در روز نیمه این ماه نیز (۱۵ رجب) این نماز را به همین کیفیت بخواند؛ ولیکن به‌جای این دعا، بعد از «عَلیٰ کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ/ بر هر چیز توانایی»، بگوید: «إِلٰهاً واحِداً أَحَداً فَرداً صَمَداً لَم‌یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً/ خدایی که یکی، یگانه، تنها و بی‌نیاز است و صاحب و فرزندی ندارد.»

در روز آخر ماه (۳۰ رجب) نیز چنین کند؛ ولیکن بعد از «عَلیٰ کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ/ بر هر چیز توانایی»، بگوید: «وَ صَلَّی اللهُ علیٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطّاهِرینَ وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللهِ العَلِیِّ العَظیمِ/ و خداوند بر محمد (صلی الله علیه و آله) و خاندان پاکیزه‌اش (علیهم‌السلام) درود فرستاد و هیچ نیرویی جز خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست.» پس دست‌ها را بر روی خود بکشد و حاجت خود را بطلبد.

از فواید این نماز نباید غفلت کرد و آن بسیار است و بدان که برای «حضرت سلمان (ره)» نیز نماز دیگری است در روز اول ماه «رجب» ۱۰ رکعت که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حمد» و سه مرتبه سوره «توحید» با فضیلت بسیار که مجملش آمرزش گناهان و محفوظ بودن از فتنه قبر و عذاب روز قیامت و رفتن «جذام» و «برص» و «ذات‌الجنب» از خواننده آن است.

چهارم «چهار رکعت نماز بخواند» و بعد از سلام دست خود را پهن کند و بگوید:
«أَللّهُمَّ یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ وَ یا مُعِزَّ الْمُؤْمِنینَ، أَنْتَ کَهْفى حینَ تُعْیینِى الْمَذاهِبُ؛ وَ اَنْتَ بارِئُ خَلْقى رَحْمَةً بى وَ قَدْ کُنْتَ عَنْ خَلْقى غَنِیّاً وَ لَوْلا رَحْمَتُکَ لَکُنْتُ مِنَ الْهالِکینَ وَ اَنْتَ مُؤَیِّدى بِالنَّصْرِ عَلى اَعْدآئى وَ لَوْلا نَصْرُکَ إِیّاىَ، لَکُنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحینَ

خدایا؛‌ ای دلیل‌کننده سرکشان، و‌ای عزت‌بخش اهل ایمان! تویی پناه من هنگامی که مذاهب و افکار مرا خسته و درمانده سازد. تویی که به‌صرف رحمت مرا آفریدی؛ در حالی‌که از خلقتم بی‌نیاز بودی و اگر رحمتت شاملم نمی‌شد، من از هلاک‌شدگان بودم و تو مرا بر دشمنان یاری می‌دهی و اگر یاری تو نبود، همانا من در مقابل دشمن رسوا بودم.

یا مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَعادِنِها وَ مُنْشِئَ الْبَرَکَةِ مِنْ مَواضِعِها، یا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ وَالرِّفْعَةِ فَاَوْلِیآؤُهُ بِعِزِّهِ یَتَعَزَّزُونَ وَ یا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوکُ نیرَ الْمَذَلَّةِ عَلى اَعْناقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خآئِفُونَ‌ای فرستنده رحمت از معادن رحمت و‌ای پدیدآورنده برکت از جایگاه‌های آن؛‌ای که ذات خود را به مقام شامخ بلند، مخصوص کردی تا دوستانت به عزت و جلال تو سرافراز شوند و‌ای آنکه پادشاهان عالَم در مقابل عظمتت طوق ذلت به کردن نهاده‌اند و همه از هیبتت ترسانند!

أَسئَلُکَ بِکَیْنُونِیَّتِکَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ کِبْرِیآئِکَ وَ أَسئَلُکَ بِکِبْرِیآئِکَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِکَ 
از تو درخواست می‌کنم به حق کینونیّت ذاتت که از کبریائیت مشتق گردانیدی و به کبریائیت که از عزتت مشتق نمودی

وَ أَسئَلُکَ بِعِزَّتِکَ الَّتِى اسْتَوَیْتَ بِها عَلى عَرْشِکَ فَخَلَقْتَ بِها جَمیعَ خَلْقِکَ فَهُمْ لَکَ مُذْعِنُونَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ
و به حق عزتت درخواست می‌کنم که بر عرشِ عالَم وجود، استیلا دادی و به آن عزت همه عالَم را آفریدی تا همه در پیشگاه تو به بندگی معترفند اینکه درود فرستی بر محمد (صلی الله علیه و آله) و خاندان پاکش (علیهم‌السلام)»

روایت است که هر صاحب غمی این دعا را بخواند، حق‌تعالی او را از اندوه و غم آسایش بخشد. پنجم «عمل أ‌ُمّ داود» است که عمده اعمال این روز است و برای برآمدن حاجات و کشف کرامات و رفع ظالمان مؤثر است.