سرمایه‌داری نظارتی: تهدیدی استقلال ملی و حاکمیت جهانی

مراسم تحلیف دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵، نه تنها در دنیای سیاست آمریکا بلکه در سطح جهانی توجهات بسیاری را جلب کرد. در این مراسم، علاوه بر خود ترامپ و خانواده‌اش، برخی از برجسته‌ترین چهره‌های اقتصادی و فناوری جهان نیز حضور داشتند؛ افرادی همچون جف بزوس، ایلان ماسک، مارک زاکربرگ و ساندار پیچای که هرکدام به نوعی نمایندگان سلطه اقتصادی و فناوری در جهان امروز هستند.

حضور این چهره‌ها در چنین مراسمی نمادی از یک تغییرات بنیادین در نظم جهانی بود که در آن سرمایه‌داران و صاحبان پلتفرم‌های فناوری، به بازیگران اصلی در سیاست جهانی تبدیل شده‌اند. این تحول، حکایت از ورود به دوران جدیدی دارد که در آن، قدرت‌های بزرگ فناوری نه تنها در عرصه اقتصادی بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و امنیتی نیز تاثیرگذار خواهند بود. این دوره که تحت عنوان «سرمایه‌داری نظارتی» شناخته می‌شود، تهدیدات جدیدی برای حاکمیت ملی و استقلال کشورهای مختلف به ویژه جمهوری اسلامی ایران به دنبال خواهد داشت.

تحول در نظم جهانی

حضور غول‌های اقتصادی و فناوری با دارایی‌های کلان در مراسم تحلیف ترامپ نشان‌دهنده ورود به دوره‌ای است که در آن پلتفرم‌های دیجیتال و داده‌ها، ابزارهای اصلی شکل‌دهی به سیاست‌ها و جهت‌گیری‌های جهانی شده‌اند.

این تحول در ساختار قدرت جهانی، اساساً نشان‌دهنده یک تغییر در منبع قدرت است. قدرتی که در گذشته بیشتر در دست دولت‌ها بود، امروز به دست شرکت‌های فناوری و داده‌محور افتاده است. در واقع، در این دوره جدید، داده‌ها به کالاهای استراتژیک و ارزشمندی تبدیل شده‌اند که حتی می‌توانند رفتارهای فردی و اجتماعی را کنترل و هدایت کنند.

سرمایه‌داری نظارتی و تهدیدات آن برای هویت ملی

در این دوران، داده‌ها به عنوان ابزار اصلی کنترل و هدایت رفتارها به کار می‌روند و تبدیل به کالایی می‌شوند که نه تنها در اختیار شرکت‌ها، بلکه در بسیاری از موارد در دست دولت‌ها نیز قرار می‌گیرد. این فرآیند به گونه‌ای است که حتی هویت ملی افراد تحت تأثیر قرار می‌گیرد و هویت دیجیتال جایگزین هویت‌های ملی و فرهنگی خواهد شد. در چنین شرایطی، افراد دیگر بر اساس سرزمین یا قومیت خود شناسایی نمی‌شوند، بلکه هویت‌های دیجیتال‌شان در شبکه‌های جهانی تکوین می‌یابد.

این تحولات، تهدیدات بزرگی برای کشورهای مستقل، به ویژه جمهوری اسلامی ایران، به همراه دارد. چرا که در این وضعیت، نه تنها استقلال اقتصادی و سیاسی کشورها به خطر می‌افتد، بلکه هویت فرهنگی و ملی آنها نیز در معرض تغییر قرار می‌گیرد. در نتیجه، می‌توان گفت که این دوران نه تنها یک چالش اقتصادی، بلکه یک چالش هویتی و فرهنگی نیز به شمار می‌آید.

ابعاد امنیتی و اجتماعی سرمایه‌داری نظارتی

سرمایه‌داری نظارتی نه تنها در عرصه اقتصادی بلکه در عرصه‌های امنیتی و اجتماعی نیز تهدیداتی جدی به همراه دارد. سلطه غول‌های فناوری بر داده‌ها، باعث می‌شود که این شرکت‌ها قادر به پیش‌بینی و هدایت رفتارهای فردی و جمعی شوند. این امر می‌تواند بر فرآیندهای سیاسی و اجتماعی کشورها تاثیرات مخربی داشته باشد، زیرا ممکن است در آینده دولت‌ها به ابزارهایی برای پیشبرد منافع شرکت‌های بزرگ فناوری تبدیل شوند.

در ابعاد امنیتی، چالش‌های جدیدی ایجاد می‌شود. قدرت‌های جهانی ممکن است از طریق کنترل داده‌ها، نظارت بر رفتارهای فردی و اجتماعی مردم کشورهای دیگر، به اعمال سیاست‌های خود پرداخته و حتی در عرصه‌های نظامی و سیاسی دخالت کنند. این امر می‌تواند استقلال کشورهای مستقل و حق تعیین سرنوشت آن‌ها را به خطر بیندازد.

واکنش ایران چه باید باشد؟

جمهوری اسلامی ایران باید با تدابیر لازم، نسبت به تهدیدات ناشی از سرمایه‌داری نظارتی هوشیار باشد. مهم‌ترین اقدامات قابل اتخاذ عبارت است از حفظ حاکمیت دیجیتال و استقلال داده‌ها: ایران باید با تقویت زیرساخت‌های فناوری داخلی و ایجاد شبکه‌های امن برای حفاظت از داده‌های ملی، وابستگی به پلتفرم‌های خارجی را کاهش دهد. تقویت پروژه‌هایی مانند اینترنت ملی و توسعه استارت‌آپ‌های داخلی در حوزه فناوری اطلاعات از جمله اقداماتی است که می‌تواند استقلال دیجیتال کشور را تضمین کند.