اندوخته سینمای ایران برای سال پیش رو

چهل و سومین جشنواره فیلم فجر با ارائه مجموعه‌ای از آثار متنوع، بخشی از سیر تحولات در سینمای ایران است. جشنواره‌ای که می‌تواند نموداری کلی از اندوخته سینمای ایران در یک سال آینده را شفاف کند. همچنانکه معمولا جشنواره فجر عرضه کننده چکیده و برگزیده‌ای از تولیدات سینما در یک سال و ذخیره اکران سالِ پیشِ رو بوده است. جشنواره‌ فیلم فجر که به‌عنوان ویترین سینمای کشور شناخته می‌شود، امسال نیز آثاری از جریان‌ها و دیدگاه‌های مختلف اجتماعی، تاریخی، و دفاع مقدسی را به نمایش گذاشت. این جشنواره همچون همیشه فضایی برای رقابت بین نسل‌های مختلف فیلمسازان و جریان‌های سینمایی فراهم کرد که به تحلیل و تفسیر آن در زمینه‌های گوناگون نیازمند توجه ویژه‌ای است.

پایگاه بصیرت / مرضیه کرماجانی

فیلم‌های راهبردی و دفاع مقدسی

یکی از ویژگی‌های برجسته چهل و سومین جشنواره فیلم فجر، حضور پرتعداد آثار دفاع مقدسی و فیلم‌هایی با مضامین مرتبط با تاریخ انقلاب اسلامی بود. این آثار نه تنها به بازنمایی تاریخ انقلاب و جنگ تحمیلی پرداخته‌اند، بلکه در برخی موارد به تحلیل مسائل روز منطقه و جهان نیز پرداخته‌اند. به‌عنوان مثال، فیلم «موسی کلیم الله» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، ضمن پرداختن به روایتی تاریخی-مذهبی، به مضمون انتظار و ظهور منجی و بحران‌های منطقه‌ای و به طور مشخص، مظالم قدرت‌ها با تمرکز بر کودک‌کشی اشاره دارد که به‌نوعی فیلمی با درونمایه راهبردی است.

در میان فیلم‌های مرتبط با تاریخ انقلاب اسلامی، بیشتر به روایت‌هایی از درگیری‌های سیاسی و مبارزات داخلی با گروهک‌ها پرداخته‌اند. این فیلم‌ها همگی با الهام از وقایع واقعی ساخته شده‌اند و بعضاً به شخصیت‌های کلیدی انقلاب،

چون شهید صیاد شیرازی، اشاره دارند.

در این میان، فیلم «صیاد» با محوریت شهید صیاد شیرازی به برخی کشمکش‌های ماه‌های آغازین دفاع مقدس و ماجراجویی‌های ضدوطنی ابوالحسن بنی صدر توجه کرده است. فیلم‌های «بازی خونی» و «شمال از جنوب غربی» نیز به جنایات و اقدامات تروریستی گروهک‌های کمونیستی در شمال و مقابله نیروهای مقاومت -ترکیبی از نیروهای سپاهی و نیروهای مردمی- پرداخته‌اند. «تاکسیدرمی» و «1968» هم دو فیلم چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر بودند که روایت‌هایی از رژیم پهلوی و مبارزات مردم با طاغوت را ترسیم کردند. نکته قابل توجه این است که هر دو فیلم، توسط فیلمسازان فیلم‌اولی کارگردانی شده اند.

فیلم‌های دفاع مقدسی چهل و سومین جشنواره فیلم فجر نیز همچون دوره قبلی این رویداد، بیشتر متمرکز بر قهرمانان و شهدای جنگ تحمیلی بودند. این نشان می دهد که علاقه فیلمسازان جنگ و نهادهای تولیدکننده این فیلم‌ها به معرفی اسوه‌های دفاع مقدس متمایل است. این فیلم‌ها و قهرمانان آنها عبارتند از: «اسفند» با موضوع شهید علی هاشمی، «پیشمرگ» با روایتی از شهید سعید قهاری سعید، «خدای جنگ» با برداشتی از شهید طهرانی مقدم، «اشک هور» نیز با روایتی از شهید علی هاشمی و «صیاد» درباره مقطعی از زندگی شهید صیاد شیرازی. همچنین فیلم‌های «صددام» و «بچه مردم» هم آثاری در ژانرهای دیگر هستند که بخش‌هایی از روایت آنها به دوران دفاع مقدس اختصاص دارد.

فیلم‌های اجتماعی

یکی دیگر از جریان‌های عمده در این جشنواره، سینمای اجتماعی بود و در بسیاری از فیلم‌ها به مشکلات و مسائل اجتماعی روز پرداخته شده است. این فیلم‌ها که از لحاظ کمی، تقریبا نیمی از آثار جشنواره را در بر می گرفتند به ویژه در زمینه‌های خانوادگی و اجتماعی، نقدهایی به وضعیت معیشتی و اخلاقی جامعه ارائه داده‌اند. فیلم‌هایی چون «رها»، «ناتور دشت»، «چشم بادومی» و «شوهر ستاره» به مسائل خانوادگی و وضعیت زنان و جوانان پرداخته‌اند.

مضامین پدرستیزی در برخی از این فیلم‌ها مشهود است. فیلم‌هایی که نقش پدر را در خانواده به‌عنوان شخصیتی منفی و آزاردهنده به تصویر کشیده‌اند، به‌ویژه فیلم «پیر پسر»، که در آن پدر به عنوان شخصیتی ظالم و بدرفتار نشان داده می‌شود. همچنین فیلم «فریاد» روایتگر مردی است که دو فرزند خودش را به خاطر معلولیت به قتل رسانده و در نزدیکی محل زندگی‌اش دفن کرده و به تنها فرزندش که در قید حیات است و او نیز مشکل معلولیت جسمی و ذهنی دارد، مثل یک برده و زندانی ظلم می‌کند. فیلم «رها» نیز یک پدر ناتوان و ضعیف را نمایش داده که با اشتباهات پی در پی‌اش، موجب آسیب دیدن خانواده و مرگ دخترش می‌شود.

در این میان، دو فیلم «ناتور دشت» و «بچه مردم» در زمره آثار اجتماعی با درونمایه‌ای ملی و انسانی قرار می گیرند. فیلم «ناتور دشت» باوجود پرداختن به برخی از ناهنجاری‌ها و بحران‌ها اما از یک درام قهرمان‌محور و امیدبخش برخوردار است. این فیلم از معدود آثار چهل و سومین جشنواره فیلم فجر محسوب می شود که تصویری انسانی و روشن از پدر به نمایش درآورده است. فیلم «بچه مردم» هم روایتی از کودکان بی‌سرپرست و پرورشگاهی است که در پی هویت‌یابی و ایفای نقشی مثبت در جامعه هستند. قهرمان این فیلم نیز درنهایت گمشده خودش را در جبهه می یابد.

فیلم‌های کمدی و آثار با کیفیت پایین

چندین فیلم کمدی در جشنواره امسال به نمایش درآمدند که در برخی موارد با طنزهای سخیف و غیر اخلاقی همراه بودند. فیلم‌هایی که باوجود ایده‌های جالب، در مسیر ایجاد شوخی‌های مبتذل و غیرمناسب حرکت کرده‌اند، نظر برخی از منتقدان را جلب نکرده و مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. به‌ویژه دو فیلم «صددام» و «آنتیک»، که با جنبه‌های طنز غیراخلاقی و موقعیت‌های جنسی برجسته شدند و این نوع شوخی‌ها باعث کاهش ارزش فیلم از لحاظ محتوای این دو فیلم شد به طور مشخص، فیلم «آنتیک» با هدف نقد خرافات اما به یک کمدی لوده و آلوده به توهین تبدیل شده است. فیلم «صددام» نیز با وجودی که ایده قابل تأملی دارد و از موضع صددام حسین رئیس حزب بعث عراق قصد پرداختن به بخشی از تاریخ دفاع مقدس را داشته اما به دلیل طرح شوخی‌های شنیع و غیراخلاقی از هدفش دور شده است.

دخانیات و خشونت

از دیگر نکات قابل تأمل در این دوره از جشنواره، نمایش زیاد مصرف دخانیات و مواد مخدر در فیلم‌ها بود. در برخی فیلم‌ها، به ویژه در ژانرهای اجتماعی و کمدی، خشونت و مصرف مواد مخدر به‌طور برجسته‌ای به نمایش درآمده‌اند که باعث شده برخی منتقدان نگرانی‌هایی در رابطه با تأثیرات منفی این نوع نمایش‌ها بر جامعه مطرح کنند.

جمع بندی

چهل و سومین جشنواره فیلم فجر نشان‌دهنده تنوع گسترده‌ای از جریان‌های سینمایی در ایران است. از یک سو، سینمای دفاع مقدس و فیلم‌های راهبردی با رویکردهای ملی و اسلامی همچنان در صدر قرار دارند و از سوی دیگر، سینمای اجتماعی و جوانانه نیز به مسائل روز جامعه پرداخته و دغدغه‌های نسل‌های جدید را به نمایش گذاشته‌اند. با وجود برخی انتقادات، به‌ویژه در رابطه با کیفیت فیلم‌های کمدی و تکرار برخی مضامین اجتماعی، این جشنواره توانسته است تصویر دقیقی از وضعیت سینمای ایران در سال پیش‌رو ارائه دهد.

منبع: سایت بصیرت