فیلم اجتماعی بدون تعهد اجتماعی!

 «سینمای اجتماعی» یکی از کلیدواژه‎های پرتکرار در ادبیات سینمایی سال‎های گذشته در ایران است؛اما نکته مهم این است که ما در سینما ژانری به نام سینمای اجتماعی نداریم؛ در جهان هم چنین تعبیری حداقل به منزله یک ژانر، رایج نیست و در آثار منتقدان خارجی که به فارسی ترجمه شده، عبارت سینمای اجتماعی به چشم نمی‌خورد. اگر عمیق و دقیق بنگریم، کل سینما پدیده‎ای اجتماعی است و هر فیلمی را به نوعی می‌توان اجتماعی دانست؛ چراکه به هر حال هر اثر سینمایی به بخشی از جامعه و یک موضوع اجتماعی اختصاص دارد؛ اما آنچه در ادبیات سینمایی دو دهه گذشته ایران با نام «سینمای اجتماعی» رایج شده، فیلم‎هایی است که در آنها کژتابی‎ها و معضلات اجتماعی با لحنی افسرده و فضایی سیاه روایت می‎شود. فیلم‎هایی با موضوعاتی، چون فرار دخترها از خانه، اعتیاد، مهاجرت، طلاق، قصاص، فقر و گرفتاری‌های معیشتی و... که در آنها سینما و درام، فدای سوژه و مضمون می‎شود. 
می‎توان گفت جریان فیلم‌هایی با محوریت مسائل اجتماعی از میانه دهه 80 در ایران پررنگ‌تر شد. از این زمان، فیلم‌هایی با بازنمایی کژتابی‌ها و معضلات اجتماعی با تراکم بیشتری ساخته شدند؛ اما عمده آنچه با نام سینمای اجتماعی یا اعتراضی در ایران دو دهه گذشته تولید شده، نه تنها جایگاهی در بین مردم نیافته و مخاطبی نداشته است؛ بلکه گاهی رویکرد ضداجتماعی با کلیدواژه سیاه‎نمایی یافته است؛ یعنی مخاطب این نوع آثار موقع تماشای آنها بیش از آنکه حس کند سازندگان فیلم در حال نمایش واقعیت دردها و مشکلات او هستند، به این برداشت می‌رسد که به او توهین می‎شود یا قرار است از رنج‎های او کاسبی صورت بگیرد! به ویژه اینکه خیلی از این نوع فیلم‌ها فقط با هدف کسب شهرت و جایزه در جشنواره‌هایی، چون «کن»، «برلین»، «ونیز» و ... یا مراسمی همچون «اسکار» تولید می‌شوند و اساساً جامعه ایرانی مخاطب این آثار نیست!
جامعه امروز ایران با وجود فراز و نشیب‎ها و همچنین چالش‎های متعدد و نقاط مثبت و منفی گوناگون، بیش از هر زمان دیگری به سینمای اجتماعی متعهد و مردمی نیازمند است. جای درام‌‌های اجتماعی متعهد و دغدغه‌مند با رویکرد ملی، در سینمای این سال‌های ما خالی بوده است؛ خلاءای که در سریال‎های نمایش خانگی هم محسوس است. بیشتر سریال‎های این شبکه که معضلات اجتماعی را دستمایه قرار داده‎اند، هویت و افق روشنی ندارند و بیش از هر چیزی، به خشونت، سیاهی و نفرت و کینه‎توزی انسان‌ها نسبت به یکدیگر آلوده هستند.
در حالی که فیلم‌هایی، مانند «بچه‌های آسمان»، «زیر نور ماه»، «خیلی دور خیلی نزدیک»، «طلا و مس»، «آژانس شیشه‌ای» و... نمونه‌های ناب درام اجتماعی در سینمای ما هستند. این قبیل فیلم‌ها خلاف وجه غالب آنچه سینمای اجتماعی خوانده می‌شود، هم قدرت جذب مخاطب را دارند و هم به فرهنگ‌سازی، اصلاح اجتماعی و ارتقای سواد عمومی مخاطب کمک می‌کنند.