چرا امام گفتند اگر سپاه نبود کشور هم نبود!

در مرداد ۱۳۵۸، وقتی مشکلات کشور، ضعف دولت و شورای انقلاب مطرح شد، امام فرمودند: «من به دولت و سایر مسئولین گفته‌ام که اگر سپاه نبود، کشور نبود.» دلیل این سخن به تحلیل تشکیل سپاه بازمی‌گردد. همین تحلیل باعث شد که نام «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» برای این سازمان انتخاب شود. نکته جالب این است که حتی کلمه «ایران» در نام سپاه نیامد، زیرا ما خود را منحصر به ایران نمی‌دانستیم.

پایگاه بصیرت / حسن نوروزی

سایت بصیرت به مناسبت سالروز تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مصاحبه‌ای با سردار جواد منصوری اولین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ترتیب داده تا نگاهی عمیق‌تر به روند شکل‌گیری، اهداف و نقش بی‌بدیل سپاه در حفظ و تداوم انقلاب اسلامی انجام داده است.

سپاه پاسداران، که در ماه‌های نخست پیروزی انقلاب با هدف حفاظت از دستاوردهای آن تأسیس شد، به‌سرعت به یکی از ارکان اصلی نظام تبدیل شد. این نهاد، با تکیه بر استقلال، وفاداری به آرمان‌های انقلاب و خدمت بی‌منت به مردم، نه‌تنها در حوزه‌های نظامی و امنیتی، بلکه در زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی و محرومیت‌زدایی نیز نقش‌آفرینی کرده است. در این گفت‌وگو، سردار منصوری از چگونگی تأسیس سپاه، چالش‌های اولیه، جایگاه آن در قانون اساسی و تأثیر آن بر وفاق و قدرت ملی سخن می‌گویند. این مصاحبه فرصتی است برای بازخوانی تاریخی و درک اهمیت این نهاد در مسیر اقتدار ایران اسلامی.

سردار منصوری! با پیروزی انقلاب اسلامی، ایده تشکیل سپاه چگونه شکل گرفت و چه ضرورتی برای ایجاد آن احساس شد؟

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از نیروهای مؤثر در جریان انقلاب با تحلیل جنبش‌ها و تحولات دو قرن گذشته کشور به این نتیجه رسیدند که برای حفاظت از انقلاب، دستاوردهای آن و تداومش، نیروهای انقلابی باید تشکیلاتی ویژه داشته باشند. تجربه تاریخی نشان داده بود که نبود چنین تشکیلاتی باعث ناکامی جنبش‌های گذشته در رسیدن به نتایج مطلوب به نفع ملت شده بود. در آن زمان، به دلیل شرایط خاص کشور، چهار گروه به‌صورت جداگانه با احساس مسئولیت مشترک اقدام به تشکیل گروه‌هایی برای پاسداری از انقلاب کردند. این در حالی بود که کمیته‌های انقلاب به‌عنوان یک اقدام کوتاه‌مدت فعالیت می‌کردند، اما نیاز به یک تشکیلات منسجم، هدفمند و جامع برای حفاظت از انقلاب احساس می‌شد.

فرآیند تأسیس سپاه چگونه پیش رفت و چگونه به یک ساختار واحد رسیدید؟

حدود یک ماه پس از پیروزی انقلاب، چهار تشکیلات اولیه شکل گرفته بود. با مذاکراتی که با شورای انقلاب انجام شد، قرار شد این گروه‌ها که همگی از نیروهای انقلابی بودند، در نشستی گرد هم بیایند و تشکیلاتی واحد تأسیس کنند. از اواخر اسفند ۱۳۵۷، جلساتی با حضور ۱۲ نفر از نمایندگان این چهار گروه به‌صورت منظم برگزار شد. طی یک ماه، اساسنامه تشکیلات، اهداف، برنامه‌ها، نحوه مدیریت و ارتباط سپاه با سایر نهادها و مراکز قانون‌گذاری کشور تدوین شد. یکی از تصمیمات مهم این بود که سپاه تحت نظر رهبری فعالیت کند، زیرا پس از بحث‌های طولانی به این نتیجه رسیدیم که این امر برای حفظ استقلال و اقتدار تشکیلات ضروری است. همچنین، محدوده فعالیت سپاه به‌گونه‌ای تعریف شد که هر آنچه برای حفاظت، اقتدار و تداوم انقلاب لازم باشد، در حد مقدورات انجام دهد. این فعالیت‌ها منحصر به حوزه‌های نظامی و امنیتی نبود و شامل بخش‌های فرهنگی، خدماتی و حتی اقتصادی با تأیید مسئولان کشور می‌شد.

یکی از نکات مهم، تثبیت جایگاه سپاه در قانون اساسی بود. این موضوع چگونه محقق شد؟

یکی از مباحث کلیدی در جلسات، ضرورت درج جایگاه سپاه در قانون اساسی بود تا تضمینی برای بقای آن وجود داشته باشد. تجربه نشان داده بود که نهادهای دیگر به‌راحتی منحل شده بودند، مانند سازمان جهان‌سازندگی. اگرچه بعدها در مجلس ششم تلاش‌هایی برای انحلال سپاه صورت گرفت، اما به دلیل جایگاه قانونی آن در قانون اساسی و همچنین مخالفت شورای نگهبان و حمایت رهبر معظم انقلاب، این تلاش‌ها ناکام ماند. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت پیش‌بینی‌های اولیه برای تثبیت جایگاه سپاه بود.

درباره استقلال سیاسی سپاه و عدم وابستگی به گروه‌های سیاسی چه توضیحی دارید؟

یکی از نکات کلیدی که بعدها به اساسنامه اضافه شد، منع عضویت اعضای سپاه در احزاب و گروه‌های سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی بود. این تصمیم بر اساس توصیه حضرت امام (ره) گرفته شد تا سپاه به جانبداری از هیچ گروه یا جریانی متهم نشود و صرفاً در خدمت نظام، انقلاب و مردم باشد. این ویژگی به حفظ استقلال و اعتبار سپاه کمک کرده است.

حضرت امام فرموده بودند که «اگر سپاه نبود، کشور نبود» دلیل این اهمیت چیست؟

در مرداد ۱۳۵۸، وقتی مشکلات کشور، ضعف دولت و شورای انقلاب مطرح شد، امام فرمودند: «من به دولت و سایر مسئولین گفته‌ام که اگر سپاه نبود، کشور نبود.» دلیل این سخن به تحلیل اولیه تشکیل سپاه بازمی‌گردد. سپاه به‌عنوان نهادی کاملاً وفادار به انقلاب، رهبری، اسلام، ملت و کشور تأسیس شد که هیچ‌گونه منافع شخصی یا گروهی برای خود قائل نیست. این ویژگی باعث شد که نام «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» برای آن انتخاب شود. نکته جالب این است که حتی کلمه «ایران» در نام سپاه نیامد، زیرا ما خود را منحصر به ایران نمی‌دانستیم. بر اساس تفکر اعتقادی و مبانی دینی، امام فرمودند که انقلاب باید صادر شود و سپاه نیز اعلام کرد که در حد مقدورات در این مسیر عمل خواهد کرد.

نقش سپاه در ایجاد وفاق ملی، قدرت ملی و محرومیت‌زدایی چیست و چه اهمیتی دارد؟

ارائه گزارش کامل از عملکرد ۴۵ ساله سپاه دشوار است، زیرا بسیاری از خدمات پاسداران در گوشه و کنار کشور بدون ثبت و ضبط انجام شده است. با این حال، آثار خدمات سپاه در سراسر کشور مشهود است. چون سپاه به هیچ جریان سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی وابسته نیست و خود را خدمتگزار نظام، کشور و مردم می‌داند، نقش برجسته‌ای در ایجاد مقبولیت و مشروعیت ملی داشته است. سپاه با حفظ این استقلال، همچنان نقطه اتکای نظام است.

منبع: سایت بصیرت