تهران، میزبان منطقه و جهان

جمع گفت‌وگوی تهران «Tehran Dialogue Forum» یک رویداد معتبر بین‌المللی است که به منظور فراهم آوردن بستری برای تعامل، تبادل نظر و بررسی مسائل مهم منطقه‌ای و جهانی برگزار می‌شود.

این گردهمایی مهم در مرکز مطالعات سیاسی وابسته به وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران میزبانی می‌شود و پذیرای مقامات ارشد، وزرای کشورها، تصمیم‌گیران برجسته و نمایندگان رسمی از سراسر جهان است.

این مجمع که معمولا در ۲ روز برگزار می‌شود، در جدیدترین دور خود در روزهای ۲۸ و ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ بیش از ۲۰۰ هیات از ۵۳ کشور را گرد هم آورده است؛ مقاماتی شامل وزرا، نمایندگان سازمان ملل متحد و مقامات ارشد برخی کشورهای منطقه و جهان. این مجمع که دیروز کار خود آغاز کرد، رویدادهای فراوانی را میزبانی می‌کند. روز یکشنبه مجمع گفت‌وگوی تهران با عنوان «عاملیت منطقه‌ای در نظم و بی‌نظم جهانی، وفاق یا افتراق» آغاز شد که میهمانانی را از کشورهای خلیج‌فارس، اروپا و آسیای میانه، همچنین نمایندگان اندیشکده‌های بین‌المللی مانند موسسه پوگواش میزبانی می‌کند. در آغاز این رویداد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه سخنرانی کردند.

از جمله موضوعات مورد بحث در این مجمع، گفت‌وگوها با موضوع رفع تحریم‌ها، خلع سلاح در خاورمیانه و مساله سلاح‌های اتمی یا کشتار جمعی است. در این دور از مجمع گفت‌وگوی تهران شخصیت‌هایی مانند «سراج‌الدین مهرالدین» وزیر خارجه تاجیکستان، «آرمن گریگوریان» مشاور امنیت ملی ارمنستان، «امیرخان متقی» وزیر خارجه حکومت سرپرست افغانستان، «بدر البوسعیدی» وزیر خارجه عمان و «نچیروان بارزانی» رئیس اقلیم ‌کردستان عراق حاضر هستند.

* جزئیات مجمع گفت‌وگوی تهران از زبان خطیب‌زاده

سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر و رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه درباره برگزاری این نشست گفت: مجمع گفت‌وگوی تهران مهم‌ترین پلتفرم گفت‌وگوهای بین‌المللی ایران است که در یک تداوم ۴ دهه‌ای در این‌ مرکز برگزار می‌شود.

مرکز مطالعات سیاسی که از ثمرات انقلاب اسلامی است، یکی از بخش‌های دستگاه دیپلماسی بوده و کنفرانس‌های سه‌گانه طی دهه‌ها ادامه داشته است. وی افزود: مرکز چند سال قبل با تجمیع این ۳ کنفرانس، مجمع گفت‌وگوی تهران را راه‌اندازی کرد که این مجمع ادامه همین سکوی گفت‌وگو توسط مقامات اندیشکده‌ای است.

سال گذشته با توجه به اتفاقاتی که برای رئیس‌جمهور و وزیر خارجه شهید اتفاق افتاد، این مجمع برگزار نشد اما امسال این مجمع را با ۲۰۰ میهمان و هیات خارجی برگزار می‌کنیم. برخی وزرای خارجه و نمایندگان دولت‌ها و سفرا و مقامات سابق و اندیشمندان در این‌ مجمع شرکت خواهند کرد و ما ۴۰ جلسه طی ۲ روز برگزار خواهیم کرد.

وی در ادامه گفت: حدود ۵۰ خبرنگار بین‌المللی و دفاتر خارجی خارج از ایران و خبرنگاران داخلی این‌ مجمع را پوشش خواهند داد و عنوان‌ کنفرانس مجمع گفت‌وگوی امسال «عاملیت منطقه‌ای در نظم یا بی‌نظمی جهانی» خواهد بود. وی اظهار داشت:‌ ما در مجمع امسال درباره عاملیت صحبت خواهیم کرد. آخرین‌ وضعیت فلسطین، مقاومت، سناریوهای پیش رو، تجاوزات رژیم صهیونیستی، نظم‌ نوین در غرب آسیا و ساختارهای جایگزین نظام بین‌الملل، موضوعاتی است که درباره آنها جلساتی را خواهیم داشت.

* سخنرانی وزیرخارجه عمان و نیچروان بارزانی

در روز نخست این مجمع غیر از رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان، بسیاری از مقامات ارشد کشورهای شرکت‌کننده سخنرانی کردند. بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان در مجمع گفت‌وگوی تهران اظهار داشت: منطقه به مجموعه‌ای از قضایا دچار است. از این مجمع استفاده می‌کنم و درباره این قضایا که مساله کشتار جمعی در فلسطین است صحبت می‌کنم. این کشتار که ملت فلسطین با آن مواجه است، یک جنایت و یک ظلم بزرگ است.

وی در ادامه افزود: «تل‌آویو نه تنها تا به امروز دوست نداشته گفت‌وگو کند، بلکه برعکس به دنبال ادامه روند نظامی در جبهه‌های مختلف است، بنابراین گفت‌وگو کار آسانی نیست». وی افزود: «گفت‌وگو ضرورت امروز منطقه است. غزه امروز یک تجربه اسفباری برای همه ما است؛ فاجعه غزه روی داده برای اینکه عده‌ای شجاعت گفت‌وگو با یکدیگر را ندارند».

وزیر خارجه عمان در پایان بیان کرد: «امیدواریم نشست مجمع گفت‌وگوی تهران بستری باشد برای اینکه طرف‌های بیشتری را برای گفت‌وگو جلب و جذب کنیم». نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق نیز در این رویداد سخنرانی کرد.

وی در مجمع گفت‌وگوی تهران اظهار داشت: «روابط ما با ایران در اقلیم یک روابط تاریخی و نزدیک است». وی افزود: «حدود ۶۰ درصد تجارتی که با عراق شکل می‌گیرد از طرف اقلیم است».

بارزانی تأکید کرد: «سطح روابط اقتصادی ما با ایران روزبه‌روز پیشرفت می‌کند». وی در ادامه با بیان اینکه هر زمان دچار مشکل شدیم ایران به ما کمک کرد، با گرامیداشت یاد شهید حاج‌قاسم سلیمانی و نقش این شهید بزرگوار در جنگ با داعش افزود: «خدا رحمت کند سردار سلیمانی را که نخستین نفر به اربیل آمد تا مشکل را حل کند».

* پزشکیان: هیچ‌نوع زورگویی را نمی‌پذیرم

رئیس‌جمهور کشورمان به همراه وزیر امور خارجه در بخش‌های مختلف این رویداد به سخنرانی و گفت‌وگو پرداختند. مسعود پزشکیان در این رویداد خطاب به حاضران جلسه گفت: امیدوارم حضور شما در اینجا باعث شود بتوانیم نگاه و گفتارمان را با همدیگر به یک زبان و نگاه مشترک برسانیم.

پزشکیان با اشاره به وضعیت منطقه گفت: ما باید بپذیریم در یک خانه زندگی می‌کنیم و این خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم مال همه ماست، مال یک عده خاص نیست، مال یک دسته و جناح و گروه نیست، مال یک قوم و یک نژاد و یک قبیله نیست، مال همه ما است. باید زمانی برسد که عدالت در این خانه بین همه پیاده شود.

وی در ادامه با اشاره به مذاکرات با آمریکا افزود: پیام من برای تعامل سازنده و گسترش روابط از طرف غربی‌ها دریافت نشد.

رئیس‌جمهور اعلام کرد: ما این حق را داریم که از فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای برای اهداف مختلف از جمله سلامت، کشاورزی، صنعت و دیگر حوزه‌های حیاتی استفاده کنیم. باور دینی ما اجازه ساخت سلاح هسته‌ای را نمی‌دهد؛ سلاحی که می‌تواند بشریت را نابود کند و جز وحشی‌گری، چیزی برای آینده زمین ندارد. اینکه دیگران همچنان ادعا می‌کنند ایران در مسیر ساخت سلاح هسته‌ای حرکت می‌کند، تنها تکرار ادعاهای بی‌اساس و جنگ‌طلبانه است. حتی رئیس‌جمهور ایالات متحده (ترامپ) نیز گفته بود: «باید مطمئن شویم ایران سلاح هسته‌ای ندارد». بسیار خب! بیایند بررسی کنند. ما چیزی برای پنهان کردن نداریم. ما نه به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای هستیم و نه به آن باور داریم. ما حق داریم از دانش و فناوری برای پیشرفت کشور استفاده کنیم اما نه برای ساخت سلاح، بلکه برای زندگی بهتر. من به عنوان یک انسان آزاد، هیچ نوع زورگویی را نمی‌پذیرم؛ نه من، نه هیچ انسان آزاده‌ای در این کشور یا منطقه. ملت‌های آزاده هیچ‌گاه زیر بار زور نخواهند رفت.

پزشکیان همچنین با اشاره به وضعیت غزه و جنایات رژیم صهیونیستی گفت: کشورهای منطقه باید ید واحد شده و دست به دست هم بدهند و اجازه ندهند به حقوق مردم غزه و فلسطین تجاوز شود. وی افزود: اگر کشورهای اسلامی یکصدا در قبال این جنایت‌ها موضع‌گیری کنند و موضع داشته باشند، من تصور نمی‌کنم اینها براحتی بتوانند از این کارها بکنند.

* عراقچی: هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیستیم

وزیر امور خارجه کشورمان نیز با اشاره به مذاکرات هسته‌ای گفت: در کنار مسائل منطقه‌ای، یکی دیگر از ابعاد مهم سیاست خارجی کنونی ایران، موضوع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ما و تحریم‌های یکجانبه و ظالمانه‌ای است که بر ضد ملت ایران از سوی ایالات متحده اعمال شده‌ است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از طرف‌های معاهده عدم اشاعه (NPT)، بر اساس مبانی دینی و اخلاقی خود هرگز به‌ دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیست و پایبندی خود را به اصل عدم تولید و به‌کارگیری سلاح‌های کشتار جمعی دنبال می‌کند. ما همواره تلاش کرده‌ایم نگرانی‌های منطقی بین‌المللی درباره برنامه هسته‌ای کشورمان را از طریق تعامل و شفافیت مرتفع کنیم.

ما خواهان توافقی عادلانه و متوازن هستیم؛ توافقی که در چارچوب معاهده NPT، با احترام کامل به حقوق هسته‌ای ایران شکل گرفته و به طور عینی رفع جامع تحریم‌ها را تضمین کند. جمهوری اسلامی ایران به دیپلماسی پایبند است و انتظار دارد تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه‌ای که مستقیماً مردم ما را هدف قرار داده‌، به‌ طور واقعی و ملموس لغو شود. ما معتقدیم چنین توافقی می‌تواند منافع طرفین را تأمین و به تحکیم صلح، امنیت و ثبات در منطقه کمک کند.

* نظام تک قطبی آمریکا درحال فروپاشی است

کمال خرازی، وزیر امور خارجه پیشین و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی نیز در مجمع گفت‌وگوی تهران سخنرانی کرد. وی در این رویداد گفت: تحولات بین‌المللی و تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه اقتضا می‌کند کشورهای منطقه به یکدیگر نزدیک‌تر شوند و با همکاری مشترک، چالش‌ها و مشکلات موجود را حل‌وفصل کنند. وی همچنین افزود: کشورهایی نوظهور که در مسیر تثبیت قدرت خود هستند، در نظم چندجانبه‌گرایانه و چندقطبی جهانی، خود را دارای مسؤولیت‌هایی می‌دانند تا نقش مؤثری در نظام بین‌الملل ایفا کنند.

کشورهایی نظیر چین، هند، ایران، ترکیه، روسیه و سایر کشورهایی که در مناطق خود به عنوان قدرت‌های منطقه‌ای شناخته می‌شوند، به‌ طور طبیعی در پی ایفای نقش در عرصه بین‌المللی هستند. وی در پایان افزود: نظم تک‌قطبی که از زمان ریاست‌جمهوری جرج بوش مطرح شد، امروز در حال فروپاشی است و جهان به ‌سوی نظمی چندقطبی حرکت می‌کند که در آن، نقش‌آفرینی کشورهای منطقه‌ای بسیار پررنگ خواهد بود.

پاسخ عراقچی به زیاده‌خواهی ویتکاف

سیدعباس عراقچی، بدرالبوسعیدی و محمد عبدالرحمن آل‌ثانی، وزرای خارجه ایران، عمان و قطر روز گذشته در حاشیه نشست مجمع گفت‌وگوی تهران با یکدیگر نشست سه‌جانبه‌ای برگزار کردند. در حاشیه این نشست نیز وزیر امور خارجه کشورمان در پاسخ به سوال خبرنگاران که آیا وزیر خارجه عمان حامل پیامی مکتوب از طرف آمریکا بوده است یا خیر، اعلام کرد: هیچ پیام مکتوبی دریافت نکردیم. عراقچی همچنین افزود: احتمالا دور بعدی مذاکرات به‌زودی برگزار خواهد شد.

وی در ادامه گفت: زمان مذاکرات مشخص شده است. وزیر امور خارجه همچنین گفت: مذاکرات بسیار خوبی با وزرای خارجه قطر و عمان داشتیم. درباره مسائل منطقه، روابط دوجانبه و همچنین گفت‌وگوهایی که جریان دارد، آخرین وضعیت را مرور کردیم.

سیدعباس عراقچی همچنین در حاشیه این نشست در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره سخنان ویتکاف درباره حق غنی‌سازی ایران گفت: ویتکاف از واقعیت‌های مذاکراتی کاملا به دور است.

وی در ادامه افزود: غنی‌سازی در ایران ادامه پیدا می‌کند. این پاسخ سریع و صریح عراقچی به سخنان روز یکشنبه ویتکاف بود که در مصاحبه‌ای مدعی شده بود غنی‌سازی ایران خط قرمز آمریکاست و آمریکایی‌ها حتی یک درصد از آن را نیز نمی‌پذیرند.

استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه و مذاکرات هسته‌ای یکشنبه در مصاحبه‌ای با رسانه‌های آمریکایی در پاسخ به سوال مجری که درباره توافق مدنظر ترامپ با ایران پرسیده بود، گفت: رئیس‌جمهور (ترامپ) «کاملاً شفاف» بوده که می‌خواهد مساله را با «دیپلماسی و گفت‌وگو» حل کند اما «ما یک خط قرمز بسیار روشن داریم و آن مساله غنی‌سازی است» و «حتی یک درصد توانایی غنی‌سازی را نیز نمی‌توانیم بپذیریم».

ویتکاف به شبکه ای‌بی‌سی آمریکا گفت: «از دید ما، همه چیز با یک توافقی آغاز می‌شود که شامل غنی‌سازی نباشد. ما نمی‌توانیم چنین چیزی را بپذیریم. چون غنی‌سازی، توانایی ساخت سلاح را ممکن می‌کند. ما اجازه نخواهیم داد بمبی ساخته شود و به اینجا برسد».

وزیر امور خارجه کشورمان نیز ساعاتی پس از این ادعا و در حاشیه نشست‌های دیپلماتیک با میهمانان عالیص‌رتبه مجمع گفت‌وگوی تهران به این اظهارات زیاده‌خواهانه ویتکاف پاسخ داد و اعلام کرد: در صورت وجود درخواست‌های غیرواقعی از سوی آمریکایی‌ها به توافق نخواهیم رسید.

این نخستین بار بود که سیدعباس عراقچی در واکنش به اظهارات آمریکایی‌ها با این سطح از صراحت در مقابل رسانه‌ها واکنش نشان داد و علت این مساله نیز طرح درخواست‌های جدید و غیرقابل اجرا بود.