اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه چیست؟آیا ممکن است مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها یا آمریکایی‌ها علیه ایران فعال شود؟ سناریوهای مواجهه‌ی ایران در صورت فعال شدن آن چیست؟

1.  اسنپ‌بک (Snapback) اصطلاحی است که به مکانیسم بازگشت سریع تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران اشاره دارد. این مکانیسم در چارچوب برجام و قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت (مصوب سال ۲۰۱۵) تعریف شده است.

2. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌های تسلیحاتی، اقتصادی، و سایر اقدامات تنبیهی است که پیش‌تر در قطعنامه‌های شورای امنیت (مانند قطعنامه‌های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵، و ۱۹۲۹) علیه ایران وضع شده بودند.

3.  ‌اسنپ‌بک دو ویژگی مهم دارد:

3.1.   خودکار بودن؛ برخلاف روند معمول شورای امنیت که نیاز به اجماع یا رأی‌گیری برای اعمال تحریم‌ها دارد، اسنپ‌بک به گونه‌ای طراحی شده که اگر یکی از اعضای برجام ادعای نقض تعهدات ایران را مطرح کند، تحریم‌ها به طور خودکار پس از ۳۰روز باز می‌گردند.

3.2.   هدف؛ هدف اصلی اسنپ‌بک، ایجاد اهرم فشاری برای اطمینان از پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای خود در برجام است.

4.          مکانیسم ماشه (Trigger Mechanism) فرآیند حقوقی و سیاسی است که اجرای اسنپ‌بک را ممکن می‌سازد. این مکانیسم در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تعریف شده و شامل مراحل زیر است :

4.1.    شکایت اولیه،

4.2.   بررسی در کمیسیون مشترک و مدت زمان 15 روزه برای بررسی،

4.3.   ارجاع به وزرای خارجه و فرصت 15 روزه برای حل مشکل،

4.4.   ارجاع به شورای امنیت؛  شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد تا قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب کند. اگر چنین قطعنامه‌ای تصویب نشود (که به دلیل حق وتوی اعضای دائم بعید است)، تحریم‌های شورای امنیت به طور خودکار بازمی‌گردند.

5.  پیرامون شرایط فعلی باید گفت که قطعنامه ۲۲۳۱، که چارچوب حقوقی اسنپ‌بک را فراهم می‌کند، تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) معتبر است. پس از این تاریخ، این قطعنامه منقضی می‌شود و مکانیسم ماشه دیگر قابل اجرا نخواهد بود، مگر اینکه قطعنامه جدیدی در شورای امنیت تصویب شود که به دلیل مخالفت احتمالی روسیه و چین بعید است.

6.   پیرامون احتمال اقدام خصمانه از سوی آمریکایی ها باید گفت که آمریکا در گذشته (۲۰۲۰) تلاش کرد این مکانیسم را فعال کند، اما به دلیل خروج از برجام،این امکان از نظر حقوقی برای آمریکا وجود نداشت و با مخالفت اروپا، روسیه، و چین مواجه شد. لذا اروپا به دلیل باقی ماندن در برجام، از نظر حقوقی جایگاه قوی‌تری برای این اقدام دارد.

7.   تا به امروز کارشناسان داخلی و خارجی پیرامون واکنش های احتمالی ایران به فعال شدن مکانیسم ماشه، اهرم های ذیل را (فارغ از میزان احتمال) مطرح کرده اند:

7.1.   خروج از پیمان منع اشاعه هسته‌ای،

7.2.   افزایش غنی‌سازی اورانیوم  تا سطح۹۰٪،

7.3.    کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مانند محدود کردن یا توقف،

7.4.    تقویت اقدامات منطقه‌ای با هدف فشار بر غرب،

7.5.    دیپلماسی تهاجمی مانند  افزایش فروش نفت به چین، همکاری‌های نظامی با روسیه در پرونده اوکراین و ... .

منبع: پرسمان سیاسی هفته شماره 8