نسخه توسعه سواحل مکران

چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران و در مسیر کریدور شمال–جنوب قرار دارد؛ مسیری که هند و چین را به آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه و اروپای شرقی متصل می‌سازد. این بندر و کریدور ترانزیتی روسیه–هند با تحولات جنگ روسیه و اوکراین اهمیت مضاعفی یافته است.فعلیت یافتن ظرفیت بندر چابهار می‌تواند بخش مهمی از جریان ترانزیت کالا را در دستان ایران، به‌عنوان کشوری غیرهمسو با غرب، قرار دهد. از این منظر، ناامن‌سازی مرزهای ایران و پاکستان و سواحل مکران را باید در جهت ممانعت از تحقق این جریان ترانزیتی تحلیل کرد. مسئله‌ای که به‌وضوح در علل تحریم‌های آمریکا و کنش‌های ضد امنیتی گروه جندالشیطان قابل مشاهده است.

اخیراً آمریکایی‌ها برای چندمین بار معافیت شش‌ماهه‌ای برای مشارکت هند در پروژه چابهار صادر کردند.  پیش از آن، واشینگتن تهدید کرده بود شرکت‌های هندی فعال در این بندر را مشمول تحریم می‌کند. این سیاست واشنگتن نشان می‌دهد که آمریکا، با حفظ سیاست فشار، از بندر چابهار به‌عنوان اهرمی برای تأثیرگذاری بر ایران و برخی بازیگران آسیایی استفاده می‌کند. اما برای ایران، سؤال اصلی این است: آیا می‌توان آینده چابهار را بر پایه تصمیم‌های ناپایدار آمریکا و اراده متغیر برخی بازیگران بنا کرد؟هند در سال‌های اخیر، با وجود تعهدات اولیه، سرعت پایینی در سرمایه‌گذاری بندری و ریلی چابهار داشته است. ترس از تحریم‌های ثانویه و نوسان در روابط واشینگتن–دهلی مانع پیشرفت پروژه شده است. در چنین شرایطی، اتکای کامل به هند خطرناک است، زیرا با هر تغییر در روابط آمریکا و هند، مسیر توسعه چابهار نیز دچار وقفه می‌شود. ایران در برابر این وضعیت سه گزینه دارد:نخست، ادامه همکاری با هند در چارچوب معافیت‌های محدود و کوتاه‌مدت با پذیرش ریسک وابستگی.دوم، حرکت به‌سوی الگوی ترکیبی که در آن ایران محور پروژه باشد اما با جذب شرکای منطقه‌ای مانند روسیه، چین و کشورهای آسیای میانه، فشار تحریمی را توزیع کند.و سوم، تکیه بر ظرفیت داخلی و توسعه تدریجی بندر از محل منابع ملی و سرمایه‌گذاران داخلی که هرچند کندتر است، اما استقلال بیشتری ایجاد می‌کند.کاملاً بدیهی است که باید از مسیر دوم و سوم برای توسعه مکران استفاده کرد و همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نگذاشت. به‌عبارتی، علاوه بر تلاش برای جذب سرمایه خارجی، باید از فرصت‌های موجود داخلی نیز بهره برد. اتصال کامل خط آهن چابهار–زاهدان، گسترش منطقه آزاد مکران و پیوند این بندر با کریدور شمال–جنوب می‌تواند مزیت ژئو‌اقتصادی چابهار را تثبیت کند. همچنین، استفاده از تهاتر کالا، ارزهای محلی و سازوکارهای غیردلاری می‌تواند آسیب‌پذیری پروژه در برابر تحریم‌ها را کاهش دهد.از این منظر، نسخه توسعه مکران باید بر پایه تنوع شرکا، استقلال مالی و دیپلماسی فعال بنا شود. چابهار می‌تواند نقطه آغاز یک الگوی نوین همکاری منطقه‌ای برای توسعه کشور باشد.