بازتاب جهانی یک رزمایش منطقه‌ای

رزمایش مشترک ضدتروریستی «سهند ۲۰۲۵» دومین رزمایش مشترک ضدتروریسم سازمان شانگهای پس از رزمایش ۲۰۲۴ در سین‌کیانگ چین بود و نخستین بار بود که ایران میزبانی آن را برعهده می‌گرفت؛ رخدادی که نشان از ارتقای موقعیت ایران از «عضو جدید» به «شریک محوری» در پیمانی دارد که بسیاری آن را «ناتوی شرقی» می‌نامند.
اهمیت این رزمایش زمانی برجسته‌تر می‌شود که در نظر بگیریم ایران تنها کشور عضو شانگهای است که هم در شرق و هم در غرب با تهدید‌های فعال تروریستی مواجه بوده و تجربه گسترده‌ای در مقابله عملیاتی با گروه‌هایی، مانند «جیش‌العدل» و نیز خلع‌سلاح گروهک‌های تجزیه‌طلب در مرز‌های عراق کسب کرده است. همین تجربه، همکاری نظامی ایران با بازیگران کلیدی شانگهای را از سطح سیاسی به میدان عملیات ارتقا داده است. به گفته فرمانده رزمایش، سردار معدنی، ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم شانگهای بار‌ها از ایران قدردانی کرده و «کشور‌های پایه‌گذار سازمان شانگهای مانند روسیه و چین به وحدت نظر کامل با ایران در مبارزه با تروریسم رسیده‌اند.»
این رزمایش در بستری برگزار شد که چین با طراحی نشست ویژه شانگهای در سالروز استقلال خود و برگزاری یک رژه عظیم نظامی با حضور رؤسای‌جمهور ایران و روسیه، پیام روشنی درباره جهت‌گیری نظم جدید جهانی مخابره کرده بود. شی جین‌پینگ در مراسم افتتاحیه اجلاس تیانجین تصریح کرده بود: «سازمان همکاری شانگهای به نیرویی تأثیرگذار در مقابله با هژمونی و سیاست‌های سلطه‌گرایانه تبدیل شده است.» او این سازمان را «بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای جهان» با «ارزش همکاری ۳۰ تریلیون دلاری در بیش از ۵۰ حوزه» توصیف کرد.
در چنین فضایی است که انتخاب آذربایجان شرقی برای برگزاری رزمایش اهمیت ژئوپلیتیک مضاعفی می‌یابد؛ نقطه‌ای در تلاقی کریدور شمال‌ـ جنوب، مسیر‌های انرژی خزر‌ـ خلیج فارس و نزدیک‌ترین فاصله به قفقاز جنوبی. این انتخاب، پاسخی نمادین و عملی به تلاش آمریکا برای ورود مجدد به این منطقه از طریق پروژه‌های موسوم به «دالان ترامپ» و مداخله در قفقاز بود.
وبگاه «نشنال اینترست» نیز در تحلیلی درباره تحولات جدید نوشت، بازگشت آمریکا به پایگاه بگرام «نشانه‌ای از تغییر استراتژی واشنگتن از مبارزه با تروریسم به رقابت با قدرت‌های بزرگ» است؛ پایگاهی که به گفته این رسانه، ایالات متحده را قادر می‌سازد «ایران، چین و حوزه نفوذ روسیه را به‌طور همزمان زیر نظر بگیرد.».
اما شاید مهم‌ترین وجه رزمایش «سهند ۲۰۲۵» بُعد ایدئولوژیک آن باشد. تمرین سال گذشته در چین و رزمایش امسال در ایران نشان می‌دهد، شانگهای به دنبال ایجاد یک تعریف مستقل و غیرغربی از مفهوم تروریسم است؛ تعریفی که در برابر الگوی دوگانه آمریکا‌ـ تروریسم خوب و بد‌ـ قرار می‌گیرد و از نگاه اعضای شانگهای، تلاش برخی دولت‌های غربی برای تروریست خواندن سپاه پاسداران را بی‌اعتبار می‌کند.
در بعد منطقه‌ای نیز این رزمایش برای کشور‌هایی مانند هند معنا و پیام ویژه‌ای دارد. سواران سینگ، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه جواهر لعل نهرو، می‌گوید: «این به ویژه فرصتی عالی برای نیرو‌های مسلح هند است، زیرا ایران اخیراً با ایالات متحده و اسرائیل درگیری‌های نظامی جدی داشته است که درس‌های مهمی برای هند دارد.»
در نتیجه، «سهند ۲۰۲۵» نه تنها یک رزمایش نظامی، بلکه نمادی از همگرایی رو‌به‌رشد شرق و شکل‌گیری چارچوبی جدید برای امنیت جمعی در جهان گذار به نظم تازه است.