فاجعه بمبئی، ابعاد و آثار

بصیرت: حوادث اخیر شهر بمبئی از نظر وسعت حوزه و طول مدت بحران حادثه ای کم سابقه در این کشور به شمار می آید. درچند ماه اخیر بمب گذاری های متعدد در ایالت های مختلف هند باعث شده است تا امنیت داخلی این کشور در معرض تهدیدهای جدی قرار گیرد. این روند از دو سال قبل و با گسترش موج بمب گذاری ها در شهرهای بزرگ هند از جمله دهلی جیپور بنگلور و گواهاتی آغاز شد. به همین دلیل گمان می رفت این حمله تروریستی مشابه دیگر حوادث ماه های اخیر زودگذر خواهد بود. اما این بار وضعیت متفاوت بود و با گذشت هر ساعت دامنه حملات در این شهر که پایتخت تجاری هند محسوب می شود گسترده تر شد و تنها دو ساعت پس از نخستین گزارش انفجار مشخص شد عاملان این حادثه برنامه ای کاملا مفصل را تدارک دیده اند و همه چیز زمان بندی شده و حرفه ای صورت گرفته است . تروریست ها به انواع سلاح ها از جمله کلاشینکف و نارنجک مسلح بودند و علاوه بر ایستگاه مرکزی راه آهن بمبئی در شلوغ ترین ساعت رفت و آمد دو هتل بزرگ بمبئی که جهانگردان و به ویژه جهانگردان آمریکایی و انگلیسی در آنها اقامت داشتند نیز مد نظر بودند. در ادامه حملات دو هتل اصلی شهر یعنی هتل اوبری و هتل تاج هدف اصلی عملیات بودند. به نحوی که به گفته یکی از جهانگردان انگلیسی حاضر در هتل اوبری که موفق به فرار از این محل شده است افراد مسلح اشخاصی را که دارای گذرنامه های انگلیسی و آمریکایی بودند از سایرین جدا کرده و به طبقه هجدهم هتل بردند و سپس آن طبقه را منفجر کردند. همزمان با این عملیات گروگانگیری حدود 7 انفجار دیگر در نقاط مختلف شهر بمبئی صورت گرفت که در آنها بیش از 87 نفر کشته و بیش از 200 نفر نیز مجروح شدند.
عاملان حادثه بمبئی
از همان ساعات ابتدایی وقوع انفجارهای زنجیره ای در بمبئی القاعده مظنون اصلی این رشته حوادث خونین بود. هر چند که در تابستان امسال گروهی تحت عنوان مجاهدین هند مسئولیت چند حمله تروریستی در این کشور را از طریق ارسال نامه الکترونیکی برای سازمان های اطلاعاتی هند به عهده گرفته بودند ولی مسئولیت حملات اخیر بمبئی را گروهی گمنام به نام « مجاهدین دکن » به عهده گرفته که البته هنوز هویت آنها تایید نشده است . هند مدعی است 10 فرد مسلحی که در حملات بمبئی دست داشتند پاکستانی بوده و فهرستی شامل 20 مظنون تروریست را به اسلام آباد داده و خواهان استرداد آنها شده است . در حال حاضر » لشکر طیبه « گروه شبه نظامی پاکستانی مظنون اصلی این حملات است .
در همین راستا یکی از عاملان حملات بمبئی به عضویت در لشکر طیبه پاکستان اعتراف کرده و اظهار داشته است طی هجده ماه گذشته در چهار اردوی آموزشی که در پاکستان برگزار شده شرکت کرده است .
اما عملیات انفجاری بمبئی پیچیدگی های بسیاری دارد که معمای کشف عامل آن را مشکل تر می سازد. از سوی دیگر گستردگی و تنوع گروه های قومی و مذهبی در هند به ناشناخته ماندن بسیاری از عناصر تروریستی در این کشور کمک کرده است .
از سوی دیگر نحوه انجام این عملیات انتحاری زمینه شناخت متهمان را دشوارتر کرده است . اگر چه وقوع حمله های پیاپی در فاصله های زمانی محدود شیوه ای است که پیش از این بارها از سوی نیروهای القاعده در پیش گرفته شده است اما به صراحت نمی توان آنها را به عوامل فعال در هند که به اقدامات خونبار دست می زنند مرتبط دانست .
علاوه بر این استفاده از قایق در پیشبرد چنین اقدامات تروریستی امری نادر است ; هرچند القاعده در سال 1379 نیز برای حمله به یو اس اس کول از بمب های قایقی استفاده کرده بود اما استفاده از چنین ابزارهایی شیوه متداول آنها به شمار نمی آید. حادثه بمبئی و ابعاد گسترده آن یادآور حرکت های نظامی مخالفان کشمیری است که از طریق بمب های نارنجکی اهداف خود را به پیش می برند.
به این ترتیب با کنار هم قرار دادن قطعات به هم ریخته پازل بمبئی و توجه به تاکتیکی که حمله کنندگان به مرکز یهودیان در پیش گرفته اند و تعمق بر این موضوع که شمار بیشتر قربانیان را اتباع اسرائیلی و انگلیسی تشکیل می دهند می توان یک گزینه دیگر را مورد توجه قرار داد که این اقدام نمی تواند اقدامی از سوی القاعده با اهداف فرا منطقه ای باشد بلکه حرکتی از سوی نیروهای داخلی هند بوده است .
اگر چه مانموهان سینگ نخست وزیر هندوستان از حضور یک نیروی خارجی یعنی پاکستان در حملات بمبئی سخن گفته است اما به زعم بسیاری از کارشناسان طی 18 ماه گذشته نمی توان ردی از دخالت نیرویی بیرونی از سوی کشورهای همجوار در حوادث هندوستان یافت . احتمال انجام این اقدام تروریستی از سوی نیروهای درون هندوستان زمانی قوت یافت که » گروه دکن « وابسته به گروه مجاهدین هند مسوولیت این حملات را به عهده گرفت . البته با سابقه ای که از آنها در دیگر اقدامات تروریستی در سرتاسر هند طی ماه های گذشته در دست است دخالت گروه دکن در این مورد نیز قابل قبول می نماید.
در واقع گروه های تروریستی متنوع و فراوانی در هند وجود دارند که از نظر اهداف و نوع فعالیت طیف وسیعی را تشکیل می دهند. توضیحاتی پیرامون آنها در ذیل ارائه خواهد شد :
1 ـ لشکر طیبه
لشکر طیبه گروه مسلحی است که در پاکستان و نیز در جامو و کشمیر فعال است . برخی معتقدند که این گروه از سرویس های امنیتی پاکستان حداقل تا سال 1380 که ایالات متحده آن را در لیست گروه های تروریستی قرار داد کمک دریافت می کرده است . لشکر طیبه به لحاظ ایدئولوژیکی و عملیاتی با القاعده پیوندهایی دارد و در پی تحقق استقلال جامو و کشمیر و گسترش تفکر خود به سراسر هند است . این گروه متهم به دست داشتن در برخی از مهمترین اقدامات تروریستی صورت گرفته در هند از جمله بمب گذاری تیر سال 1385 در ایستگاه راه آهن بمبئی است .
2 ـ جیش محمد
این گروه نیز ریشه در پاکستان دارد و در جامو و کشمیر فعالیت می کند . جیش محمد در سال 1379 به وسیله رهبر سابق حرکت الانصار پایه گذاری شد. جیش محمد در پی بیرون راندن هند از جامو و کشمیر و بازگرداندن کنترل آن به پاکستان است .
3 ـ حرکت المجاهدین
این گروه در سال 1364 و برای مقابله با نیروهای شوروی در افغانستان شکل گرفت . با بیرون رفتن نیروهای شوروی در سال 1368 این گروه که مقر آن در پاکستان قرار داشت نقطه تمرکز خود را به جامو و کشمیر تغییر داد. گروه حرکت المجاهدین در پی مقابله با نیروهای ضد اسلامی است و منطقه وسیعی را از میانمار تا تاجیکستان و بوسنی تحت پوشش عملیاتی خود دارد.
4 ـ حزب کمونیست هند
این گروه از ائتلاف برخی از گروه های نکسالتی در سال 1383 و پس از شکست گفتگوهای دولت هند و شبه نظامیان چپ گرا تشکیل شد. حزب کمونیست هند در پی ایجاد یک « منطقه انقلابی » تحت کنترل خود به عنوان دولتی دارای حاکمیت است که از مرز نپال تا ضلع جنوبی ایالت آندراپرادش را در بر می گیرد.
5 ـ حرکت جهاد اسلامی
این گروه نیز در سال 1359 برای مقابله با شوروی در افغانستان شکل گرفت . اما پس از پایان اشغال شوروی اقدامات خود را در جامو و کشمیر متمرکز کرد. این گروه که پایگاه هایی در پاکستان و کشمیر دارد حملات خود را عمدتا متوجه اهداف نظامی در هند می سازد . البته حرکت جهاد اسلامی به ارتباط با ربایش و قتل پنج جهانگرد غربی در جامو و کشمیر در سال 1374 نیز متهم است .
6 ـ جمعیت المجاهدین
این گروه کوچک مدافع جدایی طلبان کشمیری طرفدار پاکستان است که در درون این کشور یا در نزدیکی مرزهای آن به فعالیت می پردازد . این گروه مسئولیت حملات انتحاری به اهداف سیاسی در هند را در سال 1383 برعهده گرفت .
7 ـ جبهه متحد برای آزادی آسام
این گروه تشکیل یک دولت سوسیالیست در ایالت آسام را از هنگام تشکیل خود در سال 1358 به عنوان هدف اصلی اعلام کرده است . در طول دهه 70 این جبهه حملاتی را علیه رهبران سیاسی هند نیروهای امنیتی و زیرساخت های این کشور صورت داد که با پاسخ شدید دولت هند همراه بود و باعث شد این گروه تا حدی حامیان خود را در میان مردم آسام از دست بدهد.
بر مبنای گزارشات وزارت خارجه آمریکا حمله نیروهای دولت هند به پایگاه این گروه در آذر 1382 باعث شد تا بسیاری از اعضای خود را از دست بدهد; به گونه ای که تعداد آنها از سه هزار نفر به چند صد نفر تنزل یافت .
پیامدهای حادثه تروریستی در هند
حادثه اخیر در هند در سه بعد اقتصادی سیاسی و روابط هند و پاکستان قابل تحلیل است :
سیاسی
در اوایل سال جاری میلادی چندین انتخابات ایالتی پیش روی دولت هند قرار دارد. بسیاری از تحلیلگران حتی پیش از حملات بمبئی نیز با توجه به نارضایتی عمومی ناشی از افزایش قیمت کالا و خدمات و رکود اقتصادی پیش بینی می کردند که این انتخابات به سختی انجام گیرد. علاوه بر این انفجارات سال گذشته میلادی در برخی شهرهای این کشور افزایش اعتراضات مردم و انتقاد شدید حزب اصلی اپوزیسیون هند یعنی حزب بی جی پی را از سیاست های دولت باعث شد. این حزب معتقد است دولت در مقابله با تروریسم بسیار ضعیف عمل کرده است .
انتخابات ایالتی از آنجا دارای اهمیت است که اولا نشانگر فضای انتخابات سراسری پس از آن در هند خواهد بود و دیگر اینکه پیروزی در این انتخابات به حزب پیروز این امکان را می دهد که بتواند در آستانه انتخابات سراسری با احزاب کوچک تر نیز ائتلاف نماید. در همین راستا طی روزهای درگیری انتخابات ایالتی در ایالت مادیا پرادش برگزار شد. حضور گسترده مردم در این انتخابات غیرمنتظره بود که به نظر می رسد حوادث اخیر مردم را به شرکت در انتخابات محلی ترغیب کرده بود.
با توجه به اینکه ظاهرا " گروهی اسلام گرا مرتکب این اقدام تروریستی شده است مسائل مذهبی نیز می تواند در طول انتخابات از اهمیت بالایی برخوردار باشد. حتی پیش بینی می شود که عکس العمل های شدیدی از سوی هندوهای تندرو علیه اقلیت مسلمان هند رخ دهد. بنابراین در ماه های اخیر و در جریان انتخابات تنش های مذهبی می تواند افزایش یابد.
اقتصادی
اقتصاد هند در حال حاضر در وضعیت پیش بینی شده سابق قرار ندارد و به نظر می رسد که به دلیل افزایش نرخ بهره در این کشور و بحران مالی جهانی سرعت رشد اقتصادی آن کاهش یابد. این به نوبه خود می تواند به میزان سرمایه گذاری ها به ویژه سرمایه گذاری خارجی در اقتصاد این کشور ضربه وارد نماید. بانک مرکزی هند رشد اقتصادی این کشور را تا انتهای سال مالی کنونی که به ماه مارس ختم می شود 7 تا 8 5 درصد پیش بینی کرده است اما بسیاری از اقتصاددانان بخش خصوصی رشد اقتصادی را در حد 7 درصد پیش بینی می کنند که از رشد اقتصادی 9 درصدی سه سال گذشته بسیار پایین تر خواهد بود .
در همین راستا می توان به شرکت تاتا موتورز به عنوان بزرگترین شرکت سازنده اتومبیل در هند اشاره کرد که اخیرا " اعلام کرده که در ماه آبان با 30 درصد کاهش در فروش خود روبرو بوده است . کاهش تقاضای خارجی برای محصولات این شرکت از 22 درصد به 27 درصد در ماه آبان رسیده است . این امر باعث شده است تا سهام این شرکت بین 3 3 تا 34 35 درصد کاهش یابد و به رقم 128 40 روپیه برسد.
این در حالی است که حمله به مراکز جهانگردی و یک سلسله اقدامات تروریستی و انفجار در مرکز مالی هند که باعث کشته شدن 28 خارجی در این شهر شد شرایط اقتصادی را از بعد سرمایه گذاری خارجی و جذب جهانگرد هر چند به طور موقت وخیم می سازد . ویجی تاکور مدیر انجمن گردانندگان سفرهای تفریحی در هند اعلام کرده است : « رکود اقتصادی باعث کاهش حدود 15 درصدی گردشگران غربی ژاپنی و استرالیایی در فصل گردشگری در هند ماه نوامبر تا مارس (فروردین تا آبان ) شده است و انفجار اخیر نیز احتمالا باعث کاهش سفر 10 درصد دیگر از این گردشگران به این کشور خواهد شد » .
روابط با پاکستان
هند در سال 1380 پاکستان را مسئول حمله ای دانست که در پارلمان این کشور رخ داد . این حمله باعث تیرگی شدید روابط دو کشور هسته ای هند و پاکستان شد به نحوی که نیروهای آنها در مرزها در برابر هم صف آرایی کردند. در حوادث تروریستی اخیر نیز دولت هند عناصر وابسته به پاکستان را به دست داشتن در این اقدام متهم کرد و سپس تصاویر و نام تمامی عاملان حملات تروریستی بمبئی را منتشر کرد و مدعی شد که این افراد همگی پاکستانی هستند. این امر تنش های بین دو کشور را به شدت افزایش داده است .
نیروهای پاکستانی اخیرا مقر گروه لشکر طیبه و جماعت الدعوه جناح نظامی آن را در شهر مظفرآباد واقع در بخش تحت کنترل کشمیر پاکستان به کنترل خود در آوردند و در عملیاتی زکی الرحمان لخوی یکی از رهبران این گروه شبه نظامی ممنوع الفعالیت و چندین شبه نظامی دیگر از جمله رییس گروه جیش محمد را نیز بازداشت کرده اند. اگر چه هند از این اقدام پاکستان استقبال کرد اما در مورد بازجویی از آنها میان دو کشور تنش لفظی بالا گرفته است .
در حال حاضر دولت پاکستان از سویی به دلیل معضلات داخلی تحت فشار می باشد و بالا گرفتن تنش میان هند و این کشور می تواند روند صلح بین آن دو را که از سال 1383 آغاز شده بود را متوقف سازد . علاوه بر این احتمال دخالت ارتش در امور داخلی پاکستان و بازگشت آنها به عرصه سیاسی آن کشور را افزایش می دهد.
جمع بندی
نوع اقدامات ابزار و تاکتیک های حملات تروریستی اخیر در بمبئی بسیار حائز اهمیت می باشد; زیرا دارای پیچیدگی های منحصر به فردی است که حتی کمک سازمان های اطلاعاتی آمریکا اسرائیل فرانسه و انگلیس را نیز برای یافتن راه حل به خود جلب کرده است . هر چند که هنوز به طور قطع چهره واقعی و کامل دست اندرکاران این حادثه روشن نشده است اما بیشتر اتهامات به سمت پاکستان نشانه رفته است . هرچند که به عقیده برخی از کارشناسان این اقدام هند در متهم ساختن پاکستان تاکتیکی در جهت کاهش تنش داخلی ناشی از نارضایتی افکار عمومی هند از خطای سیستم امنیت داخلی این کشور در عدم توانایی پیش بینی و پیشگیری از چنین حادثه وسیعی قلمداد می شود. زیرا با توجه به نزدیکی انتخابات ایالتی و سراسری در هند شانس حزب حاکم کنگره در کسب پیروزی به شدت کاهش یافته و در عوض احتمال پیروزی حزب رقیب آن یعنی حزب بی جی پی که به عنوان حزبی ملی گرا به اقدامات خشونت آمیز علیه مسلمانان مشهور است افزایش یافته است .
به هر روی متهم ساختن پاکستان به نقش داشتن در این حملات تروریستی دولت ضعیف و پرچالش این کشور را با چالش جدید و جدی روبرو ساخته است ; به حدی که با انجام یک تماس تلفنی مشکوک به دفتر ریاست جمهوری پاکستان تمام ارتش این کشور به حالت آماده باش قرار گرفته است . به هر روی پاکستان بدون این مشکل اخیر به اندازه کافی دارای مشکل بود که آینده سیاسی این کشور را با ابهام جدی روبرو سازد و بروز تنش میان هند و پاکستان به عنوان دو دشمن پرسابقه و هسته ای یک مشکل دیگر نیز به خیل عظیم مشکلات سیاسی اقتصادی و اجتماعی این کشور اضافه کرده است .
آنچه که برای جمهوری اسلامی ایران دارای نگرانی عمده است افزایش تنش میان دو کشور هسته ای است که در محیط امنیتی و همسایگی ایران قرار دارند. سیاست ایران طی سال های متمادی کاهش تنش میان این دو کشور و ایجاد بستر مذاکره میان آنها بوده است که البته سیاست درستی به نظر می رسد. علاوه بر این تجربه نشان داده که سرریز معضلات پاکستان به درون ایران محتمل است . این امر ایران را با مشکلات متعدد امنیتی اجتماعی و اقتصادی روبرو می سازد. لذا سیاست ایران و کشورهای منطقه باید در جهت کاهش و رفع تنش میان هند و پاکستان و برقراری امنیت ثبات و توسعه اقتصادی در منطقه جنوب آسیا طراحی گردد.
منبع : مرکز تحقیقات استراتژیک
هند مدعی است 10 فرد مسلحی که در حملات بمبئی دست داشتند پاکستانی بوده و فهرستی شامل 20 مظنون تروریست را به اسلام آباد داده و خواهان استرداد آنها شده است
لشکر طیبه مظنون اصلی حملات بمبئی به لحاظ ایدئولوژیکی و عملیاتی با القاعده پیوندهایی دارد و در پی تحقق استقلال جامو و کشمیر و گسترش تفکر خود به سراسر هند است
به اعتقاد برخی از کارشناسان اقدام هند در متهم ساختن پاکستان تاکتیکی در جهت کاهش تنش داخلی ناشی از نارضایتی افکار عمومی هند از خطای سیستم امنیت داخلی این کشور در عدم توانایی پیش بینی و پیشگیری از چنین حادثه وسیعی قلمداد می شود